Yarmuk jangi: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
„Битва при Ярмуке“ sahifasi tarjima qilib yaratildi |
o'zgartirish kirirtdim |
||
Qator 1:
[[Fayl:Battlefield_of_yarmouk-mohammad_adil.jpg|thumb|250x250px| Daralar narigi tomonida Iordaniyadan 13 kilometr uzoqlikda joylashgan Yarmuk jang maydoni joylashgan.]]
[[Fayl:Mohammad-adil-rais-battlefield_of_yamouk.PNG|thumb|250x250px| Jang bo'lgan hudud xaritasi]]
'''Yarmuk jangi''' ( {{Lang-ar|معركة اليرموك}} {{Lang-el|Ιερομυκησ}}, ''Hieromukos'' <ref>{{Veb manbasi|url=https://www.trismegistos.org/place/42652|sarlavha=TM Places|nashriyot=www.trismegistos.org|kirish sanasi=2019-05-10}}</ref> ) musulmonlarning [[Suriya]] va [[Falastin]]<nowiki/>ni bosib olishi davrida Suriyani nazorat qilish uchun [[Vizantiya imperiyasi|Vizantiya]] va [[Xalifalik|Arab Islom xalifali]]<nowiki/>gi oʻrtasidagi olti kunlik jang boʻlib, [[636]][[20-avgust|-yil 20-avgustda]] tugaydi.
== Tarix ==
[[Fayl:Mohammad_adil-Muslims_Invasion_of_Syria.PNG|thumb|334x334px| Solih xalifalikning Levantga bostirib kirishi xaritasi]]
634-yilda musulmonlar [[Damashq|Damashqni]] va Suriya janubidagi koʻpgina shaharlarni bosib oldilar. [[Vizantiya]] imperatori [[Herakleios|Gerakliy I]] Suriyani qaytarib olish uchun 200 000 (100 000 Vizantiya va 100 000 arman) qoʻshin toʻpladi. Vizantiya mualliflari ushbu armiyaning ikkita qo'mondoni - amaldor Teodor Triforius va Vagana (arman qo'mondoni) haqida eslatib o'tishadi.Musulmonlar ularga 20 ming jangchi bilan qarshi chiqdilar. Bu qo'shinga [[Muhammad|Muhammad(s.a.v)ning]] [[Sahoba|sahobalaridan]] [[Xolid Ibn Valid|Xolid ibn Valid]] qo'mondonlik qilgan.<ref>http://gumilevica.kulichki.net/HOC/hoc2.htm</ref>
== Jangning borishi ==
Yarmuk jangi toʻliq uch kun davom etdi (jang boʻlmagan ikki kunni hisobga olmaganda). Arab qo'shinining markaziga [[Abu Ubayda ibn Jarroh|Abu Ubayda ibn al-Jarrah]], o'ng qanotga - [[Muaz ibn Jabal|Muoz ibn Jabal]], chapga - Naffas ibn Usoma al-Kinoniy qo'mondonlik qilgan .
Birinchi kuni, har ikki tomondan otliq qo'shinlar hujumidan so'ng, Vizantiya chap qanoti arab qo'shinlarining o'ng qanotiga hujum qildi, ikkita hujum qaytarildi, lekin uchinchisidan so'ng yamanliklar lager tomon qochib ketishdi. Qabila bayroqlari atrofida faqat alohida qarshilik qismlari bor edi. Vizantiyaliklar lagerga bostirib kirishdi, biroq arab ayollari oʻzlarini himoya qila boshladilar. Otliqlar vizantiyaliklarni asl holatiga qaytarish uchun o'z vaqtida yetib kelishdi. Vizantiyaning chap qanotni ag'darishga urinishi ham muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Vizantiya hujumlariga cho'ldan esib kelayotgan changli shamol va ularning ko'zlariga quyosh nurlari to'sqinlik qildi. Jangchilar chang kirmasligi uchun og‘iz va burunlarini bog‘lab qo‘ygan. Xolidning qarshi hujumi paytida Vizantiya o‘ng qanoti qo‘mondoni Ibn Kanotir halok bo‘ldi, arablar uni boshini cho'pon bilan o‘ralgan holda topdilar va bu uning sharmandaligini ko‘rmaslik uchun yuzini berkitib qo‘yganligi haqidagi hikoyani keltirib chiqardi.<ref name=":0" />▼
Vizantiya qo'shinlari diniy ruh bilan birlashgan arab qo'shinlaridan farqli o'laroq, qo'mondonlar o'rtasidagi ichki raqobat tufayli to'sqinlik qildilar. Arab tarixiy an'analari Teofanning "Tarix" asarida ham tasvirlangan voqeadan dalolat beradi, unga ko'ra arablar Teodor Sasellariusga yetkazilgan mag'lubiyatdan so'ng Vaan qo'shinlari isyon ko'tarib, o'zlarining qo'mondoni [[imperator]] deb e'lon qilingan. Musulmonlar ixtilofdan foydalanib, Vahanga hujum qilib, mag‘lub bo‘ldilar.Kunning ikkinchi yarmida Vizantiya ot kamonchilari o'zlarining rejasini buzish uchun oldinga siljigan arab tuzilmalarini kuchli o'qqa tutdilar. Al-Voqidiyning soʻzlariga koʻra, buning natijasida koʻplab hujumchilar koʻzdan mahrum boʻlib, bu yoʻnalishdagi hujumlar botqoq boʻlib qolgan <ref name=":0">Al-Waqidi, Abu Abdullah Muhammad Ibn Umar (8th century), Futuh al Sham (Завоевание Сирии), p. 148</ref> . ▼
▲Birinchi kuni, har ikki tomondan otliq qo'shinlar hujumidan so'ng, Vizantiya chap qanoti arab qo'shinlarining o'ng qanotiga hujum qildi, ikkita hujum qaytarildi, lekin uchinchisidan so'ng yamanliklar lager tomon qochib ketishdi. Qabila bayroqlari atrofida faqat alohida qarshilik qismlari bor edi. Vizantiyaliklar lagerga bostirib kirishdi, biroq arab ayollari oʻzlarini himoya qila boshladilar. Otliqlar vizantiyaliklarni asl holatiga qaytarish uchun o'z vaqtida yetib kelishdi. Vizantiyaning chap qanotni ag'darishga urinishi ham muvaffaqiyatsizlikka uchradi. Vizantiya hujumlariga cho'ldan esib kelayotgan changli shamol va ularning ko'zlariga quyosh nurlari to'sqinlik qildi. Jangchilar chang kirmasligi uchun og‘iz va burunlarini bog‘lab qo‘ygan. Xolidning qarshi hujumi paytida Vizantiya o‘ng qanoti qo‘mondoni Ibn Kanotir halok bo‘ldi, arablar uni boshini cho'pon bilan o‘ralgan holda topdilar va bu uning sharmandaligini ko‘rmaslik uchun yuzini berkitib qo‘yganligi haqidagi hikoyani keltirib chiqardi.
Musulmonlar qayta tashkil qilish va yana hujum qilish uchun chekinishdi. Bu safar u muvaffaqiyatli bo'ldi: yo'qolgan pozitsiyalar qaytarildi va Vizantiyaliklar chekinishni boshladilar.
▲Vizantiya qo'shinlari diniy ruh bilan birlashgan arab qo'shinlaridan farqli o'laroq, qo'mondonlar o'rtasidagi ichki raqobat tufayli to'sqinlik qildilar. Arab tarixiy an'analari Teofanning "Tarix" asarida ham tasvirlangan voqeadan dalolat beradi, unga ko'ra arablar Teodor Sasellariusga yetkazilgan mag'lubiyatdan so'ng Vaan qo'shinlari isyon ko'tarib, o'zlarining qo'mondoni [[imperator]] deb e'lon qilingan. Musulmonlar ixtilofdan foydalanib, Vahanga hujum qilib, mag‘lub bo‘ldilar.
Jangning uchinchi kunining oxiriga kelib, arab otliqlari o'ng qanotda muvaffaqiyat qozonishdi va Vizantiya chizig'ining orqasidan Rukkad vodiysi orqali o'tishga yo'l olishdi. Ko'p kunlik janglardan charchagan Vizantiya qo'shini tushdan keyin quyuq changda to'qnashdi (arab tarixchilari qalin tuman haqida gapirishadi). Otliqlar ta’qib qilib, yo‘lni ko‘rmasdan chekinayotganlar Rukkad va Yarmuk vodiylarining tik qirg‘oqlaridan qulab, toshlarga urilib halok bo‘ldilar.<ref>Ермук // Энциклопедический словарь Брокгауза и Ефрона : в 86 т. (82 т. и 4 доп.). — СПб., 1890—1907</ref>
Vizantiya rahbarlari Vahan va Teodor Yarmuk jangida halok bo'ldilar.
Qator 37 ⟶ 35:
* AI Akram tomonidan [https://web.archive.org/web/20120210221551/http://www.grandestrategy.com/2007/12/sword-of-allah-chapter-34-eve-of-yarmuk.html GrandeStrategy da Allohning qilichidagi Yarmuk]{{En icon}} <small class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</small>
* [https://web.archive.org/web/20130412230335/http://www.militaryhistoryonline.com/muslimwars/articles/yarmuk.aspx Yarmuk jangi, 636 yil]{{En icon}} <small class="ref-info" style="cursor:help;" title="на английском языке">)</small>
[[Turkum:Islom dini tarixi]]
| |||