5-Iyun 2010, 20:32 dagi koʻrinishi manbasini koʻrish Emin (munozara \| hissa) 1 007 edits Tahrir izohi yoʻq ← Avvalgi tahrir		5-Iyun 2010, 20:47 dagi koʻrinishi manbasini koʻrish Emin (munozara \| hissa) 1 007 edits Tahrir izohi yoʻq Keyingi tahrir →
Qator 1: {{wikify}}▼ {{O`zbekiston viloyati \| Viloyat_nomi = Qoraqalpog`iston Respublikasi Qator 16 ⟶ 15: \| Viloyat_taomi = ? }} '''Qoraqalpogʻiston Respublikasi''' ([[Qoraqalpoq tili\|Qoraqalpoqcha]] Қарақалпақстан Республикасы), -Republic ~~bir~~of Karakalpakstan, Қоракалпоғистон Республикаси) -[[~~muxtoriyat~~O‘zbekiston]]dagi [[~~O‘zbekiston~~muxtoriyat]]da respublika. ==Tashkil topishi== U 14-oktabr 1924 yilda tashkil topgan. Uning yer maydoni 166,6 ming km2. 2008 yilning 1-apreliga qadar aholisi soni 1603160 kishiga yetdi. ==Geografiyasi== Qoraqalpog’iston Qizilqum sahrosining shimoliy-g’arbiy qismini, Ustyurt platosining janubiy-sharqiy qismini, Amudaryo deltasini egallaydi. Orol dengizining janubiy qismi Qoraqalpog’iston hududida joylashgan. Ma’muriy – hududiy qurilishi 14 tumandan iborat: Amudaryo, Beruniy, Qorao’zak, Kegeyli, Qo’ng’irot, Qanliko’l, Mo’ynoq, Nukus, Taxtako’pir, To’rtko’l, Xo’jayli, Chimboy, Shumanay, Ellikqal’a, Nukus va Taxiatosh shaharlari hamda tumanlarga qarashli shaharlar, elat va qishloqlardan iborat. ==Davlat boshqaruvi== Qoraqalpog’iston Respublikasining Jo’qorg’i Kengesi oliy davlat vakillik organi hisoblanadi. Qoraqalpog’iston Respublikasi Jo’qorg’i Kengesi Raisi Qoraqalpog’iston Respublikasining eng yuqori lavozimli shaxsi hisoblanadi. U bir vaqtning o’zida O’zbekiston Respublikasi Oliy Majlis Senati Raisining o’rinbosari hamdir. Qoraqalpog’iston Respublikasi Vazirlar Kengashi davlat hokimiyatining oliy ijro etuvchi-boshqaruvchi organi hisoblanadi. ==Tarixi== Qoraqalpoqlar etnogenezining qadimiy bosqichlari bizning eramizdan avvalgi VII-IV asrlarda Orol-Kaspiy sahrosi va Amudaryo deltasining hududlarida yashab o’tgan sak massagetlar qabilalari bilan bog’liq. VI-VIII asrlarda bu yerdagi aholi bilan turkiy qabilalar qisman qorishadilar. VIII-X asrlarda pecheneglar va og’uzlar orasida qoraqalpoqlarning shakllanishi boshlangan. Pecheneglar bir qismi Irtishdan kelgan qipchoqlar bilan qorishib, asta-sekin ularning tilini qabul qila boshlagan. Qo’lyozma manbalarda (rus letopislarida) “Chyornie klobuki”, “Qavmi kulaxi-siyax” (Rashid ad Din) to’g’risida ma’lumotlar berilgan. Qoraqalpoqlar Sirdaryoning o’rta va quyi oqimlarida, Amudaryoning quyi qismida yashaganlar hamda Orol o’zbeklari bilan birgalikda davlat barpo etadilar (Orol-hukmronligi), uning poytaxti dastlab Qo’ng’irot, keyinchalik Shaxtemir (hozirgi Chimboy tumani) bo’lgan. Qoraqalpoqlar yarim ko`chmanchi, chorvachilik va irrigatsion dehqonchilik hamda baliqchilik bilan shug’ullanadi. 1811-yildan boshlab Qoraqalpoqlar Xiva xonligiga qarashli bo`l’gan. 1873-yilda chor qo’shinlarining Xivaga yurishi va Gendimian shartnomasi tuzilgandan so`ng Amudaryoning o`ng sohilida joylashgan Qoraqalpoqlarning hududi Rossiyaga qo’shildi. Bu yerda Turkiston General – gubernatorligi Sirdaryo viloyatining Amudaryo bo`limi paydo bo`ladi. Amudaryo bo`limi 2ta uchastkaga bo`linadi: Petro-Aleksandrovsk qal’asi markazi bo`lgan Sho`raxon uezdi (hozirgi To`rtko`l shahri) va markazi Chimboy bo`lgan Chimboy uezdi. 1924-yilda millatlarni e’tiborga olgan holda hududga bo`lish jarayonidan keyin Qoraqalpoq avtonomiyasi tashkil topib, Qozoq avtonom respublikasi tarkibiga kiritiladi. 1930-yil 20-iyulda Qoraqalpoq avtonomiya bo`limi RSFSR tarkibiga kiradi. 1932-yil 20-martda u Qoraqalpoq ASSRga o`zgaradi. 1936-yildan boshlab u O`zbekiston ASSR tarkibiga kiradi. 1991-yilda O`zbekiston mustaqillikka erishgandan so`ng Qoraqalpoq xalqi uchun yangi hayot boshlandi. * [[Nukus]] Qator 25 ⟶ 42: * [[Ellikqal'a]] * [[To'rtko'l]] Qoraqalpog`iston Respublikasi (Sobiq Qoraqalpog`iston avtonom Respublikasi) 1992 yilning 9 yanvarida suveren Respublika xuquqini oldi. U o`zining geografik o`rniga ko`ra O`zbekistonning shimoli-g`arbiy chekkasida, Orol dengizining janubida, Qizilqum sahrosining g`arbida va Ustyurt platosining sharqiy qismida joylashgan. Respublika hududiga Orol dengizining janubiy qismi kiradi. Uning maydoni 166,6 ming km2ga teng bo`lib, bu mamlakatimiz maydonining 38 foizi demakdir. Qoraqalpog`iston Respublikasi maydoni asosan tekisliklardan iborat bo`lib, bu yerda uncha baland bo`lmagan (473 m) Sulton Uvays tog`ligi va ayrim qirlar mavjud. Ana shunday katta maydonni egallagan Qoraqalpog`istonda O`zbekiston Respublikasining bor-yo`g`i 8 foiz aholisi yashaydi, xolos. Shunga ko`ra, bu yerda aholining zichligi juda past. Bu borada u respublikamizning barcha viloyatlaridan (Navoiy viloyatidan tashqari) orqada. O`zbekistonda har bir km2 maydonga o`rtacha qariyb 55 kishi to`g`ri kelsa, Qoraqalpog`istonda bu raqam 9 kishini tashkil etadi. Yuzaga kelgan holat Qorag`alpog`iston tabiiy geografik sharoitining yashash uchun ancha noqulayligi bilan bog`liq. Respublika aholisining asosiy qismi Amudaryo sohillarida istiqomat qiladi, qum sahrolaridan iborat bo`lgan kattagina hududda aholi kam yashaydi. Qoraqalpog`iston Respublikasi tarkibida 15 ta qishloq tumanlari bo`lib, ular quyidagilardir: Amudaryo, Beruniy, Kegeyli, Mo`ynoq, Nukus, Taxtako`pir, To`rtko`l, Xo`jayli, Chimboy, Shumanay, Ellikqala, Qonliko`l, Qorao`zak, Qo`ng`irot. Respublika xaritasida o`n ikkita shahar mavjud. Ular: Nukus, Beruniy, Bo`ston, Mang`it, Mo`ynoq, Taxiatosh, To`rtko`l, Xalqobod, Chimboy, Shumanoy, Xo`jayli, Qo`ng`irot shaharlaridir. Markazi Nukus shahri. Qoraqalpog‘iston haqida statistik ma'lumot Qator 309 ⟶ 319: [http://sayokhat.wordpress.com/category/05-uzbekistan-karakalpakstan-2006/ Qoraqalpog`iston fotolari] [http://www.abdikamalov.narod.ru/ www.abdikamalov.narod.ru] ▲{{wikify}} {{O`zbekiston}}

Qoraqalpogʻiston: Versiyalar orasidagi farq