Uygʻurlar: Versiyalar orasidagi farq

{{Infobox Millat

|image =

|region1 = {{flagcountry|China}}

|pop1 = 10,069,000

 

'''[[Uyg'ur hoqonligi]]''' (745—840) — [[Markaziy osiyo]]ning sharqida turkiy tilli qabilalar barpo etgan oʻrta asrlik mamlakat. [[Selenga, O'rxon, To'la]] daryolari joqasiga joylashgan. [[8 asrning]] boshlanishida yaglakar urugʻi boshlagan toʻqqiz-oʻgʻiz qabilalar ittifoqi Sharqiy turk hoqonligiga qarshi oʻz mustaqilliklari uchun jang qildi. Asta sekin ular bir mamlakatga birikdi. Yangi mamlakat Uygʻur hoqonligi deb ataldi. [[744 y]]. Sharqiy turk hoqonligining lashkarlari ustidan gʻalaba qozongan ular siyosiy va mudofa kuchini ilk bor oʻz qarmogʻiga oldi. Sharqiy turk hoqonligining oʻrniga yangi mamlakat — Uygʻur hoqonligi tashkil topdi. Uning poytaxti — Orxon daryosi yoqasidagi Qorabalasagʻun shahri boʻldi. Ilk hoqoni [[Peylo (746)]] boʻldi. Uninh davrida mamlakat hududi [[Oltoy]] togʻlaridan [[Katta Xinganga, Sayan]] qirgʻoqlaridan janubda [[Gobi]] choʻligacha kengaydi. Peylo vafotidan keyin uning oʻgʻli [[Mo'yinsho'r]] taxtga oʻtirdi (746—759). U yanada mamlakatni ulgʻaytib, [[Markaziy Osiyo]] bilan va [[Xitoy]] bilan aloqa oʻrnatti. [[Mo'yinsho'r]] [[Tivani]] oʻz tarkibiga kiritdi. Uygʻur hoqonligi shu darajada kuchaydiki 757 y. [[Xitoy]]da Sugʻdlik [[An Lu-shan]] boshchiligidagi isyonchilar isyonga chiqqanida Xitoy imperatori Moʻyinshoʻrdan madad soʻradi. Uygʻur hoqonligi turkiyzabon koʻchmanchi qabilalarning ittifoqi natijasida tashkil topgan oʻrta asrlik mamlakat boʻldi. Bosh mansab hoqonninh qoʻlidA BOʻLDI. Aholisi asosan corvachilik va dahqonchilik bilan shugʻullandi. Shahar, qoʻrgʻon, qishloq barpo qilish rivojlandi. Kulolchilik esa rivojlana boshladi. [[Siriya]] alifbosi asosida uygʻur alifbosi tashkil qilindi. Uygʻurlarning maʼlum miqdori buddizm dinina boʻlsa, 8 asrning oxirlarida manixey diniga koʻcha boshladi. Aytish joizki, xalqning asosiy qismi tangriga sigʻindi. Uygʻur zadagonlarining oʻzaro kurashishlari bilan qabilalarning isyonga koʻp chiqishi natijasida 8 asrning oxirlarida hoqonlik zaiflashdi. Oxiri 840 y. [[Enisoy (Enisoy)]] qirgʻizlarining bosqinchiligidan hoqonlik batomom quladi. Uygʻurlarning [[Oltoy]] bilan [[Tarbag'atoy]] orasidagi Qarluq hoqonligiga qochdi. Qolgani Sharqiy Turkiston bilan [[Gansu]] hududidan boshpana topdi. Uygʻur hoqonligi yuz yil chamasida [[Xitoy]]ning Markaziy Osiyoga oʻtishiga toʻsiq boʻldi.