Qipchoq tillari: Versiyalar orasidagi farq

Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq
Tahrir izohi yoʻq
Qator 12:
Qipchoq tillari sifatida, shuningdek [[qirgʻiz-qipchoq tillari]] ham kiritiladi — [[janubiy oltoy tili|janubiy oltoy]], [[fargʻona-qipchoq tili|fargʻona-qipchoq]] va [[qirgʻiz tili|qirgʻiz]]. Anʼanaviy ravishda avvalambor noʻgʻoy tillari bilan birlashtiriladi, lekin bu glottoxronologiya jihatidan xato: qirgʻiz-qipchoq tili turi qolgan qipchoq arealining volga, polovets va noʻgʻoy areallariga boʻlinmasidan oldin shakllangan, noʻgʻoy tili turi, aksincha, qipchoq tillaridan eng soʻnggisi hisoblanadi.
 
[[Qadimgi qirgʻiz (yenisey-qirgʻiz) tili]] turkiy tillar sharq tarmogʻining xakas-oltoy guruhiga kirgan, qirgʻiz-qipchoq guruhini qadimgi qirgʻiz tili tarkibidan chiqaruvchi mutaxassislar shunday nuqtai-nazarga egaki, assimilyatsiya (oʻzlashtirish) jarayonida hozirgi qirgʻiz-qipchoq tillari qoʻshni [[qozoq tili]]dan birtalay xususiyatlarni (lugʻaviy va grammatik) egalladilar, bu narsa hozirgi tilshunoslarga bu tillarni qipchoq guruhiga kiritishlari uchun asos boʻladi.
[[Древнекыргызский (енисейско-кыргызский) язык]] принадлежал к хакасско-алтайской группе восточной ветви тюркских языков, специалисты, выводящие киргизско-кыпчакскую группу из древнекыргызского, придерживаются точки зрения, согласно которой в процессе ассимиляции современные киргизско-кыпчакские языки приобрели немало черт (лексических и грамматических) соседнего [[Казахский язык|казахского языка]], что и дает основание современным лингвистам причислять эти языки к кыпчакским.
 
Qipchoq tillari butun [[Rossiya]] boʻylab [[Boltiq]] va Qora dengizdan [[Kavkaz]] va [[Ural]]gacha va Sibirgacha, shuningdek [[Qozogʻiston]], [[Qirgʻiziston]], [[Tojikiston]], [[Turkmaniston]] va [[Oʻzbekiston]]da tarqalgan. Qipchoq tillarida soʻzlovchilar soni yigirma milliondan oshadi.
Кыпчакские языки распространены по всей России от [[Балтика|Балтики]] и Причерноморья до [[Кавказ]]а и [[Урал]]а вплоть до Сибири, а также в [[Казахстан]]е, [[Киргизия|Киргизии]], [[Таджикистан]]е, [[Туркменистан]]е и [[Узбекистан]]е. Численность говорящих на кыпчакских языках превышает двадцать миллионов.
 
== ag > au ga oʻzgarishi ==
 
Qipchoq guruhining muhim farqli belgisi ''ag, agi, agu'' > au (''tag > tau'' 'togʻ')ga oʻzgarishi, har ikkala tarkibiy qismning mumkin boʻlgan keyingi lab orqali hosil bo'ladigan xususiyatlari — ''tou, too, tuu'' hisoblanadi. Bu xususiyat qirgʻiz-qipchoq ostguruhida ko'proq davomiy amalga oshirilgan, lekin boshqa bir qator tillarida ham bu holat kuzatiladi, masalan, qorachoy-bolqor tilida.
Важнейшим отличительным признаком кыпчакской группы считается изменение ''аг, агы, агу'' > ау (''таг > тау'' 'гора') с возможным дальнейшим огублением обоих компонентов — ''тоу, тоо, туу'', что наиболее последовательно осуществилось в киргизско-кыпчакской подгруппе, но прослеживается и в ряде других языков, например, в карачаево-балкарском.
 
Bunda ushbularni hisobga olish lozim:
Необходимо при этом заметить, что:
 
a) qipchoq birikmalarida ''ag'', shuningdek ''ay(i)'' yoki ''aa'' ga rivojlanishi mumkin (gʻarbiy qipchoq tilida ''baula-'' va ''bayla-'' 'bogʻla', qirgʻiz-qipchoq tilida ''ayil'' gʻarbiy qipchoq tilida ''aul'' 'ovul', qirgʻiz-qipchoq tilida ''saa-'' gʻarbiy qipchoq tilida ''sau-'' 'sogʻ(moq)') — qirgʻiz-qipchoq shakllari moʻgʻul tili taʼsiri bilan izohlanishi mumkin (''ayil, saa-'');
а) в кыпчакских сочетание ''аг'' развиваться может также в ''ай(ы)'' или ''аа'' (западнокыпчакское ''баула-'' и ''байла-'' 'связывать', киргизско-кыпчакское ''айыл'' при западнокыпчакском ''аул'' 'поселение', киргизско-кыпчакское ''саа-'' при западнокыпчакском ''сау-'' 'доить') — киргизско-кыпчакские формы могут объясняться монгольским влиянием (''айил, саа-'');
b) polovets-qipchoq tillarida ''ag'' ning ''au''ga rivojlanishi davomiy emas: qaraim, qirimtatar ''dag'' 'togʻ';
б) в половецко-кыпчакских развитие ''аг'' в ''ау'' непоследовательно: караимское, крымскотатарское ''дагъ'' 'гора';
в) ''ag'' ning ''au''ga rivojlanishi qipchoq guruhidan tashqarida uchraydi: [[ili-turkiy til|ili-turkiy]] va lahjaviy shimoliy oltoy tilida ''tau''.
в) развитие ''аг'' в ''ау'' встречается за пределами кыпчакской группы: [[или-тюркский язык|или-тюркское]] и диалектное северноалтайское ''тау''.
 
== Qipchoq tillari tovush almashinuvi ==
Qator 78:
 
== Havolalar ==
* [http://www.qypchaq.unesco.kz/Main-Ru.htm КыпчакскиеQipchoq рукописиqoʻlyozmalari]{{ref-ru}}{{ref-en}}
* [http://www.qypchaq.unesco.kz/Turkic_Languages_Rus.htm Кыпчакские языки на сайте АAНNГаркавцаGarkavets saytidagi qipchoq tillari]
 
 
Qator 100:
[[tt:Кыпчак телләре]]
[[uk:Кипчацькі мови]]
[[ru:Кыпчакские языки]]