Qipchoq tillari: Versiyalar orasidagi farq
Kontent oʻchirildi Kontent qoʻshildi
Tahrir izohi yoʻq |
Tahrir izohi yoʻq |
||
Qator 12:
Qipchoq tillari sifatida, shuningdek [[qirgʻiz-qipchoq tillari]] ham kiritiladi — [[janubiy oltoy tili|janubiy oltoy]], [[fargʻona-qipchoq tili|fargʻona-qipchoq]] va [[qirgʻiz tili|qirgʻiz]]. Anʼanaviy ravishda avvalambor noʻgʻoy tillari bilan birlashtiriladi, lekin bu glottoxronologiya jihatidan xato: qirgʻiz-qipchoq tili turi qolgan qipchoq arealining volga, polovets va noʻgʻoy areallariga boʻlinmasidan oldin shakllangan, noʻgʻoy tili turi, aksincha, qipchoq tillaridan eng soʻnggisi hisoblanadi.
[[Qadimgi qirgʻiz (yenisey-qirgʻiz) tili]] turkiy tillar sharq tarmogʻining xakas-oltoy guruhiga kirgan, qirgʻiz-qipchoq guruhini qadimgi qirgʻiz tili tarkibidan chiqaruvchi mutaxassislar shunday nuqtai-nazarga egaki, assimilyatsiya (oʻzlashtirish) jarayonida hozirgi qirgʻiz-qipchoq tillari qoʻshni [[qozoq tili]]dan birtalay xususiyatlarni (lugʻaviy va grammatik) egalladilar, bu narsa hozirgi tilshunoslarga bu tillarni qipchoq guruhiga kiritishlari uchun asos boʻladi.
Qipchoq tillari butun [[Rossiya]] boʻylab [[Boltiq]] va Qora dengizdan [[Kavkaz]] va [[Ural]]gacha va Sibirgacha, shuningdek [[Qozogʻiston]], [[Qirgʻiziston]], [[Tojikiston]], [[Turkmaniston]] va [[Oʻzbekiston]]da tarqalgan. Qipchoq tillarida soʻzlovchilar soni yigirma milliondan oshadi.
== ag > au ga oʻzgarishi ==
Qipchoq guruhining muhim farqli belgisi ''ag, agi, agu'' > au (''tag > tau'' 'togʻ')ga oʻzgarishi, har ikkala tarkibiy qismning mumkin boʻlgan keyingi lab orqali hosil bo'ladigan xususiyatlari — ''tou, too, tuu'' hisoblanadi. Bu xususiyat qirgʻiz-qipchoq ostguruhida ko'proq davomiy amalga oshirilgan, lekin boshqa bir qator tillarida ham bu holat kuzatiladi, masalan, qorachoy-bolqor tilida.
Bunda ushbularni hisobga olish lozim:
a) qipchoq birikmalarida ''ag'', shuningdek ''ay(i)'' yoki ''aa'' ga rivojlanishi mumkin (gʻarbiy qipchoq tilida ''baula-'' va ''bayla-'' 'bogʻla', qirgʻiz-qipchoq tilida ''ayil'' gʻarbiy qipchoq tilida ''aul'' 'ovul', qirgʻiz-qipchoq tilida ''saa-'' gʻarbiy qipchoq tilida ''sau-'' 'sogʻ(moq)') — qirgʻiz-qipchoq shakllari moʻgʻul tili taʼsiri bilan izohlanishi mumkin (''ayil, saa-'');
b) polovets-qipchoq tillarida ''ag'' ning ''au''ga rivojlanishi davomiy emas: qaraim, qirimtatar ''dag'' 'togʻ';
в) ''ag'' ning ''au''ga rivojlanishi qipchoq guruhidan tashqarida uchraydi: [[ili-turkiy til|ili-turkiy]] va lahjaviy shimoliy oltoy tilida ''tau''.
== Qipchoq tillari tovush almashinuvi ==
Qator 78:
== Havolalar ==
* [http://www.qypchaq.unesco.kz/Main-Ru.htm
* [http://www.qypchaq.unesco.kz/Turkic_Languages_Rus.htm
Qator 100:
[[tt:Кыпчак телләре]]
[[uk:Кипчацькі мови]]
[[ru:Кыпчакские языки]]
|