Mikrotron

Mikrotron - bu siklotronlar turkumidan kelib chiqgan zarracha tezlatgichi tushunchasining bir turi bo'lib, unda tezlashtiruvchi maydon katta D shaklidagi elektrodlar orqali emas, balki chiziqli tezlatgich strukturasi orqali qo'llaniladi. Klassik mikrotron taxminan 1944 yilda Vladimir Veksler tomonidan ixtiro qilingan hisoblanadi. Zarrachalarning kinetik energiyasi har bir maydon o'zgarishida doimiy miqdorga oshiriladi. Mikrotronlar ultrarelativistik chegarada doimiy maydon chastotasi va magnit maydonda ishlash uchun mo'ljallangan. Shuning uchun ular juda yengil elementar zarralar, ya'ni elektronlar uchun juda mosdir.

Klassik mikrotrondagi zarralar manbadan (ko'k) chiqariladi, har bir burilishda bir marta tezlashadi ( mikroto'lqinli bo'shliq, kulrang), ularning yo'lI radiusini chiqarib yuborilgunga qadar oshiriladi.

Mikrotronda elektronlarning ortib borayotgan impulsi tufayli zarrachalar yo'llari har bir o'tish uchun har xil bo'ladi. Buning uchun zarur bo'lgan vaqt- o'tish raqamiga proportsionaldir. Sekin elektronlar bitta elektr maydon tebranishini talab qiladi, tez elektronlar esa bu tebranishning butun soniga ko'paytirilishi kerak.

Mikrotronlar impuls rejimida ham, uzluksiz rejimda ham ishlaydi. Ushbu tezlatkichlarda erishilgan chegaraviy energiya 50-100 MeV lar atrofida baholanadi. Energiyaning keyingi oshishiga magnit maydoniga qo‘yiladigan shartlar halqit beradi. Hozirgi kunda mavjud boigan mikrotronlar 4 dan 30 MeV gacha energiyaga ega. Energiya oshishi bilan mikrotronlarda intensivlik keskin tushadi. Masalan 13 MeV energiyali mikrotron impulsda 100 mA, 30 MeV energiyali mikrotronda esa atigm 0,05 mA tok beradi. Odatda o‘rtacha ok impuls qiymatidan uch tartibgacha kamdir.Mikrotronning afzalliklariga elektronlar dastasi chiqishining soddaligi, dastaning yuqori monoenergetikligi (faqat elektrostatik tezlatkichlarga yon beradi) va past energiyalarda yetarlicha yuqori intensivlilikka ega boiishi kiradi. Shuning uchun ham past energiyalarda mikrotron perspektiv turdagi elektron tezlatkich hisoblanadi. Hozirgi kunda mikrotron Samarqand davlat  universitetida mavjud bo'lib, uning parametrlari quyidagicha: maksimal orbitalar soni - 22; birinchi tezlatish rejimida elektronlar maksimal energiyasi - 13 MeV; ikkinchi tezlatish rejimida - 22,5 MeV; birinchi rejimdagi o‘rtacha tok 30 mkA gacha; ikkinchi rejimda 20 mkA gacha; Impuls toki - 20 mA; impuls tokining davomiyligi - 2,3 mks; iste’mol qiladigan quvvat - 20 kVt

Poyga maydon mikrotroni

Poyga maydon mikrotronidagi zarralar tashqi manbadan keladi.

Poyga maydon mikrotroni - bu bitta elektromagnit o'rniga ikkita elektromagnitdan foydalanadigan kattaroq mikrotron hisobanadi. Ikkala elektromagnit ham yarim doira hosil bo'lgan hududda bir hil magnit maydonni ta'minlaydi va ikkala magnit orasidagi zarrachalar yo'li to'g'ri bo'ladi. Buning afzalliklaridan biri shundaki, tezlatgich bo'shlig'i kattaroq bo'lishi mumkin, bu turli xil chiziqli tezlatgich (linac) shakllaridan foydalanishga imkon beradi va katta magnit maydonlari bo'lgan mintaqada o'rnatilmaydi.

Ilovalar

Mikrotronlar yuqori energiyali elektron nurlarini past nurli emissiya (radiatsiya muvozanati yo'q) va yuqori takrorlash tezligi bilan ta'minlaydi.

S-bandli mikrotron prototipi energiyasi 6,5 Mevdad 9-10 Mev gacha oshirilishi kutilmoqda buning natijasida qo'shimcha chiqish imkoniyatlanlariga erishilishi mumkin.

Ushbu maqola Mirzo Ulug'bek nomidagi O'zbekiston Milliy universitieti Fizika fakulteti talabasi Hasanova Shohista tomonidan Wikita'lim loyihasi doirasida ingliz tilidan tarjima qilindi