Ibrohim Moʻminov
Ibrohim Moʻminov (7-noyabr, 1908-yil, Tezguzar qishlogʻi, Shofirkon tumani, Buxoro amirligi — 22-iyul, 1974-yil, Toshkent) — oʻzbek ziyolisi va olimi. Falsafa fanlari doktori, professor, Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi akademigi, Oʻzbekiston SSRda xizmat koʻrsatgan fan arbobi. Oʻzbekistondagi falsafa maktabi asoschisi.
| Ibrohim Moʻminov | |
|---|---|
 | |
| Tavalludi |
7-noyabr 1908-yil |
| Vafoti |
22-iyul 1974-yil (65 yoshda) Toshkent |
| Fuqaroligi | Buxoro amirligi, Buxoro Xalq Sovet Respublikasi va SSSR |
| Mukofotlari |
.jpg){kind=small}     |
Yoshligi
tahrirMoʻminov 1908-yilda oʻsha paytda Buxoro amirligi hududida boʻlgan Shofirkon tumanidagi Tezguzar qishlogʻida tugʻilgan. Dastlab eski usulda oʻqitiladigan maktabda tahsil olgan. 1920-yilda sovet maktabida oʻqish imkoniyati paydo boʻlgan. 1922—1927-yillarda Buxorodagi institutida oʻqigan, 1925-yildan maktabda oʻqituvchi.
Oʻzbek va rus tillaridan tashqari Moʻminov tojik va qozoq tillarini yaxshi bilgan[1] .
Moʻminov 1920-yillar oxirida Samarqandda oʻqishni davom ettirdi[2]. 1931-yilda Oʻzbekiston Pedagogika akademiyasining tarix, falsafa yoʻnalishini tugatdi.
Akademik faoliyati
tahrirMoʻminov Samarqand davlat universitetining tashkil etilishida faol ishtirok etgan. 1933-yilda qoʻshma adabiyot fakulteti dekan etib tayinlandi. 1933—1935-yillarda SamDU tarix kafedrasi dekani boʻlib ishladi. 1937-yilda akasi Arabboy Moʻminov yolgʻon ayblov bilan qamoqqa olinadi. Oradan bir necha yil oʻtib akasining xotini ham vafot etadi. Ana shunday ogʻir vaziyatda Moʻminov akasining farzandlarini oʻz qaramogʻiga oladi[3].
Moʻminov Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasini tashkil etishda ishtirok etgan va 1943-yilda uning muxbir aʼzosi etib saylangan[4].
1950-yilda SSSR Fanlar akademiyasining Falsafa institutida doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan.
1944—1955-yillarda SamDUda falsafa kafedrasi mudiri sifatida ishlagan.
1955—1956-yillarda Oʻzbekiston SSR FA Tarix va arxeologiya instituti direktori boʻlgan.
Moʻminov tashabbusi bilan Oʻzbekiston SSR FA Tarix institutida „Ikkinchi Jahon urushi tarixi“, „Irrigatsiya tarixi“, „Tarixshunoslik“[5] kabi yangi yoʻnalishlar tashkil etilgan.
1956-yilda Oʻzbekiston SSR FA akademigi, Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi vitse-prezidenti (1956—1974) etib saylangan.
Oʻzbekiston SSR Fanlar akademiyasi Falsafa va huquq institutining tashkilotchisi va birinchi direktori (1958—1959) boʻlgan. Oʻzbekiston SSR Oliy Kengashi (4-chaqiriq) deputati boʻlgan.
1966—1974-yillarda Oʻzbekiston SSR Oliy Kengashining tashqi ishlar boʻyicha komissiya raisi boʻlgan.
1957-yil iyul oyida Toshkentda boʻlib oʻtgan Sharqshunoslarning birinchi Butunittifoq konferensiyasining asosiy tashkilotchilaridan biri boʻlgan. Unda Sovet Ittifoqining turli burchaklaridan, shuningdek, Xitoy, Chexoslovakiya, Moʻgʻuliston, Vetnam, Ruminiyadan sharqshunos olimlar qatnashgan[6].
1960-yilda Moskvada boʻlib oʻtgan sharqshunoslarning XXV xalqaro kongressida Oʻzbekiston delegatsiyasiga boshchilik qilgan.
1970-yilda Moʻminov SamDUda astronomiya fakulteti ochish orqali astronomlar tayyorlashni tashkil etish taklifi bilan chiqdi.
Moʻminov tashabbusi bilan 1964-yilda ustozi S. Ayniy uchun Samarqandda muzey tashkil etishga qaror qilindi. 1967-yilda muzey ochildi.
1970-yilda Mirzo Ulugʻbek madrasasida taʼlim tizimini tiklash va madrasaning 550 yilligini nishonlash rejalashtirilgan edi, biroq bu tashabbus Oʻzbekistonda ham, xorijda ham yaxshi ijobiy qabul qilinmadi. Oʻzbekiston mustaqillikka erishgandan 9 yil oʻtibgina (2000-yilda) akademik B. Valixoʻjaev bu gʻoyani boshqa formatda rejalashtirishga harakat qildi.
Moʻminov 1970-yilda Samarqandning 2500 yilligiga bagʻishlangan anjumanning tashabbuskori va tashkilotchisi boʻlgan[7]. Shu sanaga kelib Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Arxeologiya instituti tashkil etilib, Toshkentdan Samarqandga koʻchirildi. Samarqandning 2500 yilligi tantanalari munosabati bilan Samarqand fondi tarixi muzeyi ochildi, Oʻzbekiston SSR tarixida birinchi marta Mirzo Ulugʻbek haykali oʻrnatildi. Sharq sheʼriyati klassiklari Jomi va Navoiy haykallari oʻrnatildi.
Moʻminov boshchiligida „Samarqand tarixi“ ikki jildlik kitobi tayyorlanib, 1969-yilgacha nashr etildi.
Moʻminovning asosiy ilmiy faoliyati Oʻrta Osiyo xalqlarining falsafiy merosini oʻrganish bilan bogʻliq boʻlgan[8][9].
Temuriylar madaniy merosini oʻrganish
tahrirFaoliyatida Amir Temur va temuriylar merosini oʻrganishga qoʻshgan hissasi alohida oʻrin tutadi. 1941-yilda uning „Alisher Navoiy — buyuk maʼrifatparvar“ maqolasi eʼlon qilingan. Uning tadqiqot mavzularidan biri Boburiylar Hindistonida yashagan Bedilning falsafiy merosi edi. 1957-yilda Moʻminovning „Mirzo Bedilning falsafiy qarashlari“ nomli monografiyasi nashr etilgan[10].
1958-yilda O‘zbekiston SSRda Zahiriddin Muhammad Bobur tavalludining 475 yilligiga bagʻishlangan birinchi ilmiy anjumanning asosiy tashkilotchilaridan biri Ibrohim Moʻminov boʻlib, uning ochilishida soʻzga chiqqan. Samarqandning 2500 yilligi munosabati bilan Moʻminov tashabbusi bilan professor H. Sulaymonov tomonidan „Boburnoma“ uchun miniatyuralar nashri tayyorlangan.
1960-yillarda temuriylar merosini umumiy oʻrganishga tobora koʻproq eʼtibor bera boshlagan. 1964-yilda Moʻminov tashabbusi bilan Samarqandda Abdurahmon Jomiy tavalludining 550 yilligiga bagʻishlangan viloyat konferensiyasi boʻlib oʻtgan. 1965-yilda Moʻminovning Abdurahmon Jomiy falsafiy merosiga bagʻishlangan maqolalari chop etiladi.1967-yilda Moʻminov Mirzo Ulugʻbek shogirdi, mutafakkir va astronom Ali Qushchi merosiga bagʻishlangan maqolalar chop etgan.
1966-yil dekabr oyida shoir Alisher Navoiy tavalludining 525 yilligi nishonlanishi munosabati bilan O‘zbekiston fanlar akademiyasi olimlaridan iborat delegatsiya akademiklar I. M. Moʻminov, T. N. Qori-Niyozov, V. Yu. Zohidov, H. Sulaymonovlar Afg‘onistonda boʻlishgan. Delegatsiya aʼzolari oʻz sayohatlari davomida Alisher Navoiy vatani — Hirot shahri va uning diqqatga sazovor joylariga alohida eʼtibor qaratganlar. Bu yerda olim-tarixchi Fikri Saljuq, Hirot muzeyi direktori Muhammad Ali Gʻavvos bilan uchrashib, Alisher Navoiy maqbarasini ziyorat qilganlar. Soʻngra I. M. Moʻminov boshchiligidagi delegatsiya A. Navoiy ustozi Abdurahmon Jomiy, mashhur dinshunos olim Xoʻja Ansoriy, malika Gavharshod begim qabri,Sulton Husayn Boyqaro (1437—1506) oʻgʻillaridan biri qabri, qurilgan xonaqoni ziyorat qilgan. Shohrux (1405—1447) tomonidan va Alisher Navoiy hisobidan barpo etilgan xonaqoh. Delegatsiya aʼzolari Gʻazni shahrida ham boʻlib, Mahmud Gʻaznaviy (998—1030) va uning avlodlari qabrlarini ziyorat qilganlar. I. M. Moʻminovning tashabbusi bilan Hirotda Alisher Navoiy muzeyini tashkil etish, kelgusida Afgʻonistondagi arxeologik ekspeditsiyalarga Oʻzbekiston olimlarini jalb etish, Samarqand, Buxoro va Xivadagi tarixiy meʼmoriy yodgorliklarni tiklash uchun Afgʻonistonning eng yaxshi restavratorlarini jalb etish, Afgʻoniston kutubxonalarida saqlanayotgan Alisher Navoiyning qoʻlyozma asarlarini izlash va oʻrganish uchun maxsus arxeografik ekspeditsiya tuzish boʻyicha Oʻzbekistondan yosh stajyor-restavratorlarni Afgʻonistonga yuborish ishlari tashkil qilingan[11].
1968-yil fevral oyida I. Moʻminov tashabbusi bilan Oʻzbekistonda Alisher Navoiy tavalludining 525 yilligi keng nishonlangan.
1968-yil iyul oyida I. M. Moʻminovning „Oʻrta Osiyo tarixida Amir Temurning oʻrni va roli“ kitobi nashr etildi. Ayrim tarixchilarning tanqidiga qaramay, akademik Ya. Gʻulomov moskvalik tarixchilar guruhi koʻmagida I. Moʻminov kitobining ayrim qoidalarini Sovet tarixiy ensiklopediyasida Temur haqidagi maqolasiga kiritgan[12].
Ibrohim Moʻminov tashabbusi bilan „Temur tuzuklari“ning faksimil nashri (Toshkent, Fan, 1968-yil) N. Ostroumov soʻzboshi bilan chop etilgan. Akademik Ya. Gʻulomov koʻmagida Temur saroyi va bogʻ majmualarini oʻrganish boʻyicha arxeologik ekspeditsiyalar tashkil etilgan (qazish ishlari Oʻ. Alimov tomonidan olib borilgan).
1969-yil aprel oyida I. Moʻminov tashabbusi bilan Toshkentda Mirzo Ulugʻbek tavalludining 575 yilligiga bagʻishlangan yubiley ilmiy konferensiyasi boʻlib oʻtgan.
1969-yil sentyabrda I. Moʻminov temuriylar davri sanʼati boʻyicha UNESCO xalqaro simpoziumini tashkil etish tashabbuskori boʻlgan (Samarqand, 1969).
Rasmiy sovet tarix fanining 1449-yilda Mirzo Ulugʻbek rasadxonasi vafotidan soʻng darhol vayron qilingani aytilgan pozitsiyasidan farqli oʻlaroq[13], I. Moʻminov rasadxona deyarli 1490-yillargacha ishlagan, degan fikrni ilgari surgan[14]. Moʻminov esa Samarqandda Mirzo Ulugʻbek haykali oʻrnatish tashabbusi bilan chiqqaan va shu bilan ustozi V. Vyatkin orzusini roʻyobga chiqargan.
Tahririyatdagi faoliyati
tahrirOʻzbek sovet ensiklopediyasining bosh muharriri.
1957—1974-yillarda Oʻrta Osiyoda gumanitar fanlar boʻyicha birinchi davriy nashrga aylangan Oʻzbekistonda ijtimoiy fanlar jurnali bosh muharriri[15]. Oʻsha yillarda AQSh, Germaniya, Buyuk Britaniya kabi mamlakatlar olimlari va muassasalari jurnalga obuna boʻlishgan[16].
„Fan va turmush“ jurnalining birinchi bosh muharriri (1957). Bir qator ilmiy nashrlar muharriri: „Samarqand tarixi“ ikki jildlik, „Buxoro tarixi“, „Xorazm tarixi“, „Qoraqalpoq Avtonom Sovet Sotsialistik Respublikasi tarixi“ (1974) va boshqalar.
1967-yilda Moʻminov tahriri ostida oʻzbek tilida toʻrt jildlik „Oʻzbekiston SSR tarixi“ nashr etildi[17].
Vafoti
tahrirMoʻminov 1974-yilning 22-iyulida Toshkentda vafot etgan. Toshkentning Chigʻatoy qabristoniga dafn etilgan.
Talabalari
tahrir- Muzaffar Xayrullayev — Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademigi.
- Erkin Yusupov — Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademigi, SSSR Fanlar akademiyasi muxbir aʼzosi.
- Said Shermuhammedov — Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademigi.
- Mubin Baratov — Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi akademigi.
- Hamid Vohidov— Ikkinchi jahon urushi ishtirokchisi, falsafa fanlari doktori, professor, xizmat koʻrsatgan huquqshunos , Oʻzbekiston Respublikasi fan arbobi (1925).
Mukofotlari
tahrirIkki marta Lenin ordeni, ikki marta Mehnat Qizil Bayrogʻi ordeni (1950, 1954), „Shon-sharaf belgisi“ ordeni (1964) va SSSRning „Ulugʻ Vatan urushidagi jasoratli mehnati uchun“ medallari bilan taqdirlangan.
2003-yilda Moʻminov Oʻzbekiston Respublikasi Prezidentining Farmoni bilan I. A. Karimov „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni bilan taqdirlangan.
Xotira
tahrirToshkent, Samarqand va Buxoro shaharlaridagi koʻchalarga Ibrohim Moʻminov nomi berilgan. Ibrohim Moʻminov asos solgan Oʻzbekiston Respublikasi Fanlar akademiyasi Falsafa va huquq institutiga 1975-yilda uning nomi berilgan. Buxoro va Shofirkondagi bir necha maktablarga uning nomi berilgan.
Manbalar
tahrir- ↑ Jalolov A., Ibroxim Muminov — alloma, arbob va inson // Obщestvennie nauki v Uzbekistane, № 12, 1998, s.35
- ↑ Zhalolov A., Ibrokhim Muminov — alloma, arbob va inson // Social Sciences in Uzbekistan, No. 12, 1998, p. .35
- ↑ „primer-nauchnogo-muzhestva“. 2018-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-fevral.
- ↑ „Архивированная копия“ (deadlink). 2018-yil 1-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 1-fevral.
- ↑ Ziyoev H., Amir Temurni „oklashda“ Ibrohim Muminizing roles // Social Sciences in Uzbekistan, No. 12, 1998, p.41
- ↑ Kirasirova M., „Sons of Muslims“ in Moscow: Soviet Central Asian mediators to the foreign East, 1955-1962 in Ab Imperio, 4,2011, p.118
- ↑ Joint scientific session dedicated to the 2500th anniversary of Samarkand. TD T .: Fan, 1969
- ↑ Muminov I. M. From the history of the development of socio-political thought in Uzbekistan, from the late 19th to the early 20th centuries Tashkent, 1957, 214c
- ↑ Muminov I. From the history of social and philosophical thought from Uzbekistan in the late 19th and early 20th centuries. // Tr. Uzb. state ped Institute of them. Navoi. New ser. 1949. — No. 40. — S. 1-71
- ↑ «Бобирнома Расмлари». Миниатюры к «Бабур-наме». Академия наук Узбекской ССР, Музей литературы им. Алишера Навои. Составитель альбома и автор предисловия доктор филологических наук, профессор Хамид Сулейман. Издательство «Фан» УзССР, Ташкент, 1970
- ↑ Маликов А. М., Из истории узбекской интеллектуальной элиты XX века: И. М. Муминов и культурное наследие народов Центральной Азии // Илм-фан ва таълим – истиклол пойдевори. Республика илмий-назарий семинар материаллари. Самарканд-Тошкент, 2013, стр. 24-25
- ↑ Советская историческая энциклопедия. т.14. М., 1973,с.225
- ↑ Советская историческая энциклопедия. т.14. М., 1973, с.786
- ↑ Муминов И. Избранные труды. т.2. Т., 1970, с.204
- ↑ Lunin B. V. I.M Muminov and the journal „Social Sciences in Uzbekistan“ // Social Sciences in Uzbekistan, No. 12, 1998, p. 50
- ↑ Lunin B. V. I. Muminov and the journal „Social Sciences in Uzbekistan“ // Social Sciences in Uzbekistan, No. 12, 1998, p. 52
- ↑ Ziyoev Kh., Amir Temurni „oklashda“ Ibrohim Muminizing roles // Social Sciences in Uzbekistan, No. 12, 1998, p. 41