Ndebele Janubiy Afrika xalqi

Ndebele (ndebele : amaNdebele) — Janubiy Afrikaning nguni xalqi, asosan sobiq Transvaal provinsiyasida istiqomat qiluvchi xalq. Ndebelelar Janubiy Afrikaning sharqiy qirgʻogʻida yashagan nguni urugʻlaridan biri edi. Birinchi ngunilar, Musi ismli boshliqning izdoshlari, 18-asrda Transvaalda joylashdilar; ular keyinchalik Mfekana shahrida Chaki armiyasining sobiq qoʻmondoni Mzilikazi hokimiyatni qoʻlga kiritganida qatnashdilar. Ndebelening bir qismi Mzilikazini bilan qoʻshilib shimolga, hozirgi Zimbabvega (Matabelelend) ketishdi. Transvaalda hozir ikkita ndebele guruhi mavjud: shimoliy — Limpopoda , Mokopan (Pothitersryus) va Polokvane (Pitersburg) shaharlari atrofida — va janubiy (Bronkhorstspreit atrofida, Pretoriyaning sharqida).

19-asrning oxirida Nyabela boshchiligida ndebele Pit Juber boshchiligidagi bur koʻchmanchilariga qarshi muvaffaqiyatsiz kurash olib bordi, ular keyinchalik birinchi va ikkinchi ingliz-bur urushlarida mashhurlikka erishdilar.

Shimoliy ndebele hozirgi kunda qoʻshnilari (soto va tsvana) bilan til va urf-odatlar nuqtai nazaridan deyarli butunlay uygʻunlashib ketishgan. Janubiy ndebele tilini yaxshiroq saqlab qolgan va aparteid davrida ular uchun maxsus bantustan Kvandebele yaratilgan. Endi uning hududi Mpumalanga provinsiyasi tarkibiga kiradi va ndebele Janubiy Afrikaning rasmiy tillaridan biridir. Nguni guruhida ndebele tili svati va puti tillariga yaqin boʻlib, tekela kichik guruhining bir qismi hisoblanadi.

BA samolyotining dumiga ndebele naqshlari tushirilgan.

Ndebelening boʻyalgan uylari juda mashhur. Afsonaga koʻra, Xudo Afrika xalqlari uchun kasblarni taqsimlaganida, ndebele uchun hech qanday mashgʻulot qoldirmadi. Shundan keyin Xudo osmonga qaradi va u yerda kamalakni koʻrdi. Shundan soʻng u shunday dedi: „Shunday ekan, ndebele erkaklari va ayollari oʻz kulbalari va kiyimlarini kamalak ranglari bilan bezashsin. Bu narsa  - dehqonlar va konchilar vayron qilgan goʻzallikni yaratish — ularning asosiy daʼvatiga aylanadi“. 1997-yilda British Airways bir nechta samolyotlarni bezash uchun ndebele naqshlaridan foydalangan.

Adabiyotlar

• Мишель Строгов, Пьер-Кристиан Броше, Доминик Озиас. Путеводитель Le Petit Futé. М.: Авангард, 2007. ISBN 978-5-86394-278-0. 
• Kortni Klark Margaret. Ndebele: Afrika qabilasining sanʼati. — L..: Temza va Hudson, 1986. — ISBN 0-500-28387-7
• Karolin P. Early Nguni tarixi: lingvistik dalillar va uning arxeologiya va ogʻzaki anʼanalar bilan bogʻliqligi. — Doktorlik dissertatsiyasi, Kaliforniya universiteti, Los-Anjeles, 1985-yil.
• Pauell I. va Lyuis M. Ndebele: Odamlar va ularning sanʼati. — Keyptaun: Struik Publishers (Pty) Ltd, 1995-yil.