Nezihe Bilgütay Derler
Nezihe Bilgutay Derler (1926-yilda Heybeli Adada tugʻilgan) turk miniatyurasi, shisha va chinni qorishmasidan yasalgan anʼanaviy turk sanʼati „chinni“ bilan mashhur. Uning chinni naqshlaridan keng foydalaniladi.
| Nezihe Bilgütay Derler | |
|---|---|
| Tavalludi |
Nezihe Bilgütay 1926 (yoshi 97–98) |
| Taʼlimi | Istanbul Qizlar Oʻrta Maktabi |
| Turmush oʻrtogʻi | Haşım Derler |
Derler Tasviriy san'at akademiyasida respublika davridagi ilk oʻqituvchilari Feyzulloh Dayigil (1910-1949) va Muhsin Demironat (1920-1983)dan 20-asrda unutilgan mantiqni qayta kashf etishda muhim rol oʻynagan sanʼatni, anʼanaviy chinni sanʼatining naqshlari oʻrgangan. Derler oʻz saboqlari orqali bu bilimlarni keyingi avlod sanʼatkorlariga oʻtkazdi va Xitoy sanʼati namunalarini yaratdi[1].
U Mimar Sinon nomidagi Tasviriy sanʼat universitetida tarbiyachi[2] sifatida chini sanʼatidan dars bergan. U Turkiyada Xitoyi sanʼatining hozirgi holatiga qadar rivojlanishida muhim rol oʻynagan[1]. Mehmet Gursoy kabi chinni ijodkorlarining keyingi avlodiga saboq berdi[3]. U pensiyaga chiqqanidan keyin ham universitetdan tashqarida dars berishda davom etadi[4].
"Bilgütays ijodida miniatyura san'atining asosiy yo'nalishi bitiruvchisi bo'lgani uchun ko'plab miniatyura kabi kompozitsiyalarni uchratish mumkin. Shuningdek, uning kulolchilik namunalarida pannodan tortib to tovoq va vazalargacha sirlangan, bo'rtma va sirlangan sirlar uyg'unligini ko'rish mumkin[5]".
— Sitare Turan
Shaxsiy hayoti
tahrirNezihe Bilgütay Derler 1926-yilda shahzodalar orollaridagi Heybeliadada bir necha aka-ukadan biri sifatida tugʻilgan. Uning dengizchi boʻlgan otasi u endigina 6 oylik boʻlganida vafot etdi. U 10 yoshida onasi vafot etdi va uni ota-onasiz qoldirdi. Keyinchalik u va uning aka-ukalari xolasi qoʻlida tarbiyalangan. Yoshligida pul kam edi, u kun kechirish uchun Istanbul qizlar oʻrta maktabida oʻqiyotganda ishlashga majbur boʻldi. Oʻrta maktabni tugatgach, oʻzida salohiyatni koʻrgan oʻqituvchi tomonidan Istanbul tasviriy sanʼat akademiyasiga yoʻnaltirildi[6][5].
Akademiyaning turk bezaklari boʻlimi talabasi edi. U tabrizlik Husayn Tohirzoda Behzod (1887–1962) tomonidan miniatyuradan dars bergan, 1947-yildan 1963-yilgacha akademiyada dars bergan. Shuningdek, Muhsin Demironat dars bergan tezhip (Usmonli nuroniyligi) fanidan ham (197-193) taʼlim olgan. U Neshe Aybey (1930–2015) bilan sinfdosh edi. 1957-yilda akademiyani tamomlagan[5].
Faoliyati
tahrir1952–yildan 1960–yilgacha u Derler xarita rasmlari ustida ishlagan.
1960–yilda u Muhsin Demironat va sopol rassomlari Melike Abasiyanik (1930–2021), Shukran Ölcen va Nasip İyem (1921–2011) bilan Iznik uslubidagi sirlangan dekoratsiya atelyesida ishlagan.
1966–yilgacha Istanbulning Kartal shahridagi Eczacıbaşı Arts Ateliers fabrikasida chinni qoʻllash, sopol qoliplar va relyeflar ustida ishlagan. U Yıldız Porcelain u yerga ishlash taklifini oldi, lekin rozi boʻldi va Eczacıboshida qoldi, toki ular taklifini rad etdilar va unga xohlagan va xohlagan yoʻlda ishlashiga ruxsat berishdi, bu esa nihoyat uni Eczacıboshidan Yulduz chinni uchun ketishga ishontirdi[7].
1966–yildan 1975–yilgacha Sumerbank Yıldız chinni sanoati qoʻl hunarmandchiligi atelyesida ustaxona boshligʻi boʻlgan[5]. Yıldız Porselen Fabrikasi Yıldız chinni tomonidan ishlab chiqarilgan mahsulotlarning grafik dizaynlari oʻsha yillar orasida Derler tomonidan ishlab chiqilgan[8].
1967-yilda Muhsin Demironat bilan birgalikda miniatyuralardan iborat panno yasadi va u Xalqaro kulolchilik koʻrgazmasi va tanlovida kumush medalni qoʻlga kiritdi[5].
1976-yilda yarim kunlik ish boshlagan Derler, oxir-oqibat, Istanbul tasviriy sanʼat akademiyasining anʼanaviy turk sanʼati boʻlimida Xitoyning asosiy sanʼat boʻlimida toʻla vaqtli oʻqituvchi boʻldi va 1997–yilgacha oʻqituvchilik qildi[5].
2005–yilda Derler Bodrumga koʻchib oʻtdi. Sherigi Hoshim Derler vafotidan soʻng u Izmirga koʻchib oʻtdi.
Derlerning koʻp ishlari uning Izmirdagi uyida, qolganlari esa butun dunyo boʻylab shaxsiy kollektsiyalarda namoyish etilgan[5]. Uning ishining katta qismi sanʼatga ishtiyoqmand boʻlgan tadbirkor Necip Tatari kollektsiyasida boʻlishi mumkin, u Derler undan yasagan asarlarni, asosan panellarni joylashtirish uchun maxsus bino qurgan [9].
Oʻqitilgan miniatyurachi boʻlsa-da, u chinni uchun eng koʻp eʼtirof etilgan[10], ammo miniatyurachi sifatidagi oʻrgatilganligi uning çini dizaynlarida namoyon boʻladi[5].
Koʻrgazmalari
tahrirMehmet Akif Ersoy sanʼat markazi, 2018–yil 13-31 oktyabr[11]
Manbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 Turan 2021b.
- ↑ Baysan 2021, s. 201.
- ↑ Akbaş 2019.
- ↑ Darüşşafaka Society.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 5,7 Turan 2021a.
- ↑ Çamaş 2011, s. 24.
- ↑ Çamaş 2011, s. 25.
- ↑ Marmara 2019, s. 66.
- ↑ Çamaş 2011, s. 26.
- ↑ Serin 2012, s. 579.
- ↑ Turan & Dönmez 2018, s. 4.