Koriz forscha soʻz boʻlib, yer osti suvlarini yigʻish va ularni yer yuzasiga chiqarish uchun qurilgan yer osti gidrotexnika inshooti tushuniladi. 

Sayyoramizning qurgʻoqchil zonalarida suvdan foydalanish tarixi koʻp asrlarga borib taqaladi. Odamlar suv olish usullarini, togʻlardan suv yigʻadigan kanallarni qurib, quduqlar qazib ularni isteʼmol joyigacha olib borishgan. Shuningdek balandlik joylariga esa yer ostidan suv laximlarini qazib, yoʻnalishlarida quduqlarni qurib sugʻorish tizimi bilan taʼminlashgan. Eramizning boshlaridayoq Oʻrta Osiyoda – ilk bor Nurotada korizlar qazila boshlangan. Bu yerda jami 363 ta koriz boʻlib, har bir korizda 100—250 tagacha quduq boʻlgan. Bir-biriga tutashgan bu quduqlardan oʻsha paytda xalq dehqonchiligiga yetgulik darajada suv oqqan. (Hozir Nurotada suv yoʻqligi uchun butun boshli rayonda dehqonchilik qilinmaydi). 1960 yilga qadar bu korizlarning eng soʻnggilari tozalanib, ularning suvidan foydalanilardi. Endigi kunga kelib esa oʻsha 363 korizdan faqat bittasi – tashlandiq holdagi Kalta korizdangina jildirab suvoqib turibdi. Qurilganiga qariyb ming yildan oshgan, Sharqda sugʻorish sanʼati, dehqonchilik madaniyatining noyob namunasi boʻlgan bu obidani muhofazaga olish, asrab-avaylash, uni avlodlar uchun saqlashni hyech kim oʻylab koʻrmayotir.

Kalta koriz sugʻorish sanʼatining noyob inshooti. Uning tevarak-atrofini maxsus devor bilan oʻrab, ibratli mehnat va sanʼat koshonasi hamda turistik obyektga aylantirish kerak. Quyidagi rasmda korizning ishlash prinsipi koʻrsatilgan.

1. Yer ostida qurilgan koriz.

2. Suv yuradigan galereya.

3. Suv manbai.

4. Koriz yoʻnalishidagi boʻylama quduklar (xar 10-40 metrlarda joylashgan boʻlib, chuqurligi 15 metrdan −70 metrgagacha qazilgan)

5. Yer osti sizot suvlari.

Koriz kavlashda bir qancha korizchi jamoalar oylab, yillab laxmlar, quduqlar qazib, minglab kubometr tuproq va shagʻallar qazib chiqarishgan Qadimda Turkiston oʻlkasida suv mavjud boʻlmagan joylarni, suv satxidan baland boʻlgan tekisliklarni, dashti biyobonlarni korizlar yordamida sugʻorilgan. Nurota hududida 30 dan ortiq korizlar tizimi ishlagan boʻlib, bugungi kunda koʻpi koʻmilib ketgan. Viloyatdagi Maston nomli korizning 280ta qudugʻi boʻlib, bosh qudugʻining chuqurligi 14 metr va lahimining uzunligi 3 km boʻlgan. Koriz qurilishi davrida bu quduqlar tuproq shagʻallarni chiqarib tashlashga, korizni ishlatish davrida esa kuzatuv, nazorat qilishga, tiklashga, taʼmirlashga va xavo almashtirish uchun xizmat qilgan.

Nurota tumanida qadim zamonlardan tortib yaqin davrgacha korizlardan keng foydalanilgan boʻlib, bugungi kunda ularning bir qanchasi saqlanib qolingan. Amonboy, Korizi kalon, Saxti, Pashshot, Sherobod, Karizak, Goʻrobod, Tumor, Kulol, Navkoriz kabi korizlar shular jumlasidandir.

Adabiyotlar

tahrir
  1. Axmedov R. Va boshqalar. Nurota – nurli diyor –T.: „Oʻzbekiston“ 2016
  2. Mirzayev B., Axmadqulov K. „Nurota atrixidan lavhalar“ –T.: A,Qodiriy.1997y.