Nutatsiya

Nutatsiya (lot. nutatio — tebratish) — 1) mexanikada — qattiq jismning oʻz oʻqi atrofida aylanishi jarayonidagi tebranma harakati; u jismning xususiy aylanish oʻqida sodir boʻladi; jism qancha tez aylansa, uning nutatsion tebranish chastotasi shuncha katta, amplitudasi shuncha kichik boʻladi. N. pretsessiya bilan bir vaqtda yuz beradi. N. vaqtida jismning xususiy aylanish oʻqi bilan pretsessiya yuz beradigan oʻq orasidagi burchak oʻzgaradi; 2) astronomiyada — Yer aylanish oʻqining bir oz tebranishi. Yerning sutkalik aylanishiga Quyosh va Oyning tortish kuchlari taʼsir etadi. Yerning sutkalik aylanish oʻqi ekliptikata qiyaligini oʻzgartirmagan holda oʻz yoʻnalishini oʻzgartirib boradi, chun-ki Quyosh va Oyning pretsession kuchlari ham oʻzgarib turadi va Quyosh hamda Oy Yer ekvatorida boʻlganida bu kuchlar nolga teng boʻladi, ogʻishi eng katta boʻlganida esa maksimumga erishadi. Yerning aylanish oʻqi N.sini 1737-yil J. Bradley kashf qilgan. Bunday nutatsion tebranishlar 18,6 yillik davrga, yaʼni Oy orbitasi tugunlarining aylanish davriga teng. Osmon sferasit qutb yarim oʻqlari 9", 21 hamda 6", 86 nutatsion ellips chizadi. N.ning aniq qiymatini 1953-yil amerikalik astronom E. Vulard topgan.