Vikipediya

Oscar Wilde

(Oskar Uaylddan yoʻnaltirildi)

Oscar Fingal OʻFlahertie Wills Wilde (talaffuzi: Oskar Fingal O'Flaerti Uills Uayld; 1854-yil 16-oktyabr, Dublin – 1900-yil 30-noyabr, Parij) – ingliz yozuvchisi, tanqidchi, shoir, dramaturg[1][2][3]. Hashamdor sheʼrlari bilan fransuz simvolistlariga yaqin turadi. 1882-yilda AQSh shaharlari boʻylab sayohatda boʻlib, estetika boʻyicha maʼruzalar oʻqigan. Shu davrda va keyinroq yaratilgan „Eʼtiqod yoki Nigilistlar“ (1882), „Gersoginya Padua“ (1883), „Salomé“ (1893) dramalarida yosh yozuvchining isyonkor kayfiyati ifodalanib, ijtimoiy hayot masalalari muhim oʻrin egallaydi. Londonga qaytib, gazeta va jurnallar bilan hamkorlik qilgan. Axloqsizlikda ayblanib, 2 yil (1895—1897) qamoqda oʻtirib chiqqach, Parijga koʻchib oʻtgan. Qamoqdan soʻng Wilde hayotida roʻy bergan ruhiy tushkunlik „Reading qamoqxonasi balladasi“ (1898) avtobiografik asari hamda oʻlimidan keyin eʼlon qilingan „Qamoqxonadagi tavba“ (1905) asarlarida oʻz aksini topgan. „Windermere xonimning yelpigʻichi“ (1892), „Benuqson erkak“ (1895), „Jiddiy boʻlish qanday muhim“ (1896) komediyalari, „Baxtli shahzoda“ va „Yulduzli bola“ (1888) adabiy ertaklar toʻplamlarida oʻzi yashagan muhit urf-odatlarini tanqidiy aks ettirgan. „Dorian Grayning portreti“ (1891) – XIX asr oxiridagi intellektual romanning ajoyib namunasi hisoblanadi. 80-yillardagi tanqidiy maqolalarida („Oʻy-niyatlar“ toʻplami, 1891) Wilde hozirgi ingliz adabiyotidagi oʻziga yaqin voqea-hodisalarni yoritgan. Ayni paytda xalq qoʻshiqchilik ijodini, Pierre-Jean de Béranger sheʼriyatini yuqori baholagan, Honoré de Balzac, Lev Tolstoy, Ivan Turgenev va Fyodor Dostoyevskiylar badiiy mahoratini mehr bilan tasvirlagan. Wilde pyesalari asosida bir qancha filmlar yaratilgan.

Oscar Wilde
Tavalludi 16-oktyabr 1854-yil
Dublin, Irlandiya
Vafoti 30-noyabr 1900-yil(1900-11-30)
(46 yoshda)
Parij, Fransiya
Ijod qilgan tillari Ingliz tili, Fransuz tili, Lotin tili, Qadimgi yunon tili va Nemis tili
Fuqaroligi Irland
Yoʻnalish Estetizm
Janr Drama, hikoya, dialog, muxbirlik
Shoh asari Jiddiy boʻlish qanday muhim, Dorian Gray portreti

Wildening ota-onasi Dublindagi ingliz-irland ziyolilaridan boʻlishgan. Yoshlik chogʻlarida Wilde fransuz va nemis tillarida ravon gapirishni oʻrgangan. Keyinchalik Dublindagi Trinity kollejida, soʻngra Oksforddagi Magdalen kollejida oʻqigan va u yerda oʻzining klassik adabiyot bilan bogʻliq qobiliyatlarini koʻrsata olgan. Wilde oʻzining ikki oʻqituvchisi Walter Pater va John Ruskin boshchiligida paydo boʻlgan estetika falsafasiga qattiq bogʻlanib qolgan. Universitetdan soʻng yozuvchi Londonga koʻchib oʻtgan.

Yoshlik davri

tahrir
 
Merrion maydonidagi Wildelar oilasi uyi

Oscar Wilde[4] Dublinning 21 Westland Row koʻchasida yashovchi (hozirgi Oskar Wilde markazi uyi, Trinity kolleji) ingliz-irland oilasida tugʻilgan uch farzandning ikkinchisi boʻlgan. Onasining ismi Jane, otasi Ser William Wilde boʻlgan. Oscar akasi William (Willie) Wildedan ikki yosh kichik edi.

Jane Wilde yozuvchi, dramaturg va ruhoniy Charlz Maturinning jiyani (nikoh orqali) boʻlgan[5]. Jane Wilde "Speranza" (italyancha soʻzdan olingan boʻlib, umid degan maʼnoni anglatadi) taxallusi ostida 1848-yilda inqilobiy yosh irlandiyaliklar uchun sheʼr yozgan. U, shuningdek, butun umri davomida irland millatchisi boʻlib qolgan[6]. Jane Wilde yosh irlandiyaliklarning sheʼrlarini Oscar va Willyga oʻqib bergan va ularda bu shoirlarga nisbatan muhabbat uygʻonishiga sabab boʻlgan[7]. Uning neoklassik uygʻonishga boʻlgan qiziqishi uyidagi qadimgi Yunoniston va Rim tasviriy sanʼat namunlari va byustlarida namoyon boʻlgan[7].

Ser William Wilde Irlandiyaning yetakchi oftalmolog (quloq va koʻz) jarrohi boʻlgan va 1864-yilda Irlandiyadagi aholini roʻyxatga olishda tibbiy maslahatchi va komissar yordamchisi sifatidagi xizmatlari uchun ritsar unvoniga sazovor boʻlgan[8]. Ser William Irlandiya arxeologiyasi va dehqonlar folkloriga oid kitoblar ham yozgan. Taniqli filantrop, Dublin Trinity kolleji (TCD) orqasida joylashgan shaharning kambagʻallarga gʻamxoʻrlik qilish dispanseri, hozirda Adelaida yoʻlida joylashgan Dublin koʻz va quloq kasalxonasining asoschisi hisoblanadi[8]. Otasi tomonida Wilde 1690-yilda King William of Orange bosqinchi armiyasi va koʻplab anglo-irland ajdodlari bilan Irlandiyaga kelgan golland askari, polkovnik de Wildedan kelib chiqqan. Onasi tomondan Wildening ajdodlari orasida 1770-yillarda Irlandiyaga koʻchib oʻtgan qilgan Durham okrugidan boʻlgan gʻisht teruvchi ham bor edi[9][10].

Wilde goʻdakligida Dublindagi Sankt-Mark mahalliy Irlandiya cherkovi (Anglikan) cherkovida choʻqintirilgan. Cherkov yopilgach, yozuvlar yaqin atrofdagi Dawson koʻchasida joylashgan Sent-Ann cherkoviga koʻchirildi[11]. Glencreedagi katolik ruhoniysi, Wicklow okrugi ham Wilde va uning ukasi Willieni choʻqintirganini daʼvo qilgan[12].

Wildening ikkita tugʻishgan ota-onasi bir aka-ukalaridan tashqari, otasining onasi bilan nikohidan oldin nikohsiz tugʻilgan uch nafar aka-uka bor edi. Ular 1838-yilda tugʻilgan Henry Wilson va 1847 va 1849-yillarda boshqa bir ayoldan tugʻilgan Emily va Mary Wildelar boʻlgan. Ser William oʻz farzandlarining otaligini tan olgan va ularning taʼlim olishlarini taʼminlagan. Shuningdek, farzandlarining qarindoshlari tomonidan tarbiyalanishi uchun sharoit yaratib bergan[13].

Wildelar oilasi 1855-yilda № 1 Merrion maydoniga koʻchib oʻtgan. Ser William va Lady Wildening ijtimoiy hayotdagi muvaffaqiyati tufayli tez orada uy noyob tibbiy va madaniy muhitga aylangan. Ularning uylariga tashrif buyuruvchi mehmonlar orasida Sheridan Le Fanu, Charles Lever, George Petrie, Isaac Butt, William Rowan Hamilton va Samuel Fergusonlar ham bor edi[7].

Wildening singlisi Isola Francesca Emily Wilde 1857-yil 2-aprelda tugʻilgan. Oscar Wilde singlisining toʻqqiz yoshida isitma kasalligidan vafot etganida qanday qaygʻuga botganini tasvirlaydi[14][15] va singlisi xotirasiga Requiescat sheʼrini yozgan[16].

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Oscar Wilde“. britannica.com. Qaraldi: 4-sentyabr 2024-yil.
  2. ↑ „Oscar Wilde“. poetryfoundation. Qaraldi: 4-sentyabr 2024-yil.
  3. ↑ „Oscar Wilde (1854 - 1900)“ (inglizcha). BBC. Qaraldi: 4-sentyabr 2024-yil.
  4. ↑ Baptismal registration as Oscar Fingal OʻFflahertie Wilde https://churchrecords.irishgenealogy.ie/churchrecords/display-pdf.jsp?pdfName=d-30-2-1-285
  5. ↑ Sturgis, Matthew. Oscar: A Life. London: Head of Zeus [2018], 2019 — 9-bet. ISBN 9781788545983. Qaraldi: 2022-yil 28-iyun. „Jane had also convinced herself that the Elgee name derived from the Italian 'Algiati' – and from this (imaginary) connection she was happy to make the short leap to claiming kinship with Dante Alighieri (in fact the Elgees descended from a long line of Durham labourers).“ 
  6. ↑ Anne. „Oscar Wilde“. Literary Encyclopedia (2001-yil 25-yanvar). 2019-yil 3-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 3-aprel.
  7. ↑ 7,0 7,1 7,2 Sandulescu 1994.
  8. ↑ 8,0 8,1 McGeachie, James „Wilde, Sir William Robert Wills (1815–1876)“, . Oxford Dictionary of National Biography. Oxford: Oxford University Press, 2004. 
  9. ↑ Pearce, Joseph „Mask of Mysteries“, . The Unmasking of Oscar Wilde. San Francisco, CA: Ignatius Press, 2004 — 24-bet. ISBN 978-1-58617-026-4. 
  10. ↑ Pearce, Joseph. Google Books link to Pearce, Joseph 'The Unmasking of Oscar Wilde'. Ignatius Press, 2004. ISBN 9781586170264. Qaraldi: 2015-yil 17-oktyabr. 
  11. ↑ „St. Ann's Church website“. Stann.dublin.anglican.org. 2017-yil 25-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 15-may.
  12. ↑ Coakley 1994, ss. 112–114: „I am not sure if she ever became a Catholic herself but it was not long before she asked me to instruct two of her children, one of them being the future erratic genius, Oscar Wilde. After a few weeks I baptized these two children, Lady Wilde herself being present on the occasion.“
  13. ↑ Ellmann 1988.
  14. ↑ Kingston, Angela. „Oscar Wilde and the sister's death that haunted his life and work“. The Irish Times (2017-yil 15-fevral). Qaraldi: 2022-yil 16-yanvar.
  15. ↑ Aquien, Pascal. Oscar Wilde: Les mots et les songes: Biographie (fr). Croissy-Beaubourg: Aden, 2006 — 30-bet. ISBN 9782848400808. Qaraldi: 2022-yil 26-iyun. 
  16. ↑ Poems: Oscar Wilde.
Wikimedia Commonsda Oscar Wilde mavzusiga oid fayllar bor. 




"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Oscar_Wilde&oldid=4957467" dan olindi