Ozarbayjon tog'lari
Ozarbayjon tog'lari mamlakat hududining taxminan 60 foizini egallaydi[1][2]. Ozarbayjon hududida uchta tog 'tizmasi mavjud bo'lib, ular Katta Kavkaz, Kichik Kavkaz va Talish tog'lari hisoblanadi[3].
Katta Kavkaz, Kichik Kavkaz va Talish tog'laridir tog 'tizmasining markaziy tog'larining balandligi taxminan 1000 - 2000 metrni tashkil etadi[1]. Katta Kavkazning baland tog'larining balandligi 2200 metrdan, Kichik Kavkazning balandligi esa 2000 metrdan baland[1].
| Ozarbayjondagi tog ' tizmalari[1] | ||
| Hudud qamrovi (%) | Zonalar | Katta Kavkaz |
| 30 | Tog ' oldi (500 metrdan past) | Past tog'lar (500-1200 metr) |
| O'rta tog' (1200-2200 metr) | ||
| Baland tog'lar (2200 metrdan yuqori) | ||
| Kichik Kavkaz | ||
| 22 | Tog ' oldi (500 metrdan past) | Past tog'lar (500-1200 metr) |
| O'rta tog' (1200-2000 metr) | ||
| Baland tog'lar (2000 metrdan yuqori) | ||
| Talish Tog'lari | ||
| 6 | Tog'dan oldingi tekisliklar (600 metrdan past) | Past tog'lar (600-1000 metr) |
| O'rta tog' (1000-2500 metr) | ||
Katta Kavkaz tizmasi Ozarbayjonning Rossiyaning Dogʻiston Muxtor Respublikasi bilan shimoli-sharqiy chegaralarini tashkil qiladi[4]. Bozorduzu, Shohdogʻ va Tufandagʻ togʻ tizmasining baland choʻqqilari biri hisoblanadi[5]. Katta Kavkazning eng baland cho'qqisi - dengiz sathidan 14,652 fut (4466 metr) balandlikda joylashgan Bazarduzu tog'i, shuningdek, Ozarbayjonning eng baland nuqtasi hisoblanadi[3][5]. Katta Kavkaz tog'lari seysmik faollik darajasi yuqori bo'lgan mintaqada joylashgan bo'lib[5], togʻlar yura va boʻr davrlariga oid togʻ jinslaridan hosil boʻlganini olimlar isbotlashgan[2].
Kichik Kavkaz Ozarbayjondagi ikkinchi muhim togʻ tizmasi boʻlib, uning janubi-gʻarbiy chegaralar hududini tashkil qiladi[5]. Murovdogʻ va Zangezur togʻlari Kichik Kavkazning asosiy tizmalari hisoblanadi[5]. Boʻr va yura davrlarining choʻkindi va vulkanogen jinslaridan hosil boʻlgan joylardir[2].
Talish tog'lari Ozarbayjonning janubi-sharqiy qismini qoplaydi va Eron bilan chegarasining bir qismini tashkil etedi[4][5].
Katta Kavkaz tog'lari tahrir
Bozorduzu tahrir
Katta Kavkazning eng baland cho'qqisi - Bazarduzu tog'i Ozarbayjondagi eng baland tog'i hisoblanadi[3][6]. Ozarbayjon va Rossiya chegarasida joylashgan bo'lib[3], Bozorduzu togʻining jinslari slanetsli porfirlardan hosil boʻlgan[7]. Tog'dagi muzlik davridagi muzliklardan tashkil topgan muz maydonlari Sharqiy Kavkazdagi eng katta muzliklardir[7].
Bozorduzu tog'iga birinchi bo'lib 1847-yilda rossiyalik Aleksey Aleksandrov ko'tarilgan[3][7].
Shahdag tahrir
Shohdag tog'ining balandligi 13951 fut (4243 m) bo'lib, bu Katta Kavkazdagi ikkinchi eng baland cho'qqi hisoblanadi[3][8]. Tog' Rossiya bilan chegaraga yaqin, Ozarbayjonning Gusar viloyatida joylashgan bo'lib[3], Shohdag tog'ining etagida g'orlar mavjud bo'lib, ular tog' atrofida 9000 yildan ortiq vaqt davomida sun'iy harakatlarni ko'rsatadi[3]. Tog'ning jinslari dolomit va ohaktoshlardan hosil bo'lgan[8].
Tufandag tahrir
Tufandag - balandligi 13770 fut (4191 m) bilan Ozarbayjondagi uchinchi eng baland tog'dir[3]. Tufandagʻ togʻi Gusar viloyatida joylashgan[9].
| Katta Kavkaz tog'lari ro'yxati[9] | |||
| Ism | Asl ism | Balandligi (m) | Mintaqa |
| Bozorduzu | Bozordüzü | 4466 | Rossiya-Gusar chegarasi |
| Shohdag | Shahdag | 4243 | Gusar |
| Tufandag | Tufandag | 4191 | Gusar |
| Bozoryurd | Bozoryurd | 4126 | Gusar va Gabala |
| Yarudag | Yaridag | 4116 | Gusar |
| Chingiz Mustafoyev | Chingiz Mustafoyev | 4062 | Guba |
| Ilhom cho'qqisi | İlham zirvasi | 4042 | Gusar |
| Haydar cho'qqisi | Heydər zirvasi | 3751 | Gusar |
| Xinalig | Xınalik | 3713 | Guba |
| Ragdan | Raqdon | 4020 | Gabala |
| Bobodag | Babadag | 3629 | Ismoilli |
| Otaturk | Otaturk | 3759 | Guba |
| Olimpiya cho'qqisi | Olimpiya zirvasi | 3455 | Gusar |
| Ateshgoh | Atashgah | 2151 | Guba |
| Gizil Gaya | Qizil Qaya | 3726 | Guba |
Kichik Kavkaz tog'lari tahrir
Kichik Kavkazda eng baland togʻ tizmasi Murovdagdir[10]. Tog'ning masofasi taxminan 70 kilometrni tashkil qiladi[10].
Gamishdag tahrir
Murovdag tizmasining eng baland choʻqqisi Gamishdag boʻlib, uning balandligi 3724 metrni tashkil qiladi[11].
Zangezur tahrir
Zangezur togʻ tizmasi shimoli-gʻarbda Agdabon choʻqqisi va janubi-sharqda Araz daryosi bilan chegaradosh[12]. Zangezur tizmasining masofasi taxminan 130 kilometrni tashkil qiladi[12]. Tizmaning markazi va janubi-sharqiy qismlarida Gamigaya, Kaputjux, Garangush, Davabouynu, Aychingil choʻqqilari joylashgan[12]. Zangezur tizmasining koʻzga koʻringan togʻlari: Nahajir, Alinja, Ilandogʻ, Gʻurdogʻ, Qizilboʻgʻoz togʻlari[12].
Kaputjux tahrir
Kaputjux togʻi Zangezur tizmasining eng baland choʻqqisi va Kichik Kavkazdagi eng baland togʻdir[11][13]. Tog'ning balandligi 3904 metrni tashkil qiladi[11][13]. Naxchivonning Ordubod viloyatida joylashgan[13]. Tog'ning etagida joylashgan qoyalarda qadimiy Gamigaya yozuvlari bor[13].
Alinja tahrir
Alinja togʻi Naxchivonning Julfa viloyatida, togʻ bilan bir xil nomdagi daryo sohilida joylashgan[13]. Alinja tog'ining balandligi 1811 metr[13]. Uning vulqon kelib chiqishi bor[13].
| Kichik Kavkaz tog'lari ro'yxati[14] | |||
| Ism | Asl ism | Balandligi (m) | Ridge |
| Kaputjux | Qapıcıq | 3904 | Zangezur |
| Dalidag | Dalidağ | 3616 | Qorabogʻ vulqon togʻlari |
| Gamish | Gamishdag | 3724 | Murovdag |
| Kapaz | Kəpəz | 3066 | Murovdag |
| Goshgar | Qo‘shqar | 3361 | Murovdag |
| Hinaldag | Hinaldag | 3367 | Murovdag |
| Qizilboʻgʻoz | Qizilbo'g'oz | 3581 | Qorabogʻ vulqon togʻlari |
| Buyuk Ishigli | Buyuk Ishiqli | 3550 | Qorabogʻ vulqon togʻlari |
| Alinja | Alinja | 1811 yil | Zangezur |
Talish tog'lari tahrir
Talish togʻlari Ozarbayjonning janubi-sharqida joylashgan. Tolish togʻlarida uchta togʻ tizmasi mavjud boʻlib, ularning balandligi 2477 metrga etadi[2]. Ular talish, burovar va peshteserdir[2]. Balandligi 3000 metrdan (10000 ft)[15]. Tog'larning jinslari yura, bo'r va paleogen davrlariga oid vulqon jinslari va karbonat jinslaridan kelib chiqqan[15].
Talish togʻlarining eng baland choʻqqisi Kyumyurkiy togʻ hisoblanadi, balandligi 2493 metr[5].
Gizyurdu tahrir
Gizyurdu tog'i balandligi 2433 metr bo'lgan Talish tog'larining ikkinchi eng baland cho'qqisi hisoblanadi[14].
| Tolish togʻlarining eng baland choʻqqilari roʻyxati [14] | ||
| Ism | Asl ism | Balandligi (m) |
| Kyumyurkyoy | Gömürgöy | 2493 |
| Gizyurdu | Qizyurdu | 2433 |
Boshqa tog'lar tahrir
Goyazan tog'ining balandligi Ozarbayjonning Qazax tumanidan 20 kilometr uzoqlikda joylashgan[16]. Tog'ning balandligi 250 metr[16]. Tog' vulqondan kelib chiqqan va u hech qanday tog 'tizmalari bilan bog'lanmagan[16]. Tog'ning etagida qadimiy turar-joylar joylashgan[16].
Yanar Dag tahrir
Yanar Dag Bokudan 27 kilometr uzoqlikda joylashgan[17]. Yanar tog' yuzasida uzluksiz alangalanadigan tabiiy gaz yong'inlari mavjud bo'lib, ularning balandligi 10-15 metr[17].
Tarixiy-madaniy va tabiiy qoʻriqxona Prezidentning 2007-yil 2-maydagi qarori bilan “Yanar tog" hududida tashkil etilgan[17].
Suratlar tahrir
-
-
-
Gabala tog'lari -
Ismoilli, Lahichdagi tog'lar -
-
Shakidagi tog'lar
- ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 Price, Martin. Cooperation in the European Mountains 2: The Caucasus. Switzerland: IUCN, 2000. ISBN 2831705347.
- ↑ 2,0 2,1 2,2 2,3 2,4 „Azerbaijan“. azerbaijan.az. 2018-yil 29-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 27-avgust.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 3,4 3,5 3,6 3,7 3,8 „Tallest Mountains in Azerbaijan“ (en). WorldAtlas. Qaraldi: 2018-yil 27-avgust.
- ↑ 4,0 4,1 Suny, Ronal. Armenia, Azerbaijan, and Georgia. United States: DIANE Publishing, 1996. ISBN 0788128132.
- ↑ 5,0 5,1 5,2 5,3 5,4 5,5 5,6 „Azerbaijan | History, People, & Facts“ (en). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2018-yil 27-avgust.
- ↑ Verda, Matteo. Azerbaijan: An introduction to the Country. Italy: Edizioni Epoké, 2014. ISBN 9788898014361.
- ↑ 7,0 7,1 7,2 „Bazardüzü : Climbing, Hiking & Mountaineering : SummitPost“ (en). www.summitpost.org. Qaraldi: 2018-yil 28-avgust.
- ↑ 8,0 8,1 „Шах-даг - Энциклопедия, Брокгауз-Ефрон“ (ru). gatchina3000.ru. Qaraldi: 2018-yil 28-avgust.
- ↑ 9,0 9,1 „Zirvələr | Azərbaycan Respublikası Ekologiya və Təbii Sərvətlər Nazirliyi“ (az). eco.gov.az. Qaraldi: 2018-yil 28-avgust.
- ↑ 10,0 10,1 „Satellite map of Murovdag, Azerbaijan. Latitude: 40.2667 Longitude: 46.3167“ (en). Latitude.to, maps, geolocated articles, latitude longitude coordinate conversion.. Qaraldi: 2018-yil 29-avgust.
- ↑ 11,0 11,1 11,2 Alizadeh, Akif. Geosciences of Azerbaijan: Volume I: Geology. Switzerland: Springer, 2016. ISBN 9783319273952.
- ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 Budagov, Budag. Naxçıvan ensiklopediyası: II cild (az), Nakhchivan, 2005. ISBN 5-8066-1468-9.
- ↑ 13,0 13,1 13,2 13,3 13,4 13,5 13,6 Bunyadov, Teymur. Naxçıvan ensiklopediyası: I cild (az), Nakhchivan, 2005. ISBN 5-8066-1468-9.
- ↑ 14,0 14,1 14,2 „Azərbaycanın relyefi“ (az). Kayzen. Qaraldi: 2018-yil 30-avgust.
- ↑ 15,0 15,1 „Talish Mountains | mountains, Azerbaijan-Iran“ (en). Encyclopedia Britannica. Qaraldi: 2018-yil 30-avgust.
- ↑ 16,0 16,1 16,2 16,3 „Göyəzən dağı“ (az). gazakh.cls.az. 2018-yil 30-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 30-avgust.
- ↑ 17,0 17,1 17,2 „"Yanardağ" Dövlət Tarix-Mədəniyyət və Təbiət Qoruğu - Tarixi qoruqlar | Kataloq GoMap.Az“ (az). kataloq.gomap.az. Qaraldi: 2018-yil 30-avgust.