Palimpsest

Palimpsest (grekcha: παλίμψηστον, πάλιν dan – „yana“ va ψάιω – „qirmoq, qirib tashlash“; lotincha: palimpsēstus (соdех)) – qadimgi davrlarda ishlatilgan pergamentga yozilgan qoʻlyozma. Keyinchalik, bu konsepsiya ibtidoiy sanʼatning qoyatosh rasmlariga taalluqli boʻlib, devorlarga vaqt oʻtishi bilan yarmi oʻchirilgan rasmlar bilan yangi tasvirlar chizilgan. Bu tamoyil oʻrta asr ustalari tomonidan cherkovlardagi eski rasmlar yoki ikona tasvirlari asosida yangilarini chizishda ham qoʻllangan^[1].

Umumiy maʼlumot

Palimpsestlar yozish uchun kerakli materialining qimmatligi tufayli yuzaga kelgan, bu esa uni qayta-qayta ishlatishga olib kelgan. Eng qadimgi palimpsestlardan biri 5-asrning Efremov kodeksidir.

Eng yangi texnik vositalar (ultrabinafsha fotosurat, tomografiya) yordamida oldingi yozuvlarni oʻqish mumkin. Shunday qilib, 1926-yilda Leyden palimpsesti mashhur boʻldi, yaʼni 10-asr oxirida Sofoklning matni kiritilgan pergament kitobi va toʻrt asrdan keyin diniy insholarni yozish uchun qirib tashlangan. Qayta tiklangan matni bilan Leyden Palimpsesti Sofoklning zamonaviy nashrlari uchun eng qadimgi manba hisoblanadi.

Palimpsestning alohida holati giperpalimpsestdir. Bu atama A. Zaliznyak tomonidan Novgorod kodeksi^[2] uchun kiritilgan boʻlib, unda oʻnlab yoki yuzlab matnlar bir-birining ustiga yozilgan va shuning uchun ularni qayta tiklash juda qiyin (bu ishni osonlashtirish uchun texnik vositalar hali mavjud emas).

Soʻzning metaforik yoki umumlashtirilgan maʼnosida tushunilgan postmodern davrda palimpsest asta-sekin madaniyat bilan sinonimga aylandi. Umumiy gʻoyaga koʻra, soʻnggi adabiyot, musiqa, rasm va hatto sivilizatsiya arxitekturasi asta-sekin bir-birining ustiga qurilgan vaqt qatlamlaridan iborat, eski asarlar oʻchirilmaydi, tom maʼnoda hamma narsani ishlatish mumkin, yangi yutuqlar tezda anʼanaga aylanadi va yaratish jarayoni vayronagarchilik jarayoni bilan parallel va bir vaqtda davom etadi^[3]. Goʻyo hozirgi davrning yigirma yillik madaniy taraqqiyotini sarhisob qilar ekanmiz, ularni yozuvchining soʻzlari bilan nihoyatda qisqacha ifodalashimiz mumkin: „Biz hammamiz birovning qoʻlyozmasidan yozamiz va biz chop etgan hamma narsa palimpsestdir“^[4].

Mashhur misollar

Abydos ierogliflari zamonaviy ixtirolar bilan notoʻgʻri – Ramses II tomonidan yozuvning usurpatsiya munosabati bilan palimpsestning natijasi

Abydos ierogliflari
Nitrian kodeksi
Dublin kodeksi
Zakintos kodeksi
Arximed Palimpsesti
Feodosiy kodeksi

Adabiyotlar

Ángel Escobar, El palimpsesto grecolatino como fenómeno librario y textual Arxivnaya kopiya ot 25 marta 2010 na Wayback Machine, Zaragoza 2006

Manbalar

↑ Palimpsest / Bichkov V. V. Leksikon nonklassiki. Xudojestvenno-esteticheskaya kultura XX veka (avtor proekta, veduщiy avtor, rukovoditel avtorskogo kollektiva, otv. redaktor V. Bichkov). – M.: ROSSPEN, 2003
↑ Kalmikov A. A. Interaktivnaya gipertekstovaya jurnalistika v sisteme otechestvennix SMI. Nauchnoe izdanie / A. A. Kalmikov; pod red. V. S. Xelemendika. – M.: Izdatelstvo IPK rabotnikov TV i RV, 2009. – 84 s.
↑ Lyudmila Ulitskaya. Svyaщenniy musor: podnimayas po lestnitse Yakova [rasskazi, esse, intervyu]. – Moskva: Izdatelstvo AST, 2016 g. – „Neoyazichestvo i mi“, 2004 g.
↑ Dmitriy Bikov. „Iks“. Seriya: Laureati literaturnix premiy. – M.: Eksmo, 2012 g.

[1] Palimpsest / Bichkov V. V. Leksikon nonklassiki. Xudojestvenno-esteticheskaya kultura XX veka (avtor proekta, veduщiy avtor, rukovoditel avtorskogo kollektiva, otv. redaktor V. Bichkov). – M.: ROSSPEN, 2003

[2] Kalmikov A. A. Interaktivnaya gipertekstovaya jurnalistika v sisteme otechestvennix SMI. Nauchnoe izdanie / A. A. Kalmikov; pod red. V. S. Xelemendika. – M.: Izdatelstvo IPK rabotnikov TV i RV, 2009. – 84 s.

[улицк-3] Lyudmila Ulitskaya. Svyaщenniy musor: podnimayas po lestnitse Yakova [rasskazi, esse, intervyu]. – Moskva: Izdatelstvo AST, 2016 g. – „Neoyazichestvo i mi“, 2004 g.

[Быков-4] Dmitriy Bikov. „Iks“. Seriya: Laureati literaturnix premiy. – M.: Eksmo, 2012 g.

[1]

[2]

[3]

[4]