Perifraza, perifraz (yun. periphrasis — tasviriy ibora; kinoya, istiora) — borlikdagi narsa va voqealarning nomini toʻgʻridan-toʻgʻri atamasdan, ularni bilvosita, yaʼni turli xil soʻz yoki tasviriy iboralar bilan ifodalash; majoziy ifodalardan biri (mas, "sher" oʻrnida "hayvonlar shoqi"; "paxta" oʻrnida "oq oltin", Alisher Navoiy oʻrnida "oʻzbek adabiy tilining asoschisi" iboralarining koʻllanishi). P.da tasvirlanayotgan tushunchaning ayni matn va vaziyat uchun eng muhim sifati, belgisi, xususiya-ti birinchi oʻringa qoʻyiladi. P.ning asosiy vazifasi matnning ifodaviyligini, bayonning taʼsirchanligini oshirishdir.

P., asosan, badiiy adabiyot tilida, publitsistik va ogʻzaki nutqsa uchray-di, ilmiy nutkda esa tasviriylikdan xoli boʻladi va termin sifatida qoʻlla-nadi. Funksional jihatdan P.ning 2 turi farqlanadi: hamma tomonidan qabul qilingan, hammatushunadigan P. (frazeologizmlar, hikmatli iboralar) va vaziyatga bogʻliq boʻlgan, maz-muni, maʼnosi muayyan matngagina aloqadorbulgan individual P. (bularning baʼzilari izchil qoʻllanish natijasida 1-turdagi P.lar qatoriga oʻtadi). Shu bilan birga badiiy, obrazli P.lar (oq oltin — paxta, zangori olov — gaz, poʻlat qush — samolyot kabi) va manti-qiy P.lar (mas, evfemizmlar, tabular) oʻzaro farqlanadi. Aksariyat P.lar otli birikmalar boʻlib, metafora, metonimiya, sinekdoxa singari koʻchimlar asosida yuzaga keladi.[1]

Manbalar tahrir

  1. OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil