Prespa kelishuvi

Prespa kelishuvi (yunoncha : Συμφωνία των Πρεσπών, "Symfonia ton Prespon" Makedoncha: Преспански договор, "Prespanski Dogovor") 2018-yil 17-iyun kuni Birlashgan Makedoniya kelishuvi boʻyicha Gretsiya va Shimoliy Makedoniya oʻrtasida imzolangan kelishuv. Ikki davlat parlamentlari tomonidan 2019-yil 25-yanvarda maʼqullangan kelishuv davlatlar BMT va Yevropa Ittifoqini xabardor qilganidan keyin 2019-yil 12-fevralda kuchga kirdi. Kelishuv natijasida Makedoniya mustaqillikka erishganidan beri duch kelgan nomlash muammosini hal qildi va nomini Shimoliy Makedoniya deb oʻzgartirdi. Shartnoma Prespa koʻli yonida imzolangani uchun u shunday nomlangan.

Toʻliq nomi: Birlashgan Millatlar Tashkiloti Xavfsizlik Kengashining 817 (1993) va 845 (1993) rezolyutsiyalarida tavsiflangan kelishmovchiliklarni hal qilish bo'yicha yakuniy kelishuv. 1995-yildagi Muvaqqat kelishuvni tugatish va tomonlar o'rtasida strategik sheriklikni o'rnatish.
Imzolangan sanasi	2018-yil 17-iyun
Imzolangan joyi	Prespa, Gretsiya
Imzolangan	Gretsiya Makedoniya
Tomonlar	Nikos Kotzias Nikola Dimitrov Matthew Nimetz

Tarixi

1991-yilda Yugoslaviya tarqatib yuborilgandan soʻng Bolqonda tashkil etilgan davlatlardan biri boʻlgan Makedoniya Konstitutsiyasining mamlakat nomi va bayrogʻi belgilangan 3 va 49-moddalariga Gretsiya eʼtiroz bildirgan va bu moddalar ekspansionistlarni oʻz ichiga olganligini taʼkidlagan. Yunonistonning oʻz mamlakatining shimoliy qismini Makedoniya deb nomlashi va bu hududlarda yashovchi Makedoniya ozchiligini gijgijlash xavfiga qaramasdan, mamlakat nomini Makedoniya deb qoʻllashga qarshi chiqdi. Gretsiya ism va ramz tanlash orqali shimoliy qoʻshnisining hududiy suverenitetini shubha ostiga qoʻyganini va unga qarshi madaniy daʼvo qilganini, Makedoniya esa oʻzini Makedoniyalik Aleksandrning merosxoʻri sifatida koʻrganini daʼvo qildi. Mamlakatning birinchi bayrogʻida oʻn olti nurli Verjina Quyoshidan foydalanish, shuningdek, mamlakat poytaxti Skopyeda Aleksandrning buyuk otliq haykali qurilishi Gretsiya tomonidan „madaniy oʻgʻirlik“ hisoblangan. Shu bilan birga, Gretsiya ham Skopyedagi aeroport nomining „Aleksandr Makedonskiy“ xalqaro aeroporti deb oʻzgartirilishi, Makedoniya puliga Saloniki minorasi bosilishi va 2006-yilda vazir Nikola Gruevski Prime tomonidan oʻtkazilgan yigʻilishda Makedoniyaning xaritasidan foydalanishdan norozi edi.

Makedoniya xaritasi Shimoliy Makedoniya va Gretsiya oʻrtasidagi nom ixtilofiga sabab boʻldi. Shimoliy Makedoniya (pushti), Gretsiya Makedoniyasi (yashil)

Yunonistonning Makedoniya nomi tufayli mamlakat mustaqilligini tan olmaslik qarori tufayli Makedoniya xalqaro tashkilotlarga kirishda muammolarga duch keldi. Gretsiya tomonidan Makedoniyaga qoʻllaniladigan iqtisodiy va siyosiy embargo Yevropa Ittifoqi Komissiyasi tomonidan Yevropa Adliya sudiga shikoyat qilindi. Bosniya urushidan keyin Bolqondagi yangi siyosatlar va atrofdagi davlatlarning bosimi tufayli Gretsiya Makedoniyaga qaratilgan siyosatini yumshatishga harakat qildi. 1995-yilda ikkala davlat ham BMT shafeligida vaqtinchalik yarashuv davriga kirishdi. Ushbu kelishuv doirasida Makedoniya oʻz bayrogʻidagi Vergina quyoshini olib tashlashga rozi boʻldi. Gretsiya esa mamlakatni „Sobiq Yugoslaviya Makedoniya Respublikasi“ deb tan oldi va bundan buyon mamlakatning xalqaro tashkilotlarda ishtirok etishiga qarshi chiqmasligini bildirdi. Ushbu murosaga qaramay, Makedoniyaning nomlash muammosi hal qilinmadi. Shuning uchun Gretsiya 2004-yilda Makedoniyaning NATO va Yevropa Ittifoqi muzokaralariga veto qoʻydi. NATOning 2008-yilgi Buxarest sammitida nomlash muammosi hal etilsa, muzokaralar boshlanishi aytilgan edi. Ikki davlat oʻrtasida 2018-yil 17-iyunda imzolangan va 2019-yil 12-fevralda kuchga kirgan Prespa kelishuvi natijasida Makedoniya oʻz nomini Shimoliy Makedoniyaga oʻzgartirdi. Natijada Gretsiya Shimoliy Makedoniyaning Yevropa Ittifoqi va NATOga aʼzolik jarayonlari oldiga qoʻyilgan toʻsiqni olib tashladi. Shimoliy Makedoniya bilan 2019-yil iyun oyida boshlangan NATOga aʼzolik boʻyicha muzokaralar yakunlanishi natijasida Shimoliy Makedoniya 2020-yil 27-martda NATOning 30-aʼzosi boʻldi. 2020-yil 25-martda Yevropa Ittifoqi Umumiy ishlar kengashida Shimoliy Makedoniya bilan aʼzo boʻlish boʻyicha muzokaralarni boshlash toʻgʻrisida qaror qabul qilindi.

Adabiyotlar

• Igor Janev, Prespa kelishuvi va uning Makedoniyaning milliy oʻziga xoslik huquqiga taʼsiri: milliy oʻziga xoslikni etno-genotsid bilan tugatish akti, Lambert Akademik nashriyoti 2021-yil. ISBN 978-620-4-71741-8. [1] (Wayback Machine saytida 2021-11-19 sanasida arxivlangan) 2021- 19 Kasım 2021 tarihinde.
• Rohdewald, Stefan (2018). „Citizenship, Ethnicity, History, Nation, Region, and the Prespa Agreement of June 2018 between Macedonia and Greece“. Südosteuropa. 66-jild, № 4. 577–593-bet. doi:10.1515/soeu-2018-0042.
• Merlicco, Giordano (2018). „La Grecia e la Macedonia (del Nord): storia, politica e geopolitica di una contesa balcanica“. Rivista di Studi Politici. 3–4-jild. 157–76-bet.
• Nimetz, M. (2020). The Macedonian “Name” Dispute: The Macedonian Question—Resolved? Nationalities Papers, 48(2), 205–214.