Psoriaz artriti

Psoriaz artriti (PsA) psoriaz bilan kechadigan surunkali rivojlanib boruvchi yondosh kasallikdir. Asosan kichik boʻgʻinlar kasallanadi (interfalangeal) barmoqlar va oyoq barmoqlari, umurtqa pogʻonasi).

Psoriaz artriti

Epidemiologiya

Aholi orasida bu kasallikning tarqalishi 2-3% ni tashkil qiladi va 3,5 dan 47% gacha bemorlarda artrit rivojlanishi mumkin. Koʻpincha psoriaz artriti 20 yoshdan 50 yoshgacha boshlanib, erkaklar va ayollar bir xilda kasallanishi mumkin. Yosh erkaklarda psoriaz artritini birmuncha ogʻir kechishi holatlari mavjud. Psoriaz artritining oldini olish uchun uni keltirib chiqaruvchi sabablar toʻliq oʻrganilishiu lozim. Boʻgʻimlarning funksional qobiliyatini saqlab qolish va psoriatik artritning rivojlanishini sekinlashtirishga qaratilgan ikkilamchi profilaktika (yaʼni, kasallik boshlanganidan keyin bemor ahvolining yomonlashishini oldini olish) amalga oshirilmoqda.

Etiologiya

Psoriaz artritining etiologiyasi hali ham nomaʼlum, bu kasalikka genetik, immunologik va atrof-muhit omillari ham taʼsir koʻrsatadi.

Klinik rasm

Sinovit va boʻgʻimlardagi destruktiv oʻzgarishlar patogenezida TNF-a asosiy rol oʻynaydi. U endoteliya hujayralarini faollashtiradi, fibroblast proliferatsiyasini ragʻbatlantiradi. Matritsa metalloproteinazalarining ekspressiyasini ragʻbatlantiradi, kollagenaza va prostaglandin E2 sintezini ragʻbatlantiradi, osteoklastlarni faollashtiradi va bir qator xemokinlar ishlab chiqarishni tartibga soladi.

Klinik shakllar

Distal shakl – asosan oyoq va qoʻllarning distal interfalangeal boʻgʻimlari taʼsirlanadi. Bemorlarning 5% ida bu turdagi shikastlanishlar uchraydi.

Assimetrik mono-, oligoartrit – tizza, bilak, tovon, tirsak boʻgʻimlari va oyoq hamda qoʻllarning proksimal interfalangeal boʻgʻimlari taʼsirlanadi. Psoriaz artriti bemorlarning 70% da uchraydi.

Revmatoid artritda boʻlgani kabi, tananing romatoidga oʻxshash juft boʻgʻimlarini zararlaydi. Bu hol bemorlarning 15-20% da uchraydi, asosan nosimmetrik poliartrit, lekin baʼzida assimetrikdir.

Psoriaz artriti, himoyalangan yoki periferik artrit bilan birgalikda kechishi ham mumkin. Bu ankilozan spondilitda boʻlgani kabi, umurtqa pogʻonasi, sakroiliak boʻgʻimning yalligʻlanishidir. Koʻpincha periferik artrit bilan birlashtiriladi, faqat 2-4% hollarda izolyatsiya qiliadi. Mutilat artrit – bu barmoqlarning koʻp yoʻnalishli subluksatsiyasi bilan barmoqlar yoki oyoqlarning qisqarishi. Yaʼni „teleskop“ deformatsiyasining shakllanishidir. Bemorlarning atigi 7 foizida topilgan noyob shakl boʻlib, mahalliy osteoliz psoriatik artritning barcha klinik shakllarida rivojlanishi mumkin.

Davolash

Psoriaz artritining asosiy koʻrinishlari periferik artrit, daktilit, entezit, spondilitdir.

• Periferik artrit klinik jihatdan ogʻriq, shish va boʻgʻimlarning harakatchanligi cheklanishi bilan namoyon boʻladi. Xarakterli belgilari oyoq pastki boʻgʻimlarining assimetrik shikastlanishi boʻlib, u oxir-oqibat poliartritga aylanadi; eksenel artrit; daktilit va barmoqlar va oyoq barmoqlarining kolbasaga oʻxshash deformatsiyasi.
• Daktilit – bu barmoqning oʻtkir yoki surunkali yalligʻlanishi, klinik jihatdan ogʻriq, barmoqlarning rangi oʻzgarishi, shishishi, harakatning cheklanishi. Psoriatiz artritiga xos boʻlgan barmoqlarning kolbasaga oʻxshash deformatsiyasi. Bu barmoqlarning fleksorlari va/yoki ekstansorlari, shuningdek interfalangeal boʻgʻimlarning artriti bir vaqtning oʻzida shikastlanishi natijasida kelib chiqadigan psoriaz artritining tipik belgisidir.
• Tenosinovit ogʻriq bilan kechib, tendonlar boʻylab shishish va harakatning cheklanishi (barmoqlarning egilishi) bilan namoyon boʻladi.
• Spondilit orqada yalligʻlanish ogʻrigʻi va umurtqa pogʻonasining turli qismlarida chegaralanish bilan tavsiflanadi.

Tashxis

Psoriaz tashxisi CASPAR mezonlari asosida tekshirib koʻriladi. CASPAR mezonlariga koʻra, bemorlarda qoʻshma yalligʻlanish kasalliklari (artrit, spondilit yoki entezit) boʻyicha aniqlanadi. Quyidagi besh toifadan ≥3 ball toʻplashi kerak.

CASPAR mezonlari

belgisi	Hisob
1. Psoriaz: tekshirish vaqtida tarix oila tarixida	2 bitta bitta
2. Psoriatik tirnoq distrofiyasi (aniq taassurot, onikoliz, giperkeratoz)	bitta
3. Salbiy revmatoid omil (lateks testidan tashqari)	bitta
4. Daktilit: tekshiruv vaqtida butun barmoqning shishishi tarix	bitta bitta
5. Marginal turiga koʻra, qoʻshimcha suyak proliferatsiyasining rentgen belgilari qoʻl va oyoqlarning rentgenogrammalarida oʻsishlar (osteofitlardan tashqari).	bitta

Differensial diagnostika

Psoriatiz artritini quyidagi yalligʻlanish va degenerativ qoʻshma kasalliklardan ajratish kerak:

1. Revmatoid artrit .
2. Reaktiv artrit .
3. Ankilozan spondilit .
4. Osteoartrit .
5. Mikrokristalin artrit (podagra, pirofosfat artropatiyasi).
6. Reiter kasalligi .

Psoriazni davolash uchun quyidagi dorilar guruhlari qoʻllanadi:

1. Steroid boʻlmagan yalligʻlanishga qarshi dorilar : diklofenak, indometazin.
2. Glyukokortikoidlar : metilprednizolon, betametazon.
3. Yalligʻlanishga qarshi asosiy dorilar: sulfasalazin, metotreksat.
4. Maqsadli sintetik asosiy yalligʻlanishga qarshi dorilar: apremilast, tofacitinib, упадацитиниб .
5. Monoklonal antikorlar : sertolizumab pegol, golimumab, ustekinumab, sekukinumab, ixekizumab, guselcumab .

Havolalar

Rus tilida

• Psoriatik artrit va psoriaz kasalligi haqida forum (Wayback Machine saytida 2022-11-23 sanasida arxivlangan)
• Bemorlar tomonidan yaratilgan maqolalar