Qambarota-1 toʻgʻoni
Qambar-Ota toʻgʻoni (shuningdek, Qambar-Ota 1 yoki Qambaratinsk toʻgʻoni nomi bilan ham tanilgan) Qirgʻizistonning markaziy qismidagi Norin daryosida qurish rejalashtirilgan. Daryoda qurilishi rejalashtirilgan oltita toʻgʻondan biri, taxminan 275 metr (902 ft) balandlikdagi dunyodagi eng katta toʻgʻonlardan biriga aylanadi. Toʻgʻon baland va taxminan 370 million kub metr (480 million kub yad) tosh va tuproqni oʻz ichiga oladi. Toʻgʻon negizida joylashgan Qambar-Ota-1 GESi 2000 megavatt atrofida elektr energiyasi ishlab chiqarish quvvatiga ega boʻladi. Loyiha Rossiya va ehtimol Qozogʻiston bilan birgalikda quriladi[3][4].
| Qambarota-1 toʻgʻoni | |
|---|---|
  Location of Qambarota-1 toʻgʻoni in Kyrgyzstan | |
| Rasmiy nomi | Qambarota GES-1 |
| Mamlakat | Qirgʻiziston |
| Koordinatalar | 41°47′02″N 73°28′38″E / 41.78389°N 73.47722°E |
| Holat | Proposed |
| Toʻgʻon va suv oʻtkazgichlar | |
| Impounds | Norin daryosi |
| Balandligi | 256 m (840 ft) |
| suv ombori | |
| Umumiy sigʻimi | 4,560,000 dam3 (3,696,852 acre⋅ft) |
Toʻgʻon kanyon devorlarini portlatish uchun taxminan 440 000 metrik tonna portlovchi moddalarni qoʻllash orqali yaratiladi, bu esa Norin daryosini toʻsib qoʻyadigan koʻchkilarni keltirib chiqaradi. Ushbu strategiya anʼanaviy qirgʻoq qurish usullariga qaraganda vaqt va pulni tejaydi. Toʻgʻon hududida GES, suv oqimi va boshqa tegishli inshootlar alohida quriladi[5].
Ushbu maydonda toʻgʻon qurishga birinchi urinish 1986-yilda boʻlgan, ammo 1991-yilda Sovet Ittifoqi parchalanishi tufayli qurilish toʻxtatilgan. Loyiha 2008-yilda qayta tiklangan va asosan Rossiya bilan „iqtisodiy va xavfsizlik sohasida hamkorlikni kuchaytirish“ evaziga vaʼda qilingan 2 milliard AQSh dollari miqdoridagi Rossiya yordami hisobidan moliyalashtirilishi rejalashtirilgan. Norindagi bu toʻgʻon taxlilchilarning fikriga koʻra Qirgʻizistonning mintaqadagi yirik elektr energiyasi eksportchisi boʻlib, mamlakatning zaif iqtisodiyotiga yordam beradi, degan umid bor[6]. Toʻgʻon joyida sinov burgʻulash ishlari 2013 yil avgust oyida boshlangan [7] .
Quyi oqimdagi Oʻzbekiston loyihaga qarshi, chunki suv omborini dastlabki toʻldirish va bundan buyon yillik bugʻanish Sirdaryoda sugʻorish uchun mavjud boʻlgan suv oqimini kamayishiga olib keladi[6]. Toʻgʻondan ishlab chiqariladigan energiya, agar Afgʻoniston kabi janubiy mamlakatlarga eksport qilinsa, Oʻzbekistonning elektr energiyasi eksporti bozoriga ham zarar etkazishi mumkin[8]. Oʻzbekiston hukumatining Toshkentdagi maʼlumotlariga koʻra, Qambarota-1 suv tanqisligi, shuningdek, Oʻzbekistonga ekologik va iqtisodiy zarar yetkazadi va xalqaro qonunlarga zid ravishda taklif qilinmoqda[9].
Xalqaro Inqiroz Guruhi bilan suhbatlashgan ekspertlar Oʻzbekistonning loyihadan noroziligiga qaramay, Qambarota-1 va boshqa shunga oʻxshash loyihalar mintaqadagi suv resurslarini boshqarishni yaxshilashi mumkinligini taʼkidladilar, chunki toʻgʻonlar keyinchalik sugʻorish uchun qoʻyib yuborilishi mumkin boʻlgan suvni toʻplaydi va saqlaydi. Biroq, suv sohasi mutaxassislari ham bu masalani hal etishda siyosiy iroda yetishmasligini taʼkidladilar[10].
2023-yil 6-yanvar kuni Oʻzbekiston, Qozogʻiston va Qirgʻiziston energetika vazirlari loyiha boʻyicha yoʻl xaritasini imzoladilar. Toʻgʻonning balandligi 256 m gacha, quvvati esa 1860 MVtgacha pasaytirildi. GES qurilishiga tayyorgarlik ishlari allaqachon boshlangan: yoʻllar, koʻpriklar, elektr tarmoqlari, qurilish maydonchalari qurilmoqda[11].
Yana qarang
tahrir- Qambar-Ota-2 GES — quyi oqimda qurilgan
Manbalar
tahrir- ↑ „Камбаратинская ГЭС-1. Проект исключительной смелости | Блог РусГидро“. 2015-yil 4-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 22-fevral.
- ↑ „Carbon Monitoring for Action“. 2014-yil 10-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2024-yil 23-may.
- ↑ „Kazakhstan will take part in the construction of hydroelectric power station "Kambarata 1" in Kyrgyzstan“ (Russian). B News (2012-yil 22-fevral). 2014-yil 2-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 24-fevral.
- ↑ „Президент РФ ратифицировал соглашения о строительстве Камбаратинской ГЭС-1 и Верхне-Нарынского каскада ГЭС“.
- ↑ „Design and Construction Chronicle“. 2011-yil 14-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2009-yil 7-mart.
- ↑ 6,0 6,1 „Kyrgyzstan: Bishkek's Hydropower Hopes Hinge on Putin's Commitment | Eurasianet“.
- ↑ „Drilling work begins at 1,900-MW Kambarata 1 hydropower plant“. HydroWorld (2013-yil 22-avgust). Qaraldi: 2014-yil 10-mart.
- ↑ „Central Asian Dams Spark Downstream Fears“.
- ↑ International Crisis Group.
- ↑ International Crisis Group.
- ↑ „Узбекистан, Кыргызстан и Казахстан подписали "дорожную карту" по Камбаратинской ГЭС-1“ (ru). Газета.uz (2023-yil 7-yanvar). Qaraldi: 2023-yil 8-yanvar.