Pahlavon Mahmud

Pahlavon Mahmud (forscha: پهلوان محمود‎ tojikcha: Паҳлавон Маҳмуд, oʻzbekcha: Pahlavon Mahmud, 1247—1326, Xiva) – Xorazmlik fors shoiri, maʼrifatparvar, faylasuf va soʻfiy. Xorazm va forslarning milliy qahramoni (qahramoni). Eronda Purya-ye Vali nomi bilan mashhur boʻlgan bu laqab Xorazmda Pahlavon Mahmudga berilgan. Qabri Xoyda (Eron) yoki Xivada (Oʻzbekiston) joylashgan. 2008-yilda Eronda Pahlavon Mahmud shogirdlari haqida „Qahramonlar“ (forscha : Pahlevānān, inglizcha : The Heroes) deb nomlangan animatsion serial chiqdi.

Pahlavon Mahmud
Tavalludi	1255
Vafoti	1322
Ijod qilgan tillari	Fors tili
Fuqaroligi	Eron

Biografiyasi

1247-yilda tugʻilgan. U moʻynachining oʻgʻli edi. Rivoyatlarga koʻra, bu voqea Xivaga kiraverishda, Xorazmning eski poytaxti Gurganjdan kelgan muhojir otasining aravasida sodir boʻlgan. Mahmud ustaxonani otasidan meros qilib olgan. Ammo bu uning asosiy mashgʻuloti emas edi: u pahlavon edi – musobaqalarda qatnashgan polvon. Shuning uchun koʻpincha Pahlavon Mahmud nomi bilan mashhur. U tez-tez turli davlatlarga (birinchi navbatda, hozirgi Oʻzbekiston, Turkmaniston, Eron, Afgʻoniston, Pokiston va Hindiston hududlariga) borib, u yerda oʻtkazilgan musobaqalarda qatnashib, unga tirikchilik va yengilmas polvon sifatida shuhrat keltirgan.

Mahmud 1325-yil yoki 1326-yillarda vafot etgach, ustaxonasi hovlisiga dafn etilgan. Bu joy tezda ziyoratgohga aylandi. 1701-yilda bu yerda kichik qabr qurilgan. 1810-yilda bino qaytadan ulugʻvor maqbaraga aylantirildi. 1913-yilda unga oxirgi qoʻshimchalar kiritildi. Musulmon ruhoniylari Mahmudni avliyo deb eʼlon qilgan, Xivada u qadimdan pir, yaʼni shahar homiysi hisoblangan. Vaqt oʻtishi bilan uning maqbarasi Xiva xonlari qabriga aylangan.

Uning vafotidan soʻng xivonliklar Mahmud nomi bilan Xiva vohasini sugʻoruvchi kanal – Palvon-yab kanaliga nom berishgan. Shahar darvozasi uning nomi bilan atalgan: Palvon-darvoza. Xiva mahallasida kezib yurgan Yomud turkmanlari Paxlavon Mahmudning adabiy taxallusi Perya-valini urush hayqirigʻiga soldi: bu nom bilan dushmanlarini choʻchitib, jangga otildi.

Faoliyati

Fors tilida ijod qilgan. Postindoʻzlik, telpakdoʻzlik bilan shugʻullangan. Hindiston va Eronda polvonlikda dong taratgan. Shunga koʻra, Paxlavon Mahmud deb atalgan. Fors va turkiy xalqlar adabiyotida Umar Xayyomdan soʻng faqat ruboiy yozgan shoir Pahlavon Mahmud.dir. U Xayyomning oddiy taqlidchisi boʻlmay, mushohada kuchi jihatidan u bilan barobar turgan. Pahlavon Mahmud shahar hunarmand kosiblarining futuvvat-juvonmardlik harakati (13—14-asrlar) tashkilotchisi, maʼnaviy rahnamosi boʻlgan. Koʻpchilik ruboiylari mardlik, marhamat va shavqat, saxovat va oli-janoblik kabi juvonmardlik prinsiplari asosida yozilgan. Asarlarida tasavvuf taʼlimotining nazariy gʻoyalari bilan juvonmardlik tariqatining amaliy qoidalari oʻzaro omuxta holda bayon qilingan. Unga koʻra, xudo diydori koinotdagi barcha mavjudotlarda aks etadi. Pahlavon Mahmud. moddiy borliqning manguligi, inson va tabiat, yor vasli va uning lazzati haqida fikr yuritadi. Ruboiylari fikrning ravshanligi, mazmunning teranligi, obrazlarning rang-barangligi bilan ajralib turadi. Ularda „yor“, „doʻst“, „maʼshuqa“, „jonona“ kabi soʻzlar turli manolarda, soʻfiyona sheʼrlarida „xudo“ manosida keladi. Pahlavon Mahmudga nisbat beriladigan „Hazrati Paxlavon ruboiylari“ning qoʻlyozma nusxalari Oʻzbekiston Fanlar akademiyasi Sharqshunoslik institutida saqlanadi.

Asarlari

„Qomus ul-aʼlom“ (Sh. Somibek) va „Otashkadai Ozariy“ (L. Alibek) va „Haft-iqlim“ (A. Roziy) nomli asarlarda xabar berilishicha, Pahlavon Mahmud. „Kanz ul-haqoyiq“, („Haqiqatlar xa-zinasi“, 1303—1304) nomli masnaviy ham yozgan, lekin asar hali topilmagan. Xorazmda yozilgan qoʻlyozma mano-qibdya shoir hayoti haqida maʼlumotlar bor. Uning vasiyatiga koʻra, jasa-di oʻzining poʻstindoʻzlik ustaxonasiga dafn etilgan. Vaqt oʻtishi bilan maqbara atrofida Pahlavon Mahmud majmuasi vujudga kelgan. Ruboiylari Toʻxtasin Jalolov, Muinzoda, Vasfiy, Matnazar Abdulhakimov tomonidan oʻzbek tiliga tarjima qilingan. Assalomu alaykum bratim

Adabiyotlar

• Kim agar ozoddur [Ruboiylar], T., 1992.