Qizilmozor maqbarasi

Qizilmozor maqbarasi – Oʻzbekistondagi madaniy meros obyekti, diqqatga sazovor joy. Obyekt davri: XVI—XVIII asrlar. Toshkent viloyatining Bekobod tumanida joylashgan. Obyekt manzili: „Taqachi“ MFY. Davlat mulki (Toshkent viloyati madaniy meros boshqarmasi operativ boshqaruv huquqi asosida). Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 2019-yil 4-oktyabrda Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan – davlat muhofazasiga olingan.

Qizilmozor maqbarasi
Joylashuvi	Toshkent viloyati Bekobod tumani Bobur qishlogʻi
Koordinatalar	40.257436064313445°N 69.21756586582744°E / 40.257436064313445; 69.21756586582744
Turi	maqbara
Qurilish boshlanishi	XVI asr
Qurilish yakunlanishi	XVII asr (tahmin qilinadi)
Qarovchi	Toshkent viloyati madaniy meros boshqarmasi
Holati	Oʻzbekiston moddiy va madaniy merosi koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatida
Balandligi	3 metr
Qurilish materiali	loy
Qizilmozor maqbarasi Vikiomborda

Tavisifi

Yodgorlikning asl nomi nomaʼlum, hozirgi nomi uning tashqi xususiyatlarini (gʻisht teksturasining rangi) aks ettiradi.

Qizilmozor qabristonining darvozasi. Maqbara chap tomonda koʻrinadi

Maqbara va unga olib boruvchi yoʻlak

Yodgorlik bir gumbazli, deyarli toʻrtburchak shaklda pishiq gʻishtdan qurilgan. U har tomondan katta, hozirda foydalaniladigan qabriston bilan oʻralgan. Qizilmozor meʼmoriy jihatdan portal-gumbazli kompozitsiyali maqbara-xonaqoh vazifasini bajaradi. Qizilmozorning tarkibi bitta xochsimon dahliz boʻshliqlari oʻrtasida toʻrt tomondan eshiklar orqali ochiladigan, kichik hajmli chiqib turuvchi portali bor markazlashgan kub shaklning birikmasidan iborat. Natijada, tipologik nuqtai nazardan, maqbara aralash tipga kiradi, bu yerda uning kvadrat shakli markazlashtirilgan maqbaralar gʻoyasiga borib taqaladi (qirrali gumbazli kiosk koʻrinishidagi tip, har tomondan kamar teshiklari bilan ochiladi). Boshqa tomondan, „fasad“ maqbaralariga xos xususiyatlar mavjud boʻlib, binoning markazlashtirilganligi sezilarli darajada oʻzgarmagan holda bir portal tomonini rivojlantirishga alohida eʼtibor beriladi. XX asrning 70-yillari boshida portal ustunlari hali ham boshidan oxirigacha saqlanib qolgan edi. Hozirgi vaqtda janubiy jabhadagi eshikdan tashqari barcha eshiklar yopilgan va funksional foydalanilmaydi.

Maqbara ichidagi qabr toshlari

Zalni qoplagan gumbaz bitta, sharsimon. Zalning maydonidan unga oʻtish halqali tosh bilan qoplangan psevdo sferik yelkanlar tomonidan amalga oshirildi. Dumaloq toshlardan tashkil topgan gumbazning asosi qatʼiy doira emas, balki oval kvadratdir. Bir vaqtlar zinapoyalarning tomga chiqish joylari "balxi" tonozlar bilan qoplangan. Eshiklarning tepasida lansetli derazalar mavjud. Binoning jabhasi dekorativ qoplama uchun moʻljallanmagan, hisob-kitob toshning gʻisht tuzilishi uchun qilingan. Bosh fasaddagi peshtoq ustunlarining jabhasi vertikal oʻq boʻylab boʻlingan sayoz boʻshliqlar bilan bezatilgan, pastki qavatda tokchaning toʻgʻri toʻrtburchagiga archa oʻyilgan, ikkita yuqori qavatda esa toʻrtburchaklar boʻlgan. Qolgan tomonlari eshik yon tomonlarida yassi kamarli nishlar va devorlarning yuqori qismidagi toʻrtta ravoqlar koʻrinishidagi boʻlinmalar bilan bezatilgan.

Maqbaraning tashqi tomondan oʻlchamlari 13,1x11,3 m. Binoning portal ustunlaridan uzunligi 13,1 m, lekin rejadagi asosiy hajmi 11,3×11,3 m. Bino devorlari balandligi 7,1 m. −7.2 m. Gumbazli kvadratning yon tomoni 5,9 m. Gumbaz bilan balandligi 10,5 m. Portalning kengligi 8,5 m. Arkning kengligi 5,4 m.

Qizilmozor toʻrtburchak shaklda pishiq gʻishtdan 25 x 25 x 5-5,5 sm oʻlchamda qurilgan, devorlari lyos ohak yordamida yotqizilgan. Devorlarining (10 qator + 10 tikuv) 71 sm ni tashkil etishi xarakterlidir, bu kech oʻrta asr yodgorliklari uchun xos boʻlgan normaga mos keladi. Bu meʼyor XIV-XVIII asrlar meʼmoriy inshootlari uchun xosdir. Agar pishirilgan gʻishtlarning kattaligi va qalinligini hisobga olsak, unda xronologik doirani XIV-XVI asrlarga toʻgʻrilash mumkin. Biroq, baʼzi bir periferiklikning aksi devordagi beparvolik va rejani tuzishdagi baʼzi noaniqliklar edi. Ark va gumbaz ganch ohak ustiga qurilgan. L.Yu. Mankovskayaning fikricha, yodgorlikni 16-17-asrlarga taalluqli deb hisoblash mumkin, chunki keyingi davrlardan boshlab Toshkent viloyati uchun juda kichik maqbaralar, koshinli gʻishtlarning standarti boshqacha, lekin eng muhimi, boshqa shakllar qurilishi xosdir.

Ammo shu bilan birga, Qizilmozor maqbarasi haqida haligacha noaniq jihatlar koʻp, masalan, bu maqbara aynan kim uchun qurilgani hali aniqlanmagan. Qizigʻi shundaki, xalq anʼanalari uning qurilishini Bobur nomi bilan (yaʼni XVI asrning birinchi yarmi) bogʻlaydi, u bir versiyaga koʻra, uni vafot etgan hind malikasi xotirasiga, boshqa tomondan – bu yerda hind armiyasi bilan jangda halok boʻlgan doʻsti va harbiy rahbari sharafiga qurgan.

Yodgorlik qisqacha oʻrganish tarixiga ega. Qizilmozor birinchi marta 1969-yilda Toshkent viloyati xaritasini tuzayotganda K. A. Abdullaev tomonidan qayd etilgan. Aftidan, K. A. Abdullaevning maʼlumotlariga koʻra, 1970-yilda Qizilmozorga L.Yu. Mankovskaya va A. R. Muxamedjonovlar tashrif buyurib, koʻzdan kechirib, uning oʻlchovlarini, reja va uchastkalarini oʻrganganlar. Afsuski, binoning poydevori va uning atrofi arxeologik jihatdan oʻrganilmagan. Garchi qabristonni koʻzdan kechirganda, tuproq qatlami XV—XVIII asrlarga oid sirlanmagan va sirlangan sopol parchalari mavjud.