Qumandilar
Qumandilar (mahalliy nomi Qumand, Quvandi(g)) turkiy Sibirning mahalliy aholisi. Ular asosan Rossiya Federatsiyasi tarkibidagi Oltoy oʻlkasi va Oltoy Respublikasida istiqomat qiladi[2]. Ular Shimoliy Oltoy qumandin tilida gaplashadi[3][4].
| Qumandilar Къуманды, Къуванды(г) Qumand, Kuvandy(g) | |
|---|---|
| Eng koʻp tarqalgan hududlari | |
 Rossiya
|
2,892[1][2] |
| Tillari | |
| Shimoliy Oltoy (qumandin dialekti) | |
| Dini | |
| Pravoslav nasroniyligi[2], shuningdek Shamanizm, Burxonizm | |
| Etnik guruhlari | |
| Altaylar, Sibir tatarlari, Xakaslar, Shorlar, Teleutlar, Tofalar | |
.png)
1926-yilgi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlariga koʻra, Rossiya hududida 6335 qumandilar yashagan. 2010-yilgi aholini roʻyxatga olishda bu raqam bor-yoʻgʻi 2892 kishini tashkil etgan, ammo 1926-yilgi aholini roʻyxatga olishda baʼzi qardosh xalqlar kiritilgan. Qumandilarning bir qismi 1969-yilga kelib ruslar aholisi bilan birlashtirildi[5].
Sovet davrida va 2000-yilgacha hokimiyat qumandilarni Oltoy xalqining bir qismi deb hisoblagan. Hozirgi vaqtda Rossiya Federatsiyasi Hukumatining 2000-yil 24-martdagi 255-sonli qarori, shuningdek Rossiya aholini ro'yxatga olish (2002) boʻyicha ular tan olingan. Shimoliy Sibir va Uzoq Sharqdagi mahalliy oz sonli xalqlar tarkibida alohida etnik guruh sifatida tan olingan[3]. Etnik huquqlarni himoya qilish maqsadida „Qumandi xalq tiklanish uyushmasi“ tashkil etildi[4].
Kelib chiqishi tahrir
Omeljan Pritsak qumandilar nomidagi kuman- turkiy xalqlar, kumanlar-qipchoqlar va Polovets (Kumlar uchun slavyan atamasi) nomlari bilan maʼno jihatidan bir xil ekanligini taʼkidladi[6][7].
Biroq, qumandilarning seoks (qabilalari) kelib chiqishi haqida birqancha afsonalarga ega; L.Potapov ular dastlab turli xil xalqlar federatsiyasi: koʻchmanchi dasht chorvadorlari (Kumanlar kabi), tayga ovchilari (Chuvashlar), kiyik chorvadorlari (Nenets), baliqchilar (tatarlar) ekanligini taʼkidlaydi[8].
Manbalar tahrir
- ↑ Russian Census 2010: Population by ethnicity (Wayback Machine saytida 2012-04-24 sanasida arxivlangan) (ruscha)
- ↑ 2,0 2,1 2,2 Nazarov, I.I.; Funk, D.A.; Kondratieva, N.M. (2020). "Кумандинцы" (ru). Большая российская энциклопедия/Great Russian Encyclopedia Online. Archived from the original on 2019-04-02. https://web.archive.org/web/20190402164115/https://bigenc.ru/ethnology/text/2801217.<!--->
- ↑ 3,0 3,1 „Kumandin“. ELP Endangered Languages Project. Qaraldi: 2021-yil 15-iyul.
- ↑ 4,0 4,1 Bitkeeva, A.N. „The Kumandin Language“. Endangered Languages of Indigenous Peoples of Siberia. UNESCO. Qaraldi: 2021-yil 15-iyul.
- ↑ Potapov, Leonid P.. Этнический состав и происхождение алтайцев. Историко-этнографический очерк (ru). Leningrad: Nauka, 1969 — 21 bet.
- ↑ Pritsak O., "Stammesnamen und Titulaturen der altaischen Volker. Ural-Altaische JahrMcher", Bd. 24, 1952, Sect. 1–2, pp. 49–104
- ↑ Potapov 1969, s. 58.
- ↑ Potapov 1969, ss. 47, 60, 62, 74.