Turkiy xalqlar

Ushbu maqola Turkiy tillarda soʻzlashuvchi xalqlar haqidadir. Turkiya xalqi uchun Turklar http://www.itusozluk.com/image/turan-haritasi_43263.jpg ]]

Turkiy xalqlar Turkiy tillarda soʻzlashuvchi, shimoliy va markaziy Yevroosiyoda yashovchi xalqlar guruhidir. Bu xalqlar u yoki bu darajada umumiylashgan madaniyat va anʼanalarga ega. Turkiy xalqlar tayinli bir irqqa tegishli emas, ularni bogʻlovchi unsur asosan tildir.

Davlat	Aholisi ichida Turkiy xalqlar soni
Dunyo Boʻyicha	160-210 million
Turkiya	68.000.000
Oʻzbekiston	28.000.000
Eron	35.000.000
Rossiya	45.000.000
Qozogʻiston	8.000.000
Xitoy	85.000.000
Ozarbayjon	8.800.000
Turkmaniston	8.000.000
Qirgʻiziston	7.000.000
Afgʻoniston	3.500.000
Germaniya	10.000.000
Iroq	5.000.000
Tojikiston	4.000.000
AQSH	2.000.000
Fransiya	1.000.000
Ukraina va Belarus	1.000.000
Moldova	200.000
Moʻgʻuliston	300.000
Avstraliya	200.000
Birlashgan Qirollik	50.000
Kanada	100.000
Argentina	1.000
Yevropa Ittifoqi (Fransiya, Buyuk Britaniya va Olmoniyasiz)	5 million
20.000.000
Turkiylar Dini	Asosan Islom (koʻpchilik Sunniylik mazhabi), shuningdek (Shia mazhabilar, qolganlar Tangrichilik, xristian, buddist, shamanizm, lamaizm va boshqa dinlarga eʼtiqod qiluvchilardir.

Mundarija

TarixiTahrirlash

Turk, turkiylar — jahondagi eng qadimgi va yirik etnoslardan birining nomi. Soʻnggi davrda jahon olimlari, jumladan, oʻzbek olimlari tomonidan amalga oshirilgan tadqiqotlar natijasida va qadimgi Xitoy manbalaridagi maʼlumotlarga koʻra, ushbu atama bundan 3,5—4 ming yil muqaddam rayemsimon iyerogliflar bilan yozilgan bitiklarda "tiyek" va "tiauk" shaklida uchraydi. Turk soʻzi baquvvat, barkamol, odillik kabi maʼnolarni anglatadi, degan fikrlar mavjud. Qadimgi Xitoy manbalarida turklar qiyofasi chuqur koʻzli, qirra burunli, basavlat va sersoch deb koʻrsatiladi.

Bir necha ming yilliklar davomida turkiy qabilalar koʻp marta birlashgan va parchalanganligi tufayli ularning qabilaviy tarkibi oʻzgarib turgan.

Mil. av 2-a.dan — mil. 3-a.gacha boʻlgan davrda turklar Hun xoqonligi tarkibida boʻlganligi sababli Xitoy manbalarida shyunnu, hunnu deb ham atalgan. Mazkur xoqonlik yemirilgandan keyingi 300 yilga yaqin davr davomida xitoylar turklarni tiyekle (zamonaviy tilda tele) deb atashgan.

6-a.da turklarda boʻlgan Ashina avlodi kuchayib, Turk xoqonligi barpo etgan. Xitoy manbalariga koʻra, 9-a.da tilga olinadigan turk qabilalari 58 ta nom bilan ajratilgan. Shulardan 22 tasi uygʻur (ittifoqchilar) deb nomlangan. Uygʻur xoqonligi tugatilganidan soʻng bularning katta bir qismi Turkiston hududida joylashgan (q. Turk). Turkiya olimlari asarlarida turk qabilasi koʻkturk deb xam ataladi. Tadqiqotlarga koʻra, koʻkturk soʻzi tangriga, yaʼni osmonga ishongan turklar, balandlik turklari, koʻk boʻri totemi boʻlgan turklar kabi maʼnolarni anglatgan. Markaziy Osiyoda turk toponim, etnonim, gidronim sifatida koʻplab uchraydi.

Hozirgi davrTahrirlash

Turkiy aholi soni taxminan 200-250 million nafarga yetgan.^[1] Shulardan 80 millioni Turkiya turklaridir. Hozirda oltita mustaqil turkiy davlat mavjud: