Reley-Jins qonuni
Fizikada Reley-Jins qonuni klassik dalillar orqali ma'lum bir haroratdagi qora jismning to'lqin uzunligiga funksiyasi sifatida elektromagnit nurlanishning spektral nurlanishiga yaqinlikdir. To'lqin uzunligi λ uchun bu:
Tarixiy rivojlanish tahrir
1900 yilda ingliz fizigi Lord Reley teng taqsimot teoremasiga tayangan holda, klassik fizik dalillarga asoslanib Relley-Jins qonunining ga bog'liqligini chiqardi. Ushbu qonun to'lqin uzunligi nolga yaqinlashganda (chastota cheksizlikka intilganligi sababli) cheksizlik tomon ajraladigan energiya chiqishini bashorat qildi. Haqiqiy qora jismlarning spektral emissiyasini o'lchash shuni ko'rsatdiki, emissiya past chastotalarda Reley hisobiga mos keladi, lekin yuqori chastotalarda farqlanadi; maksimal darajaga yetadi va keyin chastota bilan tushadi, shuning uchun chiqarilgan umumiy energiya cheklangan. Reley o'z formulasining yuqori chastotalarda fizik bo'lmagan xatti-harakatlarini tan oldi va uni tuzatish uchun maxsus kesimni kiritdi, ammo eksperimentatorlar uning kesimi ma'lumotlarga mos kelmasligini aniqladilar.[1][3] Xendrik Lorens ham1903 yilda to'lqin uzunligiga bog'liqligining xulosasini taqdim etdi. Proporsionallik konstantasini o'z ichiga olgan to'liqroq xulosalsr 1905 yilda Reley va Ser Jeyms Jins va mustaqil ravishda Albert Eynshteyn tomonidan taqdim etilgan.[3] Rayleigh bu tafovutni yuqori chastotali tebranishlar uchun haqiqiy bo'lmagan teng taqsimot teoremasi orqali hal qilish mumkin deb hisoblardi, Jeans esa asosiy sabab materiya va yorug'lik efirining issiqlik muvozanatida bo'lmasligini ta'kidladi.[3]
Reley chastotaga bog'liqlik haqidagi birinchi xulosasini 1900 yil iyun oyida nashr etdi. Plank o'sha yilning oktyabr oyida hozirda Plank qonuni deb nomlanuvchi egri chiziqni kashf etdi va dekabrda taqdim etdi.[3] Plankning asl maqsadi yuqori chastotalarda ma'lumotlarni aniq tasvirlaydigan absolut qora jism nurlanish egri chizig'i uchun Vin ifodasining qoniqtiruvchi xulosasini topish edi. Plank Vinning dastlabki xulosalarini noadekvat deb topdi va o'zining formulalarini ishlab chiqdi. Keyin, so'nggi eksperimental natijalar uning past chastotalar bo'yicha bashoratlari bilan mos kelmasligini bilib, Plank o'z xulosalarini qayta ko'rib chiqdi va hozir Plank qonuni deb ataladigan qonunga erishdi.[4]
Plank qonuni bilan taqqoslash tahrir
1900 yilda Maks Plank qora jism nurlanishining to'lqin uzunligi λ = c/ν ( Plank qonuni ) bilan ifodalangan ifodasini empirik ravishda oldi:
Xuddi shu argumentni chastota ifodasi bilan ifodalangan qora jism nurlanishga nisbatan qo'llanilishi mumkin. Kichik chastotalar chegarasida, ya'ni ,
Chastota va to'lqin uzunligiga bog'liq ifodalarning izchilligi tahrir
Reley-Jins qonunining chastota va to'lqin uzunligiga bog'liq ifodalarini solishtirganda shuni yodda tutish kerakki,
To'lqin uzunligi bo'yicha Reyl-Jins qonunidan boshlab biz quyidagini olamiz
Reley-Jins qonunining boshqa shakllari tahrir
Qo'llanilishiga qarab Plank funksiyasi 3 xil ko'rinishda ifodalanishi mumkin. Birinchisi, nurlanish yuzasining birlik maydoniga, birlik qattiq burchakka, spektr birligiga vaqt birligida chiqariladigan energiyani o'z ichiga oladi. Ushbu ifoda Plank funksiyasi va unga bog'liq bo'lgan Rley-Jins chegaralari bilan berilgan
Yana qarang tahrir
- Stefan-Bolsman qonuni
- Vinning siljish qonuni
- Sakuma-Xattori tenglamasi
Foydalanilgan adabiyotlar ro'yxati tahrir
- ↑ 1,0 1,1 Kutner, Mark L.. Astronomy: A Physical Perspective. Cambridge University Press, 2003 — 15 bet. ISBN 0-521-52927-1.
- ↑ Rybicki. Radiative Processes in Astrophysics. Wiley, 2004 — 20–28 bet. ISBN 0-471-82759-2.
- ↑ 3,0 3,1 3,2 3,3 Pais, A. (1979-10-01). "Einstein and the quantum theory" (en). Reviews of Modern Physics 51 (4): 863–914. doi:10.1103/RevModPhys.51.863. ISSN 0034-6861. https://link.aps.org/doi/10.1103/RevModPhys.51.863.
- ↑ Kragh, H. (2000). "Max Planck: the reluctant revolutionary". Physics World 13 (12): 31–36. doi:10.1088/2058-7058/13/12/34.
Ushbu tarjima O'zbekiston Milliy Universiteti Fizika fakulteti talabasi Ikbalova Muxlisaxon tomonidan qilindi.