Rossiya-Qoʻqon urushi

Rossiya-Qoʻqon urushi — bir tomondan Rossiyaga qarshi, ikkinchi tomondan Qoʻqon xonligi va Buxoro amirligi oʻrtasida Oʻrta Osiyoga taʼsir oʻtkazish uchun mojarolar zanjiridir.

Rossiya-Qo'qon urushi
General Chernyaev tomonidan Toshkentning bosib olinishi. Muallif N.N.Karazin
Sanalar 1850—1868-yillar Urush yeri Oʻrta Osiyo (Qozog'iston, O'zbekiston, Qirg'iziston, Tojikiston) Natija Rossiya g'alabasi
Raqiblar
Qo'qon xonligi Buxoro amirligi	Rossiya imperiyasi
Qoʻmondonlar
Xudoyorxon Amir Muzaffar Yoqub Bek Alimqul Sizdiq Sulton	I. F. Blaramberg A. I. Maksheev V. A. Perovskiy M. G. Chernyaev K. P. Kaufman
Kuchlar
20 ming kishi	Ural kazaklari Orol flotiliyasi
Yoʻqotishlar
noaniq	noaniq

U Rossiyaning gʻalabasi, Yettisuv va Sirdaryo sohillaridagi ulkan hududlarni qoʻshib olishi bilan yakunlandi. Qoʻqon xonligi va u bilan ittifoqdosh boʻlgan Buxoro amirligi kuchsizlanib, Rossiyaning protektoratiga aylantirildi.

Urushgacha boʻlgan davr

Rossiya davlatining Oʻrta Osiyo davlatlari bilan birinchi aloqalari XVI asrga toʻgʻri keladi: 1589-yilda Buxoro xoni Moskva bilan doʻstlikka intiladi, u bilan savdo aloqalarini oʻrnatmoqchi boʻladi. 17-18-asrlarda Rossiya Sibir kengliklarini oʻzlashtirish bilan band edi va faqat uning Osiyo chegaralarida, qirgʻiz dashtlari yoʻnalishi boʻyicha faqat mudofaa faoliyatini olib bordi.

Birinchi toʻqnashuvlar

19-asrda Markaziy Osiyo Britaniya va Rossiya imperiyalari oʻrtasidagi geosiyosiy raqobat maydonlaridan biriga aylanib, tarixga “Buyuk oʻyin” nomi bilan kirgan. Turkistonga oʻzlarining janubiy chegaralarini himoya qilish, Yaqin Sharq va Oʻrta Osiyoda siyosiy taʼsir oʻrnatish uchun asos yaratish maqsadida rus safidagi batalyonlar yuborildi. 1850-yilda Qoʻqon xonligi hududiga shunday ikkita rus otryadi kirib keldi. Kapitan Karl Gutkovskiy boshchiligidagi bitta otryad (50 ta piyoda askar va 175 ta sibir kazaklari) 4-aprelda Kapalskaya qishlogʻidan Ili daryosiga Qoʻqon qal’asi Tauchubek yoʻnalishi boʻyicha harakatlana boshladi va u 19-aprelda yetib keldi. Biroq dashtlik yoʻlboshchilarning xiyonati tufayli otryad Oqqulla boshchiligidagi Qoʻqonning yuqori qoʻshinlari tomonidan hujumga uchradi va chekinishga majbur boʻldi. Belgilangan vazifani bajara olmagan ruslar ushbu ekspeditsiyada bir kishi halok boʻldi va toʻqqiz kishi yaralandi. Mayor Engmanning yana bir otryadi Raim istehkomidan chiqib, jangda Qashqoʻrgʻon qal'asini egallab, Qoʻqon olomonini tarqatib yubordi.

1851-yilda polkovnik Ivan Karbashevning otryadi ittifoqchi qozoqlar koʻmagida yana Ili daryosidan oʻtib, Tauchubek qal’asiga yaqinlashdi. Qoʻqon garnizoni jangga kirmay, Bishkekka chekindi. Tauchubekning kimsasiz qal’asi butunlay vayron boʻldi. Toʻychubek istehkomining qoʻlga olinishi Qoʻqonning Yettisuvdagi taʼsirini susaytirdi va 25-iyulda Xitoy bilan foydali Koʻlja shartnomasini imzolanishiga xizmat qildi.

Oqmachit uchun jang

Asosiy maqola: Oqmachitning bosib olinishi