Rossiya-Buxoro shartnomasi (1868)
Rossiya-Buxoro shartnomasi (1868) ― Rossiya imperiyasi va Buxoro amirligi oʻrtasida tuzilgan dastlabki tinchlik shartnomasidir. 1866-68-yillarda rus qoʻshinlarining Buxoroga yurishlari natijasida buxoro qoʻshinlari magʻlubiyatga uchragach, 1868-yil 23-iyunda tuzilgan. Turkiston general-gubernatorligi general-leytenanti K. P. fon Kaufmann va Buxoro elchisi Muso-bek tomonidan imzolangan.
Toʻliq nomi:
| |
|---|---|
| Turi | Tinchlik shartnomasi |
| Imzolangan sanasi | 1868-yil 23-iyun (5-iyul) |
| Imzolangan joyi | Samarqand |
| Imzolangan | General-leytenant K. P. fon Kaufman va elchi Muso-bek |
| Tomonlar |
Rossiya imperiyasi Buxoro amirligi |
| Tillari | rus tili |
Shartnomaning ahamiyati tahrir
Buxoro amirligi tomonidan Jizzax, Oʻra-tepa va Xoʻjant shaharlari bilan hududning bir qismini bosib olinishi va Rossiya imperiyasi tarkibiga kirishi tan olindi. Amir 125 000 tilla pul (500 000 rubl) miqdorida tovon toʻlashi shart edi. Rossiya imperiyasi fuqarolariga eʼtiqodidan qatʼi nazar, amirlik hududida erkin savdo qilish huquqi berildi, amirlik hokimiyati ularning mulki va shaxsiy xavfsizligini himoya qilishni oʻz zimmasiga oldi, shuningdek, ular Buxoro amirligi yerlari orqali qoʻshni davlatlarga erkin sayohat qilish huquqiga ega edi. Rossiya imperiyasi savdogarlariga amirlikning barcha nuqtalarida savdo agentliklarini ochishga ruxsat berildi. Amirlikka olib kirilayotgan rus tovarlari uchun boj ularning qiymatining 2,5 foizi miqdorida belgilandi.
Shartnoma imperator Aleksandr II tomonidan ratifikatsiya qilinmagan, lekin 1873-yildagi Shaar shartnomasi imzolangunga qadar Rossiya imperiyasining Buxoro amirligi bilan munosabatlarini sezilarli darajada belgilab bergan. Oʻrta Osiyoda rus protektoratlari tizimini shakllantirishda va mintaqada tinchlik oʻrnatishda zarur rol oʻynadi. Rossiya imperiyasi hukumati amirlik tomonidan tovon toʻlanishini taʼminlash uchun Samarqand va Kattaqoʻrgʻonning vaqtincha bosib olinishini eʼlon qildi. 1868-yilda bosib olingan va Rossiyaga qoʻshib olingan yerlarda maʼmuriy markazi Samarqand boʻlgan Zaravshon okrugi tashkil etildi.
Yana qarang tahrir
Adabiyotlar tahrir
- Trever K. V., Yakubovskiy A. Yu., Vorones M. E.: Istoriya narodov Uzbekistana, tom 2. — Tashkent: AN UzSSR, 1947. — 517 s.
- Logofet D. N. Buxarskoe xanstvo pod russkim protektoratom. SPb., 1911. T. 1; Xalfin N. A. Prisoedinenie Sredney Azii k Rossii (60-90-e gg. XIX v.). Moskva, 1965.
- Babaxanov M. B. Russko-buxarskiy dogovor 1868 g. (1873 g.) i prevraщenie emirata v vassala Rossiyskoy imperii // Rossiya — Tadjikistan: istoriya vzaimootnosheniy. Dushanbe, 2009.