Rux birikmalari

Rux tangalari — qotishmalardan yasalgan tangalar, asosiy komponenti kimyoviy elementlar davriy jadvalining 30-elementi — sink . Qadim zamonlardan beri insoniyat (hech boʻlmaganda miloddan avvalgi 1500-yillar milloddan avvalgi) ruxni mis- guruch bilan qotishma tarkibiy qismi sifatida, shu jumladan tangalar zarb qilish uchun ishlatgan, ammo odamlar sof ruxdan faqat XIX asrdan, uni ishlab chiqarishning sanoat usullari oʻzlashtirilgach, pul metalli sifatida ishlata boshlaganlar.

Sink korroziyaga qarshi qoplama

Rux va uning qotishmalaridan yasalgan tangalarning katta qismi Birinchi va Ikkinchi jahon urushlari davrida chiqarilgan, bu esa harbiy texnika va qurollarni yaratishda foydalanilgan temir, mis va kumush tanqisligi tufayli yuzaga kelgan. Tangalarni, ayniqsa kichik nominallarni zarb qilish uchun arzon alternativa — sink taklif qilindi. Biroq, sink tangalari tez va kuchli korroziyaga uchraganligi sababli uzoq muddatli muomalaga yaroqsiz boʻlib chiqdi. Keyinchalik, sink kichik nominaldagi tangalar zarb qilingan metall sifatida oʻz oʻrnini boshqa metallar va qotishmalarga, asosan temir va alyuminiyga berdi.

Sink tanga metalli sifatida bir qator afzalliklarga ega:

• arzonligi: 1960-yilda 1 kg rux $ 0,29, sof metallardan faqat temir va qoʻrgʻoshin arzonroq edi, 1980-yilda 1 kg rux $0,5-0,6, 1998-yilda 0,9-1 dollar, 2018-yilda — oʻrtacha 2,7 dollar, temir, qoʻrgʻoshin va alyuminiydan past narxda ;
• ishlab chiqarishning katta hajmlari: rux dunyodagi eng koʻp ishlatiladigan metall (temir, mis va alyuminiydan keyin) toʻrtinchi oʻrinda turadi, sanoat tomonidan ishlab chiqarilgan ruxning asosiy qismi korroziyaga qarshi qoplamalar yaratish uchun ishlatiladi;
• mis va nikel kabi pul metallari bilan solishtirganda tabiatda kengroq tarqalishi ;
• boyitilgan rudalardagi yuqori metall miqdori va uni ishlab chiqarishning nisbatan soddaligi: konsentratni koʻmir yoki koks bilan kamaytirish yoki elektroliz yoʻli bilan;
• past erish nuqtasi (419,6 ° C).

Shu bilan birga, sof sinkning jiddiy kamchiliklari ham bor, ularning asosiysi uning yuqori kimyoviy faolligi: faollik qatorida u alyuminiydan tashqari barcha pul metallarining chap tomonida joylashgan, ammo ikkinchisidan farqli oʻlaroq, u havoda korroziyadan himoya qiluvchi chidamli oksidli plyonka bilan qoplanmagan. Bundan tashqari, ishlab chiqarish texnologiyasini buzgan holda ishlab chiqarilgan, etarli darajada tozalanmagan sink yoki uning asosidagi qotishmalar qaytarib boʻlmaydigan halokat jarayoniga duchor boʻladi. Rux — bu rux mahsulotlarini butunlay yaroqsiz holga keltiradi.

Birinchi jahon urushi va urushlararo davr

Belgiya Qirolligi 1914-yil 4-avgustda Birinchi jahon urushiga kirgan. Shu kuni Germaniya armiyasi mamlakatning betarafligini buzgan holda Belgiyaning davlat chegarasini kesib oʻtdi va 1914-yil oxiriga kelib uni deyarli butunlay egallab oldi.

Oʻsha paytda Belgiya pul birligi 100 santimetrga boʻlingan frank edi. Nemis istilosi maʼmuriyati ruxdan zarb qilingan 5, 10, 25 va 50 santimetrlik tangalar chiqargan. Urushdan oldin ushbu nominaldagi tangalar boshqacha dizaynga ega boʻlib, mis-nikel qotishmasidan (5, 10 va 25 santimetr) va kumush 835 (50 santimetr) dan zarb qilingan. Mis 1 santimetrlik tanga chiqarish 1909-yildayoq toʻxtatilgan va mis 2 santimetrlik tangalar, shuningdek, frankdagi tangalar oʻsha davrda chiqarilmagan.

Urush tugaganidan keyin urushdan oldingi tangalar ishlab chiqarish davom ettirildi, 1922—1923-yillarda rux tangalari muomaladan chiqarildi. Ikkinchi jahon urushi davrida Belgiya yana Germaniya tomonidan bosib olindi va muomalada rux tangalari yana paydo boʻldi.

Bolgariya

Birinchi jahon urushi boshida Bolgariya betarafligini eʼlon qildi, ammo 1915-yil 14-oktyabrda Markaziy kuchka tomonida urushga kirdi. 1918-yil 29-sentyabrda Bolgariya Antanta mamlakatlari bilan sulh tuzishga majbur boʻldi.

Bolgariyaning pul birligi lev boʻlib, 100 stotinkigs teng. Urush davridagi tangalar oʻsha paytda Avstriya-Vengriyaning bir qismi boʻlgan hozirgi Slovakiya hududida joylashgan Kremnitsa zarbxonasida zarb qilingan. Ikkinchisi ham urushda qatnashganligi sababli, mayda tangalar zarb qilish uchun metall tanqis boʻlib, 1917-yilda ruxdan 5, 10 va 20 stotinki nominallari zarb qilingan. Urushgacha boʻlgan ushbu nominaldagi tangalar (1913) bir xil dizayndagi mis-nikel qotishmasidan yasalgan.

Qadimiy baʼzi bir tangalarni koʻpgina mezeylarda koʻrishimiz mumkin. Tangalarni ushlab koʻrish imkoniyati boʻlmasada tomosha qilishingiz mumkin.

Urushdan keyin Bolgariya iqtisodiyoti pasayishni boshladi va sezilarli pasaydi, 1937-yildagi 50 stotinkidan tashqari barcha tangalar levada chiqarildi. 5, 10 va 20 stotinki (va undan kam) kommunistik rejim davrida, 1951—1952-yillarda muomalada yana paydo boʻla boshlagan.

Chexoslovakiya

Chexoslovakiya mustaqil davlat sifatida 1918-yilda Avstriya-Vengriyaning qulashi natijasida paydo boʻldi. 1919-yilda mamlakat oʻzining pul birligi — kronni (= 100 heller) kiritdi, 1921—1923-yillarda birinchi tangalar paydo boʻlgan. Eng kichik nominal, 2 dona heller ruxda, kattaroqlari esa bronza, kupronikel va kumushdan zarb qilingan.

Germaniya

Germaniya tomonidan bosib olingan hududlarda nemis ishgʻoli Reyxsmark (= 100 Reichspfening) aylanib yurdi. Dastlab, faqat ishgʻol qilingan Daniya va Norvegiya uchun banknotalarni chiqarish rejalashtirilgan boʻlsa, 1940-yil 15-maydan soʻng Belgiya, Fransiya, Lyuksemburg va Gollandiyada ham muomalaga ruxli tangalar chiqarishga qaror qilingan.