Safardiz

Safardiz — Xorazmning janubi-sharqidagi shahar, shahar haqidagi maʼlumotlar oʻrta asr manbalarida qayd etilgan. Bu haqida maʼlumotlar Istaxriy, Abu Saʼd as-Samʼoniy va Yoqut al-Hamaviy tomonidan berilgan.

Safardiz

Tarix
Davrlar	X—XIII asrlar
Voqealar	XIII asrda moʻgʻullar tomonidan vayron qilingan

Joylashuvi

Yahyo Gʻulomov Safardizning joylashuvini tahlil qilar ekan, oʻzining ushbu hududning joylashuvi haqida quyidagicha maʼlumot beradi:

Istaxriy Xivadan Gurganchga boradigan yoʻldan tashqari Safardiz qishlogʻi orqali Katga boradigan boshqa yoʻlni ham qayd qilgan. Bu qishloq bilan Xiva oʻrtasidagi masofa 5 farsax, Katgacha esa 3 farsax boʻlgan. Bu yoʻl Abulgʼozi (XVII asr) koʻp marta tilga olgan yoʻlning oʻzidir. Ana shu yoʻl bilan Xonqa shahri orqali Xivadan Katga borganlar. Bu uch punkt oʻrtasidagi masofa haqida Istaxriy keltirgan raqamlar haqiqatga toʻgʻri keladi. Shuning uchun Safardizni Xonqa shahri oʻrnida boʻlgan deyish mumkin. Xonqa aholisi oʻz shaharlari tarixi haqida koʻpgina rivoyatlarni biladilar. Bu rivoyatlarga qaraganda, shahar qadim oʻtmishda boshqacha nom bilan atalgan, lekin ular bu nomni bilmaydilar.

Bu shaharda mashhur yassviylik tariqati shayxi Sayyid otaning oʻgʻli yoki jiyani uchun qurilgan xonaqoh boʻlgan. Moʻgʻullar istilosi paytida shahar vayron boʻladi va faqat xonaqohlar saqlanib qolinadi, keyinchalik shahar hayoti ular atrofida qayta tiklanadi. Oʻshandan beri shahar Xon(a)qoh" (Xonqa) deb atala boshlandi. Bu afsona, shubhasiz, tarixiy haqiqatga mos keladi, Abulgʻozi va Xiva yilnomalari mualliflari orasida shahar nomi oddiygina Xonqa (حانقا) emas, balki Xonaqoh (حانقاه) transkripsiyasida yozilgan. Sam’oniy va Yoqut Hamaviy Safardizni tilga olib, uni Amul (Chorjoy) yaqinida bir joyda joylashgan deb qayd etishgan. Shu asosda de Guye Safardizni mashhur Sadvarga oʻxshatgan. Bunday oʻxshatish, albatta, notoʻgʻri, chunki birinchidan, Sadvar Maqdisiy davridan beri oʻz nomini va oʻrnini saqlab qolgan; ikkinchidan, Xiva bilan Sadvar orasidagi masofa 5 farsax (taxminan 35 km) emas, 10 farsaxga yaqin. Safardizning oʻrni hali aniqlanmagandi.

Adabiyotlar

• Абулгази. شجره ترک. 
• Гулямов Я. Г.. История орошения Хорезма с древнейших времен до наших дней, 1957. 
• Де Гуе. Примечание к труду Истахри, 1870. 
• Истахри. Китаб Месалик-ал-Мемалик, 1870. 
• МИТТ, 1939.