Safaviylar arxitekturasi
Eronda Eronning boshqa davrlardagi binolariga nisbatan Safaviylar davridagi binolarning koʻpi saqlanib qolgan; Biroq, Safaviylar meʼmorchiligi Saljuqiylar, Ilxonliklar va Temuriylar meʼmorchiligi bilan solishtirilganda nomaʼlumligicha qolmoqda. Bir qancha omillar bu nomutanosiblikni aniqlashga yordam beradi. Bu omillardan biri arzimasdek tuyulgan tarafkashlik va xurofot omilidir. Safaviylar davrining goʻzal binolari doimiy ravishda hayratga solgan, shu sababli ular shunchaki turistik diqqatga sazovor joylar sifatida tasniflangan va shuning uchun ularning baʼzilari tadqiqotda jiddiy baholanmagan va tavsiflanmagan. Boshqa tomondan, Safaviylar meʼmorchiligiga oid hujjatlarning yetarli emasligini ham taʼkidlash mumkin: yaʼni bu sohada maqolalar, dizaynlar va ilmiy risolalarning nisbatan kamligi, umuman, shoshilinch izlanishlarga olib keldi. Yana bir muhim omil Isfahondagi bir necha muhim binolarning himoya va foydalanish imkoniyatining yoʻqligi boʻlib, bu ularni Ardabil, Mahan, Kermon va Mashhadning erishib boʻlmaydigan ishlari bilan solishtirganda adolatsiz ravishda nomaʼlum boʻlib qolishiga olib keldi. Bu davrdagi ijodiy va boy asarlarga qarama-qarshi eʼtiborsizlikning maʼnosi shundaki, Safaviy atamasi meʼmorchilik sohasida qo‘llanishi jihatidan unchalik to‘g‘ri emas[1].
Safaviylar binolari uslubini, ularning miqdori va xilma-xilligini hisobga olgan holda, 3ta asosiy yoʻnalishga eʼtibor bergan holda oʻrganish va baholash yaxshiroqdir:
- Isfahonning 17-asr binolari,
- katta maqbaralar,
- 17-asr diniy meʼmorchiligi.
Bu davrning eng yaxshi arxitekturasi fazoviy qadriyatlarning izchil kontseptsiyasiga ega boʻlgan meʼmorchilikdir. Ushbu kontseptsiya umumiy landshaftda oʻzining eng ajoyib tomonini namoyish etadi, bu yerda har bir bino oʻziga qoʻshni boʻlgan binolarni toʻldiradi. Bu tushuncha Chahorbogʻ landshaft arxitekturasida keng miqyosida ifodalangan, yaʼni ular barpo etilgan va shaharga koʻrk berish uchun ataylab yaratilgan. Safaviy arxitekturasi ehtiyotkordir. Safaviylar davri gumbazlari, temuriylar va Ilxoniylar davridan avvalroq boʻlmagan naqsh turlariga amal qilgan[2].
Manbalar tahrir