Setos
Setos (setocha: setokõsõq, setoq; estoncha: setukesed, setud) – hozirgi Estoniya va Rossiya oʻrtasidagi chegara hududlarida yashab kelgan xalqlar. Setoslar tarixan Seto tilida gaplashgan va pravoslav nasroniylar boʻlgan[2]. Seto tili Ural tillari oilasining fin guruhiga kiradi. 2000-yillarning boshidan boshlab, Setos xalqi oʻz tillarini eston tilining lahjasi deb hisoblash oʻrniga, koʻproq mustaqil til sifatida eʼtirof etishga intildi.
| Setos setokõsõq setukesed | |
|---|---|
_-_115.jpg) Radaja Seto festivali paytida Setos ayoli | |
| Jami aholi soni | |
| 12,800 | |
| Eng koʻp tarqalgan hududlari | |
| Setomaa | |
| Rossiya | 234 (2020)[1] |
| Estoniya | 12,500 |
| Tillari | |
| Seto, eston, rus | |
| Dini | |
| Sharqiy pravoslav va mahalliy eʼtiqodlar | |
Setos xalqining ota-bobolariga tegishli boʻlgan uylarni Setomaa mintaqasida, Peipus koʻlining janubida topish mumkin. 1991-yildan keyin bu hudud Estoniya va Rossiya Federatsiyasi tomonidan boʻlib olingan.
Etnik kelib chiqishi va rivojlanishi
tahrirSeto xalqining aniq kelib chiqishi nomaʼlum boʻlib, Piusa daryosi atrofidagi Setomaa hududida paydo boʻlgan degan taxminlar mavjud. Bu yer Fin xalqlari va Baltlar oʻrtasidagi talash hudud boʻlgan[3].
Setos xalqi XX asrning boshlarida madaniy jihatdan ancha rivojlandi. 1905-yilda setoslar soni eng yuqori choʻqqisiga chiqdi. Estoniya mustaqilligi eʼlon qilingandan soʻng esa hukumat setos xalqini estonlashtirish siyosatini qabul qildi va bu qaror oxir-oqibat setoslarning Estoniya tarkibidagi oʻziga xos jamoa sifatida shakllanishiga olib keldi.
2002-yilda boʻlib oʻtgan oltinchi Seto Kongressida Setoslar oʻzlarini alohida guruh sifatida eʼlon qilishdi. 2011-yildagi aholini roʻyxatga olish maʼlumotlarida Estoniyadagi 12,500 ga yaqin Seto tilida soʻzlashuvchi aholining deyarli uchdan ikki qismi tarixiy Seto mintaqalaridan tashqarida yashashi aniqlandi[2]. Natijada, Setos xalqining ikkita alohida guruhi paydo boʻldi. Birinchisi Setomaadan koʻchib oʻtgan hamda jamoaviy va diniy jihatdan oʻziga xoslikni saqlab qolganlar boʻlsa, ikkinchi guruh Setomadagi eski hududlarda yashashni davom ettirayotgan Seto xalqi edi[3].
Galereya
tahrir
_-_025.jpg)
Manbalar
tahrir- ↑ „Росстат — Всероссийская перепись населения 2020“. rosstat.gov.ru. 2020-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 3-yanvar.
- ↑ 2,0 2,1 Kalkun, A., Kupari, H., & Vuola, E. (2018). Coping with Loss of Homeland through Orthodox Christian Processions: Contemporary Practices among Setos, Karelians, and Skolt Sámi in Estonia and Finland. Practical matters, 11. http://practicalmattersjournal.org/2018/06/11/coping-with-loss-of-homeland-2/
- ↑ 3,0 3,1 Laur, Kadri. Identity and Heritage on a Changing Border: The Estonian Seto Case. 2022. Uppsala University Campus Gotland, Master’s Thesis in Conservation. DiVA, https://www.diva-portal.org/smash/record.jsf?pid=diva2%3A1670368&dswid=-6689
Havolalar
tahrir- Photo essay by BBC News – „In pictures: The Seto people, a border people“
- „Seto Culture in Setumaa“ on visitestonia.com (Wayback Machine saytida 2013-10-22 sanasida arxivlangan)
- Picture Stories on National Geographic – A Fairytale Kingdom Faces Real-Life Troubles by Jérémie Jung and Eve Conant