Sharqiy Osiyo tillari 2001-yilda Stanley Starosta tomonidan taklif qilingan til oilasi (muqobil ravishda makrofamily yoki superphylum) guruhini tashkil qiluvchi tillar jamoasi. Bu taklif George van Driem tomonidan qabul qilingan.

Tasniflar tahrir

Dastlabki takliflar tahrir

Sharqiy Osiyo tillari oilasining turli xil tasniflari ishlab chiqilgan. Quyida bu oilaga kiruvchi tillarning dastlabki tasniflanishi keltirilgan:

  • Avstroosiyo, Austronesian , Kra-Dai, Tibet-Burman : August Conrady (1916, 1922)[1][2] va Kurt Wulff (1934, 1942)[3][4] lar tomonidan taklif qilingan tasnif.
  • Avstroosiyo, Austronesian, Kra-Dai, Hmong-Mien : Paul K. Benedict (1942)[5], Robert Blust (1996)[6], Ilia Peiros (1998)[7] lar tomonidan taklif qilingan tasnif.
  • Avstriya-Osiyo, Avstroneziya, Kra-Dai, Tibet-Burman, Xmong-Mien : Stanley Starosta (2001) tomonidan taklif qilingan tasnif.

Sharqiy Osiyo taklifining prekursorlari:

  • Avstriya-Tai (Kra-Dai va Avstroneziya): Gustave Shlegel (1901, 1902),[8][9] Weera Ostapirat (2005)[10]
  • Avstriya (Avstroosiyo va Avstroneziya): Wilhelm Schmidt (1906)[11] va Lawrence Reid (1994, 2005) tomonidan taklif qilingan tasnif[12][13].

Starosta (2005) tahrir

 
Peiligang madaniyatining joylashuvi

Stanley Starostaning (2005)[14] Sharqiy Osiyo til oilalari taklifi Sharqiy Osiyo superphylumini shakllantirish uchun Avstroosiyo va Hmong-Miendan iborat „Yangzian“ filialini oʻz ichiga oladi. Biroq, Starosta oʻzi taklif qilgan Yangzianni avstroneziya tili emas, balki Xitoy-Tibet tillari bilan toʻgʻridan-toʻgʻri qardosh deb hisoblaydi, bu Xitoy-Tibet-Yangzianning qardoshi sifatida Xitoy-Tibet tillari bilan uzoqroq bogʻliq. Uning xulosasiga koʻra, proto-Sharqiy Osiyo eramizdan avvalgi 6500—6000-yillarda Shimoliy Xitoy tekisligidagi (xususan Han daryosi, Wei daryosi va markaziy Sariq daryosi hududlari) Peiligang madaniyati va Cishan madaniyati dehqon jamoalari tomonidan soʻzlashilgan til hisoblanadi[15].

  • Sharqiy Osiyo
    • avstroneziya
      • (turli xil Formosan filiallari)
      • Ekstra-Formosan
        • Tai-Kaday
        • Malayo-Polineziya
    • Xitoy-Tibet-Yangzian

Starosta (2005) quyidagi Proto-Sharqiy Osiyo morfologik affikslarini taklif qiladi, ular Proto-Tibet-Burman va Proto- Austroneziya tillarida, shuningdek, Nikobarik kabi baʼzi morfologik konservativ avstroasiatik tarmoqlarda uchraydi[16].

  • *m (V) — „V-ing agenti“
  • *-Vn „V-ing bemori“
  • *sV- „V-ing asbobi“
  • * n (V) — „mukammal“

van Driem (2012) tahrir

Sharqiy Osiyo til oilasining quyidagi daraxti (makrofamily) George van Driem tomonidan 2012-yilda Benaras Hindu universitetida oʻtkazilgan 18-Himoloy tillari simpoziumida taklif qilingan.

  • Sharqiy Osiyo
    • Avstriya-Tai
      • Kradai
      • avstroneziya
    • avstroasiatik
    • Himoloy-Yangtzean
      • Trans-Himoloy
        • Xitoy-Bodic
        • Burmo-Qianjic
        • Brahmaputran
        • Gongduk va boshqalar.
        • Kiranti va boshqalar.
      • Yantzean
        • Hmong-Mien
 
Janubiy Xitoy va Janubi-Sharqiy Osiyodan kengayib boradigan bazal O-M175 ning zamonaviy tarqalishi.

Van Driemning soʻzlariga koʻra, Sharqiy Osiyo tillari uchun lingvistik dalillar Y-DNK Haplogroup O dan olingan genetik dalillarga mos keladi. (Qoʻshimcha maʼlumot: Ota tili gipotezasi)

Larish (2006, 2017) tahrir

Michael D. Larishning fikricha, Janubi-Sharqiy va Sharqiy Osiyo tillari bir proto-tildan (u „proto-osiyo“ deb ataydi) kelib chiqqan. Yapon tili koreys tili bilan birga proto-osiyo oilasining bir tarmogʻi sifatida guruhlangan. Boshqa tarmoq avstroneziya, avstroasiatik, kra-dai, Hmong-mien va xitoy-tibet tillaridan iborat[17][18].

Lugʻatni taqqoslash tahrir

Quyida Sharqiy Osiyodagi barcha 5 til oilasining proto-tillari uchun asosiy lugʻat elementlarini taqqoslash keltirilgan.; Manbalar

  • Proto-Tibet- Burman: Matisoff (2015)
  • Proto-Hmong-Mien : Ratliff (2010)[19]
  • Proto-Avstroosiyo : Sidvell va Rau (2015)[20]
  • Proto- Astroneziya: Blust & Trussel (2020)[21]
  • Proto-Tai : Pittayaporn (2009)[22]
  • Proto-Hlai : Norquest (2007)
  • Proto-Kra : Ostapirat (2000)
Xitoy-Tibetan Hmong-Mien Avstroosiyo Austroneziya Kra-Dai
Soʻzlar Proto-Tibet-Burman Proto-Hmong-Mien Proto-Avstroosiyo Proto-Austroneziya Proto-Tai Proto-Hlai Proto-Kra
soch *(t)sam *pljei *suk, *sɔːk *bukeS *prɤmA *hnom *m-səmA
koʻz *s-myak *mu̯ɛjH *mat *maCa *p.taːA *tʃʰaː *m-ʈaA
quloq *r/g-na *mbræu *-toːr *Caliŋa *krwɯːA *ljəy *k-raA
burun *s-na ~ *s-naːr *mbruiH *mɔːh, *muːh, *muːs *ujuŋ *ɗaŋA *kʰət *hŋətD
tish *s/p-wa *hmjinʔ *lmVɲ, *sraŋ, *p (i)əŋ *lipen, *n/ŋipen *wanA *fjən *l-pənA
tomoq *m/s-lay ~ *s-ley *mblet *lntaːk *Sema, *lidam *liːnC *hliːnʔ *l-maA
qoʻl *lak ~ *C-yak *-bɔuʔ *tiːʔ *kamay *mwɯːA *C-mɯː *mjaA
suyuk *s/m/g-rus *tshuŋʔ *cʔaːŋ *CuqelaN *C̥.dukD *Cuɾɯːk *dəkD
qon *s-hywəy-t *ntshjamʔ *saːm, *ɟhaːm, *(b/m)haːm *daRaq *lɯətD *alaːc *platD
fuqaro *m-sin *-hri̯ən *kləːm, *ris *qaCay *tapD *ɗəy *təpD
goʻsht *sya-n P-Mienic *ʔaB *sac *Sesi *n.mɤːC *rəmʔ *ʔaɯC
it *d-kʷəy-n P-Hmongic *hmaŋC *cɔːʔ *asu *ʰmaːA *hmaː *x-maA
qush *s-ŋak *m-nɔk *ciːm, *ceːm *manuk 'chickenʼ *C̬.nokD *səc *ɳokD
baliq *s-ŋya *mbrəuʔ *kaʔ *Sikan *plaːA *hlaː *p-laA
bit *s-r (y)ik *ntshjeiʔ *ciːʔ *kuCux *trawA *tʃʰwəw *C-ʈuA
barg *lay P-Hmongic *mblɔŋA,

P-Mienic *nɔmA
*slaʔ *waSaw *ɓaɰA *ɓɯː *ɖiŋA
quyosh *s-nəy P-Mienic *hnu̯ɔiA *tŋiːʔ *waRi, *qajaw *ŋwanA *hŋwən *(l-/h)wənA
oy *s/g-la *hlaH *khaj *bulaN, *qiNaS *ɓlɯənA *C-ɲaːn *(C-)tjanA
suv *m-t (w)əy-n ~ *m-ti-s *ʔu̯əm *ɗaːk; Pal. *ʔoːm *daNum *C̬.namC *C-nəmʔ *ʔuŋC
yomgʻir *r/s/g-wa P-Hmongic *m-noŋC *gmaʔ *quzaN *C̥.wɯnA *fun *jəlA
olov *mey *douʔ *ʔuːs, *ʔɔːs *Sapuy *wɤjA *fiː *puiA
ism *r-mi (ŋ/n) *mpɔuH *-məh *ŋajan *ɟɤːB *pʰaːŋ *n (ʒ)iA
yemoq *m-dz (y)a-k/n/t/s P-Mienic *ɲənC *caːʔ *kaen *kɯɲA *kʰən *kanA
oʻlim *səy *dəjH *kceːt *ma-aCay *p.taːjA *hlaːwɦ *pɣonA
men *ŋa-y ~ *ka P-Hmongic *kɛŋB *ʔaɲ -ku *kuːA *ɦuː *kuA
siz *na-ŋ *mu̯ei *miːʔ -mu *mɯŋA *C-mɯː *məA/B

Tarqatishlar tahrir

Yana qarang tahrir

  • Ota tili gipotezasi
  • Janubi-Sharqiy Osiyo tillari uchun tasnif sxemalari
    • Xitoy-Avstroneziya tillari
    • avstriya tillari
    • Avstriya-Tay tillari
  • Materik Janubi-Sharqiy Osiyo lingvistik hududi
  • Gaplogrup O (Y-DNK)
  • Sharqiy Osiyo tillari
  • Janubi-Sharqiy Osiyo tillari
  • Xitoy tillari

Manbalar tahrir

  1. Conrady, August. 1916. Eine merkw rdige Beziehung zwischen den austrischen und den indochinesischen Sprachen. Aufsätze zur Kultur- und Sprachgeschichte vornehmlich des Orients: Ernst Kuhn zum 70. Geburtstage am 7. Februar 1916 gewidmet von Freunden und Schülern, 475-504. München: Verlag von M. & H. Marcus.
  2. Conrady, August. 1922. Neue austrisch-indochinesische Parallelen. Asia Major: Hirth Anniversary Volume, 23-66. London: Robsthan and Company.
  3. Wulff, Kurt. 1934. Chinesisch und Tai: Sprachvergleichende Untersuchungen. Copenhagen: Levin & Munksgaard.
  4. Wulff, Kurt. 1942 [posthumous]. Über das Verhältnis des Malay-Polynesischen zum Indochinesischen. Copenhagen: Munksgaard.
  5. Benedict, Paul King. 1942. Thai, Kadai and Indonesia: A new alignment in southeastern Asia. American Anthropologist 44:576-601.
  6. Blust, Robert. 1996. Beyond the Austronesian homeland: The Austric hypothesis and its implications for archaeology. Prehistoric Settlement of the Pacific, ed. by Ward H. Goodenough, 117-160. Philadelphia: American Philosophical Society.
  7. Peiros, Ilia. 1998. Comparative Linguistics in Southeast Asia. Canberra: Pacific Linguistics.
  8. Schlegel, Gustave. 1901. Review: ‘Elements of Siamese Grammar by O. Frankfurter, Ph.D., Bangkok: Printed at the American Presbyterian Mission Press, Leipzig, Karl W. Hiersemann, 1900’. Tʼoung Pao (Série II), II:76-87.
  9. Schlegel, Gustave. 1902. Siamese Studies. Tʼoung Pao, New Series II, Volume II, Supplement. Leiden.
  10. Ostapirat, Weera. 2013. Austro-Tai revisited. 23rd Annual Meeting of the Southeast Asian Linguistic Society, Chulalongkorn University, Bangkok, 29 May 2013.
  11. Schmidt, Wilhelm. 1906. Die Mon-Khmer Völker, ein Bindeglied zwischen Völkern Zentral-Asiens und Austronesiens. Archiv für Anthropologie Neue Folge V:59-109.
  12. Reid, Lawrence A. 1994. Morphological evidence for Austric. Oceanic Linguistics 33.2:323-344.
  13. Reid, Lawrence A. 2005. The current status of Austric: a review and evaluation of the lexical and morphosyntactic evidence. The Peopling of East Asia: Putting Together Archaeology, Linguistics and Genetics, ed. by Laurent Sagart, Roger Blench and Alicia Sanchez-Mazas, 132-160. London: Routledge Curzon, London.
  14. Since Starosta died on July 18, 2002, his paper, originally written in 2001, was published posthumously.
  15. Starosta, Stanley „Proto-East Asian and the origin and dispersal of languages of east and southeast Asia and the Pacific“,. The Peopling of East Asia: Putting Together Archaeology, Linguistics and Genetics Sagart: . London: Routledge Curzon, 2005 — 182–197 bet. ISBN 978-0-415-32242-3. 
  16. Reid, Lawrence A. (1994). „Morphological evidence for Austric“ (PDF). Oceanic Linguistics. 33-jild, № 2. 323–344-bet. doi:10.2307/3623132. JSTOR i285831. 15–avgust 2017–yilda asl nusxadan (PDF) arxivlandi. Qaraldi: 10–avgust 2020–yil.{{cite magazine}}: CS1 maint: date format ()
  17. Larish, Michael D. (2006-yil yanvar). "Possible Proto-Asian Archaic Residue and the Statigraphy of Diffusional Cumulation in Austro-Asian Languages". Tenth International Conference on Austronesian Linguistics. Archived from the original on 8-yanvar 2019-yil. https://web.archive.org/web/20190108045904/https://sil-philippines-languages.org/ical/papers/larish-proto_asian.pdf. Qaraldi: 7-yanvar 2019-yil. 
  18. Larish, Michael. 2017. Proto-Asian and its branches: An archeolinguistic approach for the history of Eastern Asia. Linguistic Society of the Philippines.
  19. Ratliff, Martha. 2010. Hmong-Mien language history. Canberra, Australia: Pacific Linguistics. ISBN 0-85883-615-7.
  20. Sidwell, Paul and Felix Rau (2015). „Austroasiatic Comparative-Historical Reconstruction: An Overview.“ In Jenny, Mathias and Paul Sidwell, eds (2015). The Handbook of Austroasiatic Languages. Leiden: Brill.
  21. Blust. „Austronesian Comparative Dictionary, web edition“ (2020-yil 21-iyun). 6-avgust 2020-yilda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 10-noyabr 2020-yil.
  22. Pittayaporn, Pittayawat. 2009. The Phonology of Proto-Tai. Ph.D. dissertation. Department of Linguistics, Cornell University.

Havolalar tahrir