Vikipediya

Shayx Hasina

Shayx Hasina Vazed (1947-yil 28-sentyabr)[1] — Bangladeshlik siyosatchi, 2009—2024-yillarda Bangladesh Bosh vaziri boʻlib ishlagan. Hasina Bangladeshning asoschisi va birinchi prezidenti Bangabandhu Shayx Mujibur Rahmonning qizi[2]. U avval 1996-yilning iyunidan 2001-yilning iyuligacha bosh vazir lavozimida ishlagan. U Bangladesh tarixidagi eng uzoq vaqt xizmat qilgan bosh vazir bo‘lib, jami 18 yildan ortiq vaqt davomida xizmat qilgan. 2024-yil 2-dekabr holatiga ko‘ra, u tarixda dunyodagi eng

Hasina Rossiya prezidenti Vladimir Putin bilan 2013 yil yanvar oyida Kremlda

uzoq vaqt xizmat qilgan ayol Bosh vazir hisoblanadi[3][4][5] Shuningdek, u Bosh vazir lavozimida eng uzoq qolgan ayol rekordchi hisoblanadi.

2014-yilda Bangladesh Millatchilar partiyasi tomonidan boykot qilingan saylovda u uchinchi muddatga qayta saylandi. U 2018-yilda muxolifat zoʻravonligi bilan kechgan saylovlardan soʻng toʻrtinchi muddatga gʻalaba qozondi. Shayx Hasina 2018-yil 30-dekabrda o‘tkazilgan 11-milliy parlament saylovlarida uning partiyasi Avami Ligasi boshchiligidagi Buyuk Alyans mutlaq g‘alaba qozonganidan so‘ng, 2019-yil 7-yanvar kuni to‘rtinchi marta Bangladesh Xalq Respublikasi Bosh vaziri sifatida qasamyod qildi. Shayx Hasina bir qancha reytinglarda dunyodagi eng qudratli ayollardan biri sanaladi[6][7]

Yoshligi

tahrir

Hasina 1947-yil 28-sentyabrda Sharqiy Bengaliyadagi Tungipara shahridagi Bengal musulmon shayxi oilasida tugʻilgan. Uning otasi Bangladeshning asoschisi va birinchi prezidenti Shayx Mujibur Rahmon edi. Uning otasi bobosi Shayx Lutfar Rahmon orqali Iroq arablaridan kelib chiqqan boʻlib, u XV asrdagi musulmon voizi Bagʻdodlik Shayx Avvalning bevosita avlodi boʻlgan[8]. Onasi Shayx Fazilatunnisa Mujib edi[9]. U koʻplab intervyularida otasining siyosiy ishlari tufayli qoʻrquvda oʻsganini aytgan[10]. U 1968-yilda fizik MA Vazed Miahga turmushga chiqdi [11] U Dakka universitetining talabalar siyosatida faol ishtirok etgan[12].1975-yil 15-avgustda Bangladesh armiyasining dindan qaytgan ofitserlari tomonidan amalga oshirilgan harbiy to‘ntarishda uning otasi va uning ko‘pchilik oilasi o‘ldirilganida, Hasina Bangladeshda bo‘lmagan.  U Gʻarbiy Germaniyada yadro fizikasi boʻyicha ishlagan eri, MA Vazed Miah bilan birga edi. U 1975-yil oxirida Hindistondan boshpana olgan holda Yangi Dehliga koʻchib oʻtdi. Uning oʻgʻli Sajib Vazed Joy Hindiston maktab-internatlarida tahsil olgan. Hindistonda boʻlgan vaqtlarida Hasina siyosat bilan shugʻullanmadi, lekin Hindistonning boʻlajak

 
Xasina Buyuk Britaniya Bosh vaziri Devid Kemeron bilan Dauning-strit, 10 (2011 yil yanvar)

prezidenti Pranab Mukerjining rafiqasi Suvra Mukerji bilan yaqin doʻst edi[11][13].

Hasina 1981-yil 16-fevralda Avami ligasini boshqarishga saylanguniga qadar Bangladeshga qaytishi taqiqlangan va 1981-yil 17-mayda uyiga kelgan[10].

Dastlabki siyosiy martabasi

tahrir

Harbiy boshqaruvga qarshi harakat, 1981-1991

tahrir

Hindistonda surgunda yashayotgan Hasina 1981-yilda Avami Ligasi (AL) prezidenti etib saylandi[14].

Hasina 1980-yillar davomida hibsda edi. 1984-yilda u fevral va noyabrda yana uy qamogʻiga olindi. 1985-yil mart oyida u yana uch oyga uy qamogʻiga oʻtkazildi[15][16].

Hasina va AL 1986-yilda prezident Husayn Muhammad Ershad davrida oʻtkazilgan Bangladeshdagi umumiy saylovda qatnashgan. U 1986-1987-yillarda parlament muxolifati yetakchisi boʻlib ishlagan[9]. U Ershodga qarshi muxolifat sifatida sakkiz partiyadan iborat ittifoqni boshqargan[17]. Hasinaning saylovda ishtirok etish qarori uning raqiblari tomonidan tanqid qilingan, chunki saylov harbiy holat sharoitida oʻtgan va boshqa asosiy muxolifat guruhi soʻrovni boykot qilgan. Biroq, uning tarafdorlari u Ershod hukmronligiga qarshi kurashish uchun parlamentdan samarali foydalanganini taʼkidladilar. Ershod parlamentni 1987-yilning dekabrida Hasina va uning Avami Ligasi neytral hukumat ostida yangi umumiy saylov oʻtkazishga chaqirish maqsadida isteʼfoga chiqqanida tarqatib yubordi. 1987-yilning noyabr va dekabr oylarida Dakkada ommaviy qoʻzgʻolon boʻlib oʻtdi va bir necha kishi, jumladan, Avami Ligasi faoli va Hasinani qoʻllab-quvvatlagan Nur Husayn halok boʻldi[18].

Uning partiyasi Xalida Ziya boshchiligidagi Bangladesh Millatchilar partiyasi (BNP) bilan birgalikda demokratik yoʻl bilan saylangan hukumatni tiklash boʻyicha ishlarni davom ettirdi, ular mamlakatni parlament boshqaruv shakliga qaytarish boʻyicha konstitutsiyaviy

 
Xasina G7 rahbarlari va mehmonlari bilan, Yaponiyadagi Shima Kanko mehmonxonasi, 2016 yil

referendumdan soʻng erishdilar. 1991-yilgi parlament saylovlarida BNP gʻalaba qozondi.

Muxolifat rahbari, 1991-1996

tahrir

Bir necha yillik avtokratik boshqaruvdan soʻng, keng tarqalgan norozilik namoyishlari va ish tashlashlar iqtisodiyotni falaj qildi. Hukumat amaldorlari buyruqlarni bajarishdan bosh tortdilar va isteʼfoga chiqdilar. Bangladesh miltiqlari aʼzolari namoyishchilarga qarata oʻq otish oʻrniga qurollarini qoʻyishdi va komendantlik soati ochiqdan-ochiq buzildi. Hasina Xolida Ziyo bilan birga Ershodga muxolifatni tashkil qilishda ishlagan[19]. 1990 yil dekabr oyida boʻlib oʻtgan ommaviy norozilik namoyishi Ershodni oʻz vitse-prezidenti, Bangladesh Oliy sudining bosh sudyasi adliya Shahabuddin Ahmad foydasiga isteʼfoga chiqargach, hokimiyatdan chetlatilgan. Ahmad boshchiligidagi muvaqqat hukumat parlamentga umumiy saylov oʻtkazdi. Xalida Ziyo boshchiligidagi Bangladesh millatchi partiyasi umumiy ko‘pchilik ovozni qo‘lga kiritdi va Hasinaning Avami ligasi eng yirik muxolifat partiyasi sifatida maydonga chiqdi[20]. Hasina ishtirok etgan uchta saylov okrugidan ikkitasida yutqazib, bittasida g‘alaba qozondi. Magʻlubiyatdan soʻng, u partiya prezidenti lavozimidan isteʼfoga chiqishni taklif qildi, ammo partiya rahbarlarining iltimosiga binoan oʻz faoliyatida qoldi. 

Bangladeshdagi siyosat 1994-yilda, oʻsha okrug deputati, Hasina partiyasi aʼzosi vafotidan soʻng oʻtkazilgan Magura-2dagi qoʻshimcha saylovdan soʻng hal qiluvchi burilish yasadi. Avami ligasi oʻz oʻrnini qaytarib olishini kutgan edi, ammo BNP nomzodi soxtalashtirish va manipulyatsiya orqali gʻalaba qozondi[21].

Bangladesh Bosh vaziri, 1996-2001

tahrir
 
Hasina AQSh Prezidenti Bill Klinton bilan Dakkadagi Bosh vazirlik idorasida, 2000-yil.

Avami Ligasi (AL) boshqa muxolif partiyalar bilan birgalikda navbatdagi umumiy saylovlar neytral muvaqqat hukumat ostida o‘tkazilishini va muvaqqat hukumatlarning saylovlarni boshqarishi sharti konstitutsiyaga kiritilishini talab qildi.  Hukmron Bangladesh millatchilar partiyasi (BNP) bu talablarga amal qilishdan bosh tortdi[22].Hasina Bangladesh Bosh vaziri lavozimida birinchi muddatni 1996 yildan 2001 yilgacha boshqargan. U Bangladesh mustaqillikka erishgandan keyin butun besh yillik muddatini yakunlagan birinchi bosh vazir bo‘ldi. [9] U Hindiston bilan Gang daryosini boshqaradigan 30 yillik suv taqsimoti shartnomasini imzoladi. Uning maʼmuriyati Shayx Mujib, uning otasi va Bangladeshning birinchi prezidentining qotillariga taʼqib qilishdan daxlsizlik bergan tovon toʻlash toʻgʻrisidagi qonunni bekor qildi. Uning hukumati telekommunikatsiya sanoatini xususiy sektor uchun ochdi, shu paytgacha u faqat davlat kompaniyalari bilan cheklangan edi. 1999 yilda hukumat xususiy sektorni mustahkamlash va oʻsishni ragʻbatlantirishga qaratilgan Yangi sanoat siyosatini (NIP) boshladi. [23]

2001-2008: Muxolifat davri

tahrir

Avami ligasi deputatlari keyingi davrda parlamentda tartibsiz qatnashdilar[24]. 2003-yil oxirida Avami ligasi hukumatga qarshi birinchi yirik harakatini boshladi va partiya bosh kotibi Abdul Jolilning hukumat 2004 yil 30 aprelgacha qulashi haqidagi bayonoti bilan yakunlandi. Bu amalga oshmadi va Jalilni bilvosita qoʻllab-quvvatlagan partiya va Hasinaga zarba sifatida qaraldi. 2007-yil aprel oyida Hasinaga 2006-2008-yillardagi siyosiy inqiroz davrida harbiylar tomonidan qoʻllab-quvvatlangan muvaqqat hukumat tomonidan tovlamachilik va tovlamachilikda ayblangan. U tadbirkor Tajul Islom Farukni 1998 yilda uning kompaniyasi elektr stansiyasini qurishdan oldin uni pora berishga majburlaganlikda ayblangan. Faruk oʻz loyihasini maʼqullagani uchun Hasinaga pul toʻlaganini aytdi[25]. Hasina mamlakatni tark etib, avval AQShga, keyin esa Buyuk Britaniyaga qochib ketdi[26].2008-yil 13-yanvarda Hasina ikki qarindoshi, singlisi Shayx Rehana va amakivachchasi Shayx Selim bilan birga maxsus sud tomonidan tovlamachilikda ayblangan[27]. 6-fevral kuni Oliy sud uni favqulodda holat joriy etilgunga qadar sodir etilgan jinoyatlar uchun favqulodda holatlar to‘g‘risidagi qonunlar bo‘yicha jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin emasligi haqidagi qaror bilan sud jarayonini to‘xtatdi. [28]2008-yil 11-iyunda Hasina tibbiy sabablarga koʻra shartli ravishda ozod qilindi. Ertasi kuni u eshitish, koʻz muammolari va yuqori qon bosimi uchun davolanish uchun

 
Hasina Hindiston Bosh vaziri Narendra Modi bilan, 2018 yil

AQShga uchib ketdi[29]. Uning shaxsiy shifokori Sayid Modasser Ali muvaqqat hukumatni Hasinaning hibsga olingan vaqtida davolanishiga beparvolik qilgani uchun sudga berish bilan tahdid qildi[30].

Bangladesh Bosh vaziri, 2009-yildan hozirgacha

tahrir

Ikkinchi premerlik, 2009-2014

tahrir

2008-yil 6-noyabrda Hasina 29-dekabrga belgilangan 2008-yilgi umumiy saylovda ishtirok etish uchun Bangladeshga qaytib keldi[31]. U parlament saylovlarida Husayn Muhammad Ershod boshchiligidagi Jatiya partiyasi bilan „Buyuk ittifoq“ shiori ostida uning asosiy hamkori sifatida ishtirok etishga qaror qildi. 2008-yil 11-dekabrda Hasina matbuot anjumanida oʻz partiyasining saylovoldi manifestini rasman eʼlon qildi va 2021-yilgacha „Raqamli Bangladesh“ni qurishga vaʼda berdi[32].Hasina oʻz partiyalarining avvalgi muvaqqat hukumat tomonidan amalga oshirilgan islohotlarni qoʻllab-quvvatlagan koʻplab siyosatchilarni lavozimidan chetlatdi. U 2009-yilda Bangladesh miltiqlari qoʻzgʻoloni koʻrinishidagi yirik milliy inqirozga qarshi turishi kerak edi, natijada Bangladesh armiyasi zobitlari, shu jumladan 75 kishi halok boʻldi[33][34]. Bangladesh armiyasining baʼzi ofitserlari oʻlimda Hasinani aybladilar, chunki ular ilgari armiyaga yuborilmagan[35]. 2011-yilda parlament partiyasiz muvaqqat hukumatga saylovlar oʻtkazishni talab qiluvchi qonunni olib tashladi[36]. 2012-yilda u qatʼiy pozitsiyani saqlab qoldi va 2012-yilgi Rakxayn shtatidagi tartibsizliklar paytida Myanmadan qochgan rohinja qochqinlariga kirishga ruxsat bermadi[37].

Shaxsiy hayoti

tahrir

1968-yilda Xasina bangladeshlik fizik, yozuvchi va Bangladesh Atom energiyasi komissiyasi raisi MA Wazed Miahga (1942-2009) turmushga chiqdi[1][38] Uning Sajib Vazed ismli oʻgʻli va Saima Vazed ismli qizi bor[1]. Hasinaning yagona tirik ukasi Shayx Rehana 2017-yilda Gopalganjdagi Avami ligasi Tungipara upazila bo‘limining maslahatchisi etib tayinlangan[39]. Sheikh Hasina o‘zining siyosiy faoliyati davomida jami 19 marta o‘z hayotiga suiqasddan omon qolgan[40].

Jahonda

tahrir
  • 2018-yilda Hasina Rezaur Rahman Xon Piplu rejissorligidagi "Hasina: Qizning ertagi" hujjatli dramasida bosh rolda paydo boʻladi[41][42].
  • 2021-yil 1-fevralda Hasina Al-Jazira telekanalining 64 daqiqalik "Barcha Bosh vazirning odamlari" hujjatli filmida havola etildi.

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 „PM's birthday today“. The Daily Star (2019-yil 29-sentyabr). 2019-yil 29-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 29-sentyabr.
  2. ↑ „Sheikh Hasina“. BTRC. 2019-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 15-avgust.
  3. ↑ „Sheikh Hasina longest serving female leader in world: Survey“. Uniindia.com (2019-yil 9-sentyabr). Qaraldi: 2022-yil 25-iyun.
  4. ↑ „Survey: Sheikh Hasina tops as longest serving female leader in world“ (2019-yil 11-sentyabr).
  5. ↑ „Sheikh Hasina world's longest serving female leader“.
  6. ↑ „The World's 100 Most Powerful Women“. Forbes (2018-yil 4-dekabr). 2017-yil 20-sentyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 4-dekabr.
  7. ↑ „The World's 100 Most Powerful Women“. Forbes (2017-yil 1-noyabr). 2018-yil 25-dekabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-noyabr.
  8. ↑ Haque Khoka, Mominul. অস্তরাগের স্মৃতি সমুজ্জ্বল : বঙ্গবন্ধু, তাঁর পরিবার ও আমি (bn). Dhaka: Shahitya Prakash, 1998 — 24-bet.  (Wayback Machine saytida 2021-04-21 sanasida arxivlangan)
  9. ↑ 9,0 9,1 9,2 „Sheikh Hasina Wazed“. Encyclopædia Britannica. 2016-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-mart.
  10. ↑ 10,0 10,1 „Sheikh Hasina: They 'should be punished'“. Al Jazeera (2013-yil 23-sentyabr). 2015-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 16-noyabr.
  11. ↑ 11,0 11,1 „The time Delhi gave shelter to Sheikh Hasina“. dna (2017-yil 7-aprel). 2019-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  12. ↑ Mohiuddin, Yasmeen (Spring 2008). "Sheikh Hasina and Khaleda Zia". International Journal 63 (2): 464. doi:10.1177/002070200806300215. 
  13. ↑ „Hasina revisits Delhi, her home from 1975–81“. bdnews24.com. 2018-yil 1-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  14. ↑ „Sheikh Hasina Wajed“. Forbes. 2019-yil 10-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-mart.
  15. ↑ „Sheikh Hasina –“. Archives of Women's Political Communication. 2019-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-avgust.
  16. ↑ „Sheikh Hasina | বিটিআরসি“. BTRC. 2019-yil 8-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-avgust.
  17. ↑ Ap. „Bangladesh Storms Kill 200 in Week; 3,000 Are Missing“. The New York Times (1987-yil 29-avgust). 2019-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  18. ↑ „Hossain, Shahid Nur - Banglapedia“ (en). en.banglapedia.org. Qaraldi: 2022-yil 20-iyul.
  19. ↑ Crossette, Barbara. „Revolution Brings Bangladesh Hope“. The New York Times (1990-yil 9-dekabr). 2018-yil 4-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  20. ↑ „Analysis: A tale of two women“. BBC News (2001-yil 2-oktyabr). 2016-yil 13-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-mart.
  21. ↑ „Magura: Polls then and now“. The Daily Star (2014-yil 7-aprel). 2017-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-yanvar.
  22. ↑ Haidar, Suhasini. „Before his pen went dry, Pranab Mukherjee wrote on 1971, love for Sheikh Mujibur Rahman family“. The Hindu (2020-yil 17-oktyabr). 2020-yil 31-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 7-noyabr.
  23. ↑ „Hasina, Sheikh“. Banglapedia. 2020-yil 12-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2017-yil 2-yanvar.
  24. ↑ „Assassination Attempt on Hasina: Ten Huji men get death by shooting“ (en). The Daily Star (2017-yil 21-avgust). 2017-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 7-noyabr.
  25. ↑ „Bangladesh police to investigate graft allegation against former PM Hasina“. International Herald Tribune. Associated Press (2007-yil 9-aprel). 2008-yil 26-fevralda asl nusxadan arxivlangan.
  26. ↑ Baker, Luke. „Bangladesh's ex-PM Hasina barred from flying home“. Reuters (2007-yil 22-aprel). Qaraldi: 2021-yil 29-avgust.
  27. ↑ „Bangladesh court indicts Hasina, two others in extortion case“. The Times of India (2008-yil 13-yanvar). 2014-yil 10-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-sentyabr.
  28. ↑ „Bangladesh court quashes Hasina's trial“. The Hindu (2008-yil 6-fevral). 2012-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 30-sentyabr.
  29. ↑ „Sheikh Hasina goes to US for medical treatment“. Gulf News. 2009-yil 11-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2015-yil 15-fevral.
  30. ↑ „Hasina wants to return end of Sept: doctor“. bdnews24.com. 2018-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 21-avgust.
  31. ↑ Pasricha, Anjana. „Sheikh Hasina Returns to Lead Her Party in Bangladesh“. VOA News (2008-yil 6-noyabr). 2008-yil 10-noyabrda asl nusxadan arxivlangan.
  32. ↑ „Hasina plays on people's expectation for a change“. The Daily Star. 2016-yil 8-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 28-mart.
  33. ↑ Ramesh, Randeep; Monsur, Maloti. „Bangladeshi army officers' bodies found as death toll from mutiny rises to more than 75“. The Guardian (2009-yil 28-fevral). 2019-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  34. ↑ Sengupta, Somini. „Bangladeshi Premier Faces a Grim Crucible“. The New York Times (2009-yil 13-mart). 2019-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  35. ↑ Nelson, Urmee Khan and Dean. „Bangladeshi army officers blame prime minister for mutiny“. The Telegraph (2009-yil 13-mart). 2019-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  36. ↑ „Bangladesh ends 'caretaker' polls“. BBC News (2011-yil 30-iyun). 2019-yil 9-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 8-fevral.
  37. ↑ PM says Bangladesh cannot help Rohingya YouTubeda
  38. ↑ „Sheikh Hasina Wazed“ (en). www.britannica.com. Qaraldi: 2022-yil 27-mart.
  39. ↑ „Sheikh Rehana becomes adviser of Tungipara AL“. Dhaka Tribune (2017-yil 30-iyul). Qaraldi: 2022-yil 26-mart.
  40. ↑ Karim. „A life haunted by assassins all along“. The Business Standard (2021-yil 27-sentyabr). 2022-yil 22-avgustda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 22-avgust.
  41. ↑ Karim, Elita. „'Hasina: A Daughter's Tale' to Premiere Soon“. The Daily Star (2018-yil 29-sentyabr). 2021-yil 6-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 3-oktyabr.
  42. ↑ „'Hasina: A Daughter's Tale' awaits release“. Dhaka Tribune (2018-yil 28-sentyabr). 2018-yil 3-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 2-oktyabr. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Shayx_Hasina&oldid=4911122" dan olindi