Siklooksigenazalar

Siklooksigenazalar, SOG (ing. Cyclooxygenase, COX) — prostaglandinlar, prostatsiklinlar va tromboksanlar kabi prostanoidlarni sintez qilishda ishtirok etadigan fermentlar guruhi. Sikloksigenazalarning farmakologik ingibirlanishi yalligʻlanish va ogʻriq belgilarini kamaytiradi, bunday ingibitorlarga aspirin va ibuprofen misol boʻladi. Baʼzan „prostaglandin sintaza“, „prostaglandin sintetaza“ atamalari sikloksigenazalarga nisbatan qoʻllanadi.

Fermentning kristallografik strukturasi

SOG ni batafsil oʻrganishda ushbu fermentlar turli toʻqimalarda joylashganligi, aspiringa oʻxshash dorilarga turli xil sezgirlik spektrini koʻrsatishi aniqlandi, bu esa ferment izoformalarining mavjudligini taxmin qilishga imkon berdi. Odamlarda SOG ni kodlaydigan ikkita gen tasvirlangan: COX-1 va COX-2. Birinchi gen mahsulotining alternativ qoʻshilishi fermentning ikkita shaklini hosil qiladi.

Siklooksigenazalar araxidon kislotasini prostaglandin H2 ga aylanishini katalizlaydi (PGH 2, boshqa prostaglandinlar, prostatsiklin va tromboksan A2 ning oʻtmishdoshi).

Sikloksigenazlar tomonidan katalizlangan reaksiyalar

Ferment ikkita faol markazni oʻz ichiga oladi:

1. Kislorod molekulalarining qoʻshilishi bilan chiziqli araxidon kislotasini siklizatsiya qilish orqali araxidon kislotasini prostaglandin G2 ga aylantiruvchi siklooksigenaza joyi;
2. Prostaglandin G2 ni prostaglandin H2 ga aylantiruvchi peroksidaza faolligi boʻlgan gem.

Leykotriyen yoʻli boʻylab araxidon kislotaning sintezini boshqaradigan lipoksigenaza fermenti ham mavjud. Lipoksigenaza sikloksigenaza ingibirlanishi paytida kuzatiladigan noʻjoʻya belgilarning kelib chiqishida katta rol oʻynaydi.

Eikozanoidlar sintezida SOG va lipoksigenazaning roli

SOG-1

SOG-1(COX-1) -prostaglandinlar biosintezidagi asosiy ferment hisoblanadi. U membrana fosfolipidlaridan fosfolipaza A2 tomonidan ajralib chiqadigan erkin araxidon kislotani prostaglandin H2 ga aylantiradi. SOG-1 sikloksigenaza va gidroperoksidaza faolligini namoyish etadi. Siklooksigenaza faolligi araxidon kislotasiga ikkita kislorod molekulasini biriktiradi. Keyin araxidon kislotasi almashinuvi jarayonida labil oraliq prostaglandin G2 peroksidi hosil boʻladi, keyinchalik fermentning gidroperoksidaza faolligi taʼsirida prostaglandin H2 gacha qaytariladi.

Araxidon kislotasining prostaglandin G2 ga metabolizmi, shuningdek, oz miqdorda rasemat 15-gidroksieikozotetrayenoat kislota hosil qiladi, bu esa keyinchalik yalligʻlanishga qarshi vositalar, lipoksinlarning katta sinfiga metabollanishi mumkin.

SOG-1 oshqozon-ichak traktida shilliq hosil boʻlishini stimullaydi, bu esa toʻqimalarni kislota va pepsindan himoya qiladi.

SOG-2

SOG-2 induktivdir, yaʼni u muayyan vaziyatlarda, masalan, yalligʻlanish paytida oʻz funksiyasini boshlaydi. SOG-2 makrofaglar, sinoviositlar, fibroblastlar, tomirlarning silliq mushaklari, xondrositlar va endotelial hujayralar sitokinlar yoki oʻsish omillari tomonidan induksiya qilinganidan keyin ifodalanadi. Ehtimol, SOG-2 taʼsirida hosil boʻlgan prostaglandinlar ijobiy qayta aloqa mexanizmi orqali fermentning oʻzini ishlab chiqarishni bevosita yoki bilvosita kuchaytirishi mumkin.

SOG-2 ni ingibirlash nosteroid yalligʻlanishga qarshi vositalarning yalligʻlanishga qarshi faolligining asosiy mexanizmlaridan biri hisoblanadi, chunki ular sikloksigenazani tanlab ingibirlaydi, sikloksigenaza 1 ingibirlanishi bilan kuzatilgan koʻplab nojoʻya taʼsirlarni minimallashtirishi mumkin.

SOG 1 va SOG 2 deyarli bir xil molekulyar ogʻirlikka ega – mos ravishda 70 va 72 kDa, aminokislotalarning ketma-ketligi deyarli 65% ga toʻgʻri keladi va katalitik joylar ham deyarli bir xil. Farmakologik nuqtai nazardan muhim farq shundaki, SOG 1 523-pozitsiyadagi aminokislota koʻproq gidrofob aminokislota-izoleysindir.(SOG 2 da ham shunga oʻxshash holatda valin turadi).

SOG-3

SOG guruhidagi boshqa fermentlar singari, SOG-3 ham prostaglandinlar sintezida ishtirok etadi va ogʻriq va isitma rivojlanishida rol oʻynaydi, ammo SOG-1 va SOG-2 dan farqli oʻlaroq, SOG-3 yalligʻlanish rivojlanishida ishtirok etmaydi. SOG-3 faolligi paratsetamol tomonidan ingibirlanadi, SOG-1 va SOG-2 ga juda kam taʼsir qiladi.

Baʼzi mualliflar SOG-3ni SOG-1ga havola qiladilar va uni SOG-1b yoki SOG-1 varianti – COX 1v deb atashadi.

Havolalar

• Cyclooxygenase – humbio.ru
• COX ning farmakologik ahamiyati
• Siklooksigenaza (SOG) oqsili