Vikipediya

Simit

Simit yoki Izmirda ishlatiladigan ism sifatida gevrek[1], kunjut bilan qoplangan yumaloq shakldagi nonga berilgan umumiy nom. U Yaqin Sharq va Bolqonda, jumladan Turkiyada keng iste'mol qilinadi[2].

Etimologiya va nomlanishi

tahrir

U arabcha samīd smyd "nozik bulg'or yoki irmik" so'zidan olingan. Arabchada Aramice/Süryanice samīdā סמידאun" "un" so`zidan olingan. Bu so'z akkadcha samīdu so'zidan olingan. Akkadcha bu so'z "maydalamoq" degan ma'noni bildiradi[3].

Istanbulga kelayotgan yoki Istanbuldan sharqqa ketayotgan karvonlarning turar joyi sifatida tanilgan Izmitda yo'lovchilar uchun qulay taom sifatida tayyorlangan simitni fastfudning birinchi namunalaridan biri sifatida ko'rish mumkin. Bu halqa shaklidagi taomning nomi simit bo‘lib qolgan, chunki karvonlarda yurgan odamlar yo‘lda uchragan odamlarga simitni “Simiti”dan sotib olganliklarini aytishgan.

Odatda o`zi iste'mol qilinadigan simit nonushtaga yeyilsa,pishloq, choy yoki murabbo bilan birga iste'mol qilish mumkin. Bugungi kunda simit zamonaviy novvoyxonalar va simit uylarida, shuningdek, ko‘cha-ko‘yda savdogarlar aravachalarida tayyorlanadi va sotiladi.

Gretsiyada simit kuluri ( κουλούρι ) deb ataladi. U Bolgariyada "qarsildoq", Serbiyada "dumaloq" va Ruminiyada "kovrigi" deb ataladi.

Kelib chiqishi

tahrir

Kulice ( kiliche bulochka ) (simit) Saljuqiylar oshxonasida gazak sifatida iste'mol qilingan. Simit haqida tilga olingan eng qadimiy arxiv manbalarida simit 1525-yildan beri Istanbulda iste'mol qilingani yoziladi[4]. Üsküdardagi Sher'iyye registriga ko'ra 1593-yilda simitning vazni va narxi tarixda birinchi marta standartlashtirildi. 17-asr sayohatchisi Evliya Chalabiy 1630-yillarda Istanbulda simit sotadigan 70 ta korxona borligini yozgan[5][6]. Jan Brindesining 19-asr boshlariga mansub, Istanbuldagi kundalik hayotini aks ettirgan yog'li rasmlarida ham simitchilarni ko'rish mumkin[7]. Uorvik Gobl 1906-yilda Istanbuldagi simit sotuvchilarni chizgan[8]. Vaqt o'tishi bilan simit va uning turlari butun Usmonli imperiyasida mashhur taomga aylandi.

Tayyorlanishi

tahrir

Xamirturush bir stakan iliq suvda eritiladi. Ko'tarilishi uchun 2-3 soatga qoldiriladi. 2 qoshiq shinni 1 stakan iliq suv bilan aralashtiriladi. Un xamir aralashtirish idishiga olinadi. O'rtasini oching va eritilgan xamirturush va tuz qo'shing. Shinni solingan suv asta-sekin qo'shiladi va yumshoq xamir yoriladi. Xamir bo'laklari kesilib, qo`lda odumaloqlanib, simit shakli beriladi. Chuqur idishda qolgan 1 stakan suvga 1 qoshiq shinni aralashtiriladi. Susan katta idishga solinadi..Tayyorlangan xamir shinni suvga solinadi (ayrim hududlarda bu suv qaynatiladi, qaynayotgan suvga tashlangan xamir pastga cho‘kib, yuzaga chiqqanda olib tashlanadi), ortiqcha shinni to`kib tashlanadi, quriimasdan oldin sedanaga botiriiladi. Patnis ozgina yog'lanadi va simitlar orasi ochib patnisga joylashtiriladi. Qizdirilgan pechda 200 gradus olovda 30 daqiqa davomida pishiriladi. Dasturxonga issiqligida tortiladi[9][10].

Turlari

tahrir

Anqara Simiti

tahrir

Anqara simiti Turkiyaning boshqa hududlarida ishlab chiqarilgan simitlarga qaraganda ingichka, kichikroq, quyuq rangli, ko`p shinnili simitdir. Anqara simitining quyuq rangi kuyishdan emas, balki shinni jarayonini o'zlashtirib, xamirga yopishib olish uchun tayyorlanadigan shinni tufayli paydo bo'lgan qizarib ketishdan kelib chiqadi[11].

Anqara Simidi Turkiya patent va tovar belgilari idorasi tomonidan roʻyxatga olingan va geografik koʻrsatkich olgan[12].

Bursa Simiti

tahrir

Bu Bursada tayyorlangan simitning bir turi. Bursa simitini boshqa viloyat va viloyatlarda tayyorlangan simitlardan ajratib turadigan xususiyati shundaki, xamir halqa shakliga keltirilgach, bir muddat qaynayotgan shinnida saqlanadi[13].

Istanbul Simiti

tahrir

Bu Istanbulda tayyorlangan simitning bir turi[14].

Izmir Simiti

tahrir

Izmir Simiti Izmirda tayyorlangan simit turidir. Izmir Simiti Turkiya Patent va Tovar belgilari idorasi tomonidan ro'yxatdan o'tkazilishi va geografik ko'rsatkich olish uchun ariza berildi[15]. Izmir Simiti 21.01.2021-da Turkiya Patent va Tovar belgilari idorasi tomonidan roʻyxatga olingan va geografik koʻrsatkich sifatida qabul qilingan[16].

Izmit Simiti

tahrir

Izmit simiti burmalangan, halqasimon simit bo‘lib, kunjut bilan qoplangan, rangi sarg‘ish-jigarrang, tashqi tomoni tiniq, ichi yumshoq, quruq bo`lmagan simit. Un, suv xamirturush va tuz aralashtiriladi va 30-35 daqiqa davomida qoriladi. Qorish jarayonining uzoq davom etishi simitning ta'mi uchun muhimdir. Kerakli miqdor (120 g), 30 ga bo'lingan Sm vint shaklini berib cho'zish va birlashtirib halqa shakli beriladi. Bu halqalar 30-40% suyultirilgan uzum shinniga, keyin kunjutga botiriladi. Keyin u palletli mashinalarda taxminan 20 daqiqa davomida saqlanadi. Agar bu kutish jarayoni uzaytirilsa, shishgan simit bo'sh bo'ladi. Agar kutish vaqti bu vaqtdan kamroq bo'lsa, simit ingichka bo'ladi. Tindirilgan simitlar tosh pechda 200° C da 7-8 daqiqa davomida pishiriladi. Qisqa vaqt ichida pishirish kerakli rang va lazzat beradi. Izmit Simidi Turkiya patent va tovar belgilari idorasi tomonidan roʻyxatga olingan va geografik koʻrsatkich olgan[17].

Kastamonu simiti

tahrir

Kastamonu simiti; Bu bug'doy uni, suv, tuz va yangi non xamirturushlari aralashmasidan tayyorlangan xamirni 20-25 daqiqaga qoldirib, tayoqchaga aylantirib, baget yasab, olma yoki uzum shinnili qaynoq suv solingan qozonda ishlov berish orqali olinadigan mahalliy mahsulotdir. Kastamonu Simit tarkibida kunjut bo‘lmagani uchun “qozon simit”, “oddiy simit”, “kunjutsiz simit”, “taqir simit” deb ham ataladi. Mahsulotning ajralib turadigan xususiyati simit xamirining mustahkamligi, ya'ni uning qattiqligi, xamirni o'ralgan holda yopishtirish usuli, mahsulotning kunjutsiz bo'lishi, sirtining porloq, qalin va tiniq bo'lishidir. Kastamonu Simidi Turkiya patent va tovar belgilari idorasi tomonidan roʻyxatga olingan va geografik koʻrsatkich olgan.

Manisa taban simiti

tahrir

Yassi shakli tufayli u asosiy g'ildirak deb ataladi. Manisa Base Bagel - un, suv, no'xat xamirturush, shinni va kunjutdan iborat simit. Tarkibidagi no‘xat xamirturushi tufayli uning ta’mi shirin bo‘ladi. Simitning ichki qismi oq rangga ega. Nohut xamirturushini ishlab chiqarishda ishlatiladigandan tashqari, mahsulotga tuz qo'shilmaydi. Shinni simiti yuzasiga kunjut yopishtirish va qobig'iga rang berish uchun ishlatiladi. Sultoniya uzumidan olingan shinniishlatiladi[18].

Manisa Sole Wheel Turkiya Patent va Tovar belgilari idorasi tomonidan ro'yxatga olingan va geografik ko'rsatma olgan[12].

Manisa Tahinli Simiti

tahrir

Bu Manisada tayyorlangan simit turidir[19].

Nevshehir Simiti

tahrir

Nevshehir Simidi mahalliy nomi bilan aniqlangan non mahsulotidir. Ishlab chiqarish usuli va tashqi ko'rinishi bilan ajralib, mintaqada mashhur bo'ldi. Nevshehir Bagel Turkiyaning boshqa viloyatlarida ishlab chiqarilgan simit shaklidan farqli o'laroq, to'rtburchaklar shakliga yaqin yumaloq qirralar bilan ishlab chiqariladi. Bundan tashqari, Nevshehir viloyati ustalari tomonidan tayyorlangan tabiiy kundalik nohut xamirturush xamirni fermentatsiyalashda ishlatiladi. Tuz va shakar qo'shilmaydi. Nevshehir simiti eskirgan holda yetti dan o'n kungacha yangiligini saqlab turishi mumkin. Nevshehir Simidi Turkiya Patent va Tovar belgilari idorasi tomonidan roʻyxatga olingan va geografik koʻrsatkich olgan.

Rize simit

tahrir

Rize simit, bublik (booblik yoki bublik) (rus. bublik), (ukr. Búblyk) yoki kal simit (laz. Kerkeli) — kunjutsiz simit turi. Rize Simidi Turkiya Patent va Tovar belgilari idorasi tomonidan ro'yxatga olingan va geografik ko'rsatma olgan[12].

Safranbolu Usmonli Simiti

tahrir

Karabükning Safranbolu tumanidagi 1593-yildagi Üsküdar Sher'iyye registrida "simid-i ring" nomi bilan mashhur bo'lgan Usmonli simiti, taxminan 4 asrdan beri o'zgarmagan ta'mi bilan ishlab chiqarilishi davom etmoqda[20].

Samsun simiti

tahrir

Samsun simitlari ta'mi jihatidan boshqa simitlardan juda farq qiladi. Samsun Simidi kamroq xamirturush va qisqa fermentatsiya vaqtiga ega. Xamir yarim qattiq va melas bilan aralashtiriladi. 100 kg undan pishirilgan simit uchun 20 kg sedana ishlatiladi[21].

Samsun Simidi Turkiya patent va tovar belgilari idorasi tomonidan roʻyxatga olingan va geografik koʻrsatkich olgan[12]. 20.03.2017-yildagi 176-sonli qarori bilan kelib chiqish turi boʻyicha roʻyxatga olingan.

Tirilye Kulurisi (Simiti)

tahrir

Tirilye kulurisi — simitning qadim zamonlardan qolgan bir turi. Bu Bursa viloyatining Mudanya tumanidagi Tirilye mahallasida ishlab chiqarilgan. Asl tosh pechlarda pishiriladi. Boshqa simitlardan farqli o'laroq, melas ishlatilmaydi. Uning shakli boshqa simitlarga qaraganda kattaroq va u to'liq doira shakli emas. Uning rangi ochiq sariq (oltin) rangga ega. U kunjut bilan qoplangan[22].

Eskishehir Bagel

tahrir

Eskishehir Simidi 04.04.2022-da Turkiya patent va tovar belgilari idorasi tomonidan roʻyxatga olingan va geografik koʻrsatkichga ega boʻlgan.

Elazig mevali simit

tahrir

Elazig'da qilingan simitning bir turi. Malina, apelsin, olcha, pista, kivi; navlari ishlab chiqariladi[23].

Iste'mol shakllari

tahrir

Simit tost

tahrir

Bu simitga turli xil ingredientlarni qo'yish orqali tayyorlangan tostning bir turi[24].

Simit dolmasi

tahrir

Cheshme va Karamürselda simit bilan tayyorlanadigan taomdir[25].

  • Achma
  • Bagel
  • Chorek

Manbalar

tahrir
  1. ↑ „Simit olmadan asla!“. hurriyet.com.tr (5 haziran 2005). — „"Zaten bizim İzmir'de simite ‘gevrek' denmesinin sebebi de muhtemelen bu. "“. 27 ocak 2016da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20 ağustos 2012..(turk.)
  2. ↑ „Simit hangi kültüre ait: Türklere mi yoksa Yunanlılara mı? ‘Yemekler ortak değerdir’“. www.hurriyet.com.tr. 25 ekim 2022da asl nusxadan arxivlangan.
  3. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 13 mayıs 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 mayıs 2015.
  4. ↑ Sahillioğlu, Halil. "Osmanlılarda Narh Müessesesi ve 1525 Yılı Sonunda İstanbul’da Fiyatlar" Belgelerle Türk Tarihi 2 (The Narh Institution in the Ottoman Empire and the Prices in Istanbul in Late 1525. Documents in Turkish History 2) (Kasım 1967): 56
  5. ↑ Ünsal, Artun. Susamlı Halkanın Tılsımı.[The Secret of the Ring with Sesames] İstanbul: YKY, 2010: 45
  6. ↑ Evliya Çelebi Seyahatnâmesi Kitap I. [The Seyahatname Book I] (Prof. Dr. Robert Dankoff, Seyit Ali Kahraman, Yücel Dağlı). İstanbul: YKY, 2006: 231
  7. ↑ Jean Brindesi, Illustrations de Elbicei atika. Musée des anciens costumes turcs d'Istanbul, Paris: Lemercier, [1855]
  8. ↑ Constantinople, painted by Warwick Goble, described by Alexander Van Millingen (London: Black, 1906). Qaraldi: 17 haziran 2020. 
  9. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 27 eylül 2007da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 temmuz 2007.
  10. ↑ „Evde simit yapımı.“. 17 aralık 2010da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 4 mayıs 2011.
  11. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 20 ocak 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-mart.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 „Arşivlenmiş kopya“. 25 temmuz 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-mart.
  13. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 16 şubat 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart.
  14. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 17 ocak 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart.
  15. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 18 nisan 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart.
  16. ↑ „Coğrafi İşaret Platformu“ (Türkçe). Coğrafi İşaret Platformu. 25 ocak 1999da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 11 kasım 2021.
  17. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 4-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-mart.
  18. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 7-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-mart.
  19. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 15 aralık 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart.
  20. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 19 nisan 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart.
  21. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 15 ekim 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 20-mart.
  22. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 27 haziran 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart.
  23. ↑ „Elazığlı ustanın yaptığı frambuazlı simit büyük ilgi gördü, patent başvurusunda bulundu“ (Türkçe). İhlas Haber Ajansı. 5 ağustos 2022da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 5 ağustos 2022.
  24. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 25 ocak 2021da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart.
  25. ↑ „Arşivlenmiş kopya“. 18 mayıs 2020da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 22-mart. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Simit&oldid=3440216" dan olindi