Tanga
Tanga, tangalar (turkiy "tam/a" soʻzidan) — metall (oltin, kumush, mis; hozirgi vaqtda misning turli krtishmalari, nikel va alyuminiy)dan yasalgan pul birligi, muomala va toʻlov vositasi. Tuxumsimon yoki dumaloq shakli foydalanish uchun qulay. Tangalar aversi (yuzi) va reversi (orqa tomoni) va gurti (cheti) orqali bir-biridan farklanadi.
T.lar deyarli bir vaqtda (mil. av. 8— 7-asr) Lidiya davlati (Kichik Osiyo)da va Egina o. (Yunoniston)da paydo boʻlgan. T. pultovar munosabatlarining rivojlanishi bilan yuzaga kelgan va tovar ayirboshlashda ekvivalent rolini oʻynagan boshqa buyumlar (chorva mollar, don, chigʻanoq, mato va boshqalar)dan farq qilib, universal toʻlov vositasi vazifasini bajargan. Qadimgi T.lar tasvir (hukmdorning tasviri, unvoni, ismi, gerbi) va izohlar (tanga chiqqan davlat va shaharning nomi, yili) bilan zarb qilingan.
Oʻzbekiston hududida dastlabki metall T.lar mil. av. 6-asrda Doro I davrida zarb etilgan, ogʻirligi.8,4 g ni tashkil etgan "darik" deb nomlangan tilla tangalar, deb taxmin qshAnadi. Mil. av. 3— 1-asrlarda va undan keyingi davrda zarb etilgan T.lar namunalari hrzirgacha saqlanib qolgan. Ular jumlasiga Antiox 1 (mil. av. 281—261 yillar), Yevtidem 1 (mil. av. 235—200 yillar), Demetriy I (mil. av. 200—185 yillar), Yevkratid I (mil. av. 171 —155 yillar), Mitridat 11 (mil. av. 124—88 yillar) va Germey (mil. av. 75—55 yillar) Tlari kiradi. 8-asrning oʻrtalarida Oʻrta Osiyoda arablar hukmronligi boshlanganidan soʻng savdo muomalasini amalga oshirish uchun vazni 4,3 g boʻlgan oltin dinor, maosh va soliqlar toʻlovi uchun vazni 2,8 g. boʻlgan kumush dirhamlar va kundalik savdosotiq uchun mis tangalar — fuluslar zarb etilib, muomalaga chiqarilgan. Amir Temur davrida Samarqandda T.lar zarb etiladigan maxsus zarbxonalar tashkil etilgan, birinchi marta turkiy nom, yaʼni "tanga" deb atalgan, vazni 4,5—4,7 g boʻlgan kumush T.lar, vazni 2 g ni tashkil etgan oltin dinorlar va vazni 1,8 g boʻlgan va kumushdan tayyorlangan mirilar zarb etila boshlagan.
1. Amir Temur mis fulusi. Samarqand, 1383-yil, ogʻirligi 4, 132 g. 2. Amir Temur va Sulton Mahmud kumush miri, 1388-yil, ogʻirligi 1,59 g. 3. Sulton Shoxruh kumush tangasi, Samarqand. 1435-yil, ogʻirligi 5,06 g.
19-asrning 2yarmida Xiva, Buxoro, Qoʻqon xonliklarida oltindan "tilla", kumushdan "tanga", misdan "pul" (chaqa) deb ataladigan T.lar zarb qilingan.
Qogʻoz pullar paydo boʻlishi bilan muomalada T.ning roli keskin pasaydi, asosan, 20-asrdan boshlab T. qogʻoz pullarni maydalash va mayda toʻlov vositasi yoki mamlakat asosiy pul birligining muayyan qismini (dollaraa sent, lirada chentezimo, dlila tiyin va boshqalar) ifodalaydigan pul birligi vositasi sifatida ishlatila boshladi, oltin va kumush T.lar chikarilishi toʻxtatildi (maxsus esdalik va yubiley oltin, kumush, platina T.lar bundan mustasno).
Oʻzbekiston Respublikasi oʻz milliy valyutasi — soʻmni muomalaga kiritgandan keyin jezdan yasalgan va qiymati 1, 3, 5, nikel bilan krplangan 10, 20, 50 tiyin boʻlgan T.lar chiqarildi.
Respublika tarixldan muhim sanalarga bagʻishlab esdalik va numizmatik ahamiyatga ega boʻlgan koʻplab yubiley T.lar zarb etildi. Dastlab 1994-yilda Mustaqillikning 3 yilligiga bagʻishlab 10 soʻmlik, Ulugʻbek tavalludining 600 yilligiga bagʻishlab 1 soʻmlik, 1996-yil 1 sentyabrda Amir Temur tavalludining 660 y.ligi munosabati bilan oltin va kumushdan 100 soʻmlik hamda 1998-yilda Alisher Navoiy, keyinchalik esa, Abu Ali Ibn Sino, Ahmad Fargʻoniy, Abu Rayhon Beruniy, Muso AlXorazmiy kabi buyuk allomalar portretlari tushirilgan yubiley T.lar zarb etildi.
T.larni numizmatika fani oʻrganadi.
Oʻzbekiston Respublikasi Markaziy banki muomalaga chiqargan tangalar: 1. Qiymati 50 tiyinlik; 2. 5 soʻmlik; 3. Yusoʻmlik; 4. 50 soʻmlik tangalar.
1.Oʻzbekiston RespublikasidaUlugʻbekning 600 yillik yubileyiga chikarilgan yubiley tangasi, qiymati 1 soʻm, oltin suvi yuritilgan; 1994. 2. Oʻzbekiston Respublikasi mustaqilligining 5 yilligiga chiqarilgan yubiley tangasi; qiymati 50 soʻm, oltin suvi yugurtirilgan; 1996.3. Amir Temurning 660 yillik yubileyiga chikarilgan yubiley tangasi, qiymati 100 soʻm, oltin suvi yugurtirilgan; 1996.
Adabiyot
tahrir- Zograf A.N., Antichnie monetoʻ, M.—L., 1951; FedorovDavoʻdov T.A., Monetoʻ rasskazoʻvayut, M., 1963; Rtveladze E.V., Drevniye monetoʻ Sredney Azii, T., 1987; Numizmatika Uzbekistana, T., 1990; Rtveladze E.V., Velikiy shelkovoʻy put, T., 1999; Rtveladze E.V., Drevniye i rannesrednevekovie monetoʻ istorikokulturnoʻx oblastey Uzbekistana, T., 2003; Temuriylar sulolasi tangalari, T., 1996.
Fayzulla Mullajonov.
Tanga – turli xil metalllar (oltin, mis, temir va boshqalar)dan quyib tayyorlanadigan pul birligi. Qimmatbaho tangalardan tashqari pulni maydalaydigan, kolleksiya, yodgorlik va investitsion tangalar ham ishlab chiqariladi. Tangalar koʻpincha metalldan zarb qilish yoʻli bilan tayyorlanadi va toʻgʻri doira shakliga ega boʻladi.
Tanga shakli
tahrirTanganing old tomoni - avers, orqa tomoni - revers, yon tomoni - gurt deb ataladi. savol Жамоат хавфсизлиги” ва “Жамоат хавфсизлигини таъминлаш” тушунчаларининг моҳияти ҳамда уларнинг ҳуқуқ соҳасидаги аҳамияти
Жамоат хавфсизлиги – бу шахс, жамият ва давлатнинг ҳаётий муҳим манфаатларини жиноий ва бошқа ҳуқуққа хилоф ҳаракатлардан ҳамда ижтимоий низолар, табиий офатлар, эпидемиялар, эпизоотиялар, катта фалокатлар, авариялар ва ёнғинлар натижасида келиб чиқадиган фавқулодда вазиятлар оқибатлардан ҳимояланганлик ҳолатидир. Жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш фаолиятининг ОБЪЕКТИ - Ички ишлар органлари соҳавий хизматларининг амалдаги қонун ҳужжатларида белгиланган ваколатлар доирасида мамлакатда, унинг маъмурий-ҳудудий бирликларида жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш бўйича амалга оширадиган фаолияти билан боғлиқ ижтимоий муносабатлар Жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш фаолиятининг вазифаси- Жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш фаолияти назарияси ва унинг асосий қоидалари, ички ишлар органларининг жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш хизматларининг тизими ва тузилиши, мазмуни, марказий ва маҳаллий ички ишлар органлари ҳуқуқий ҳолатининг моҳияти, ички ишлар органларининг тармоқ ва функционал хизматлари ҳамда бўлинмалари фаолиятига хос хусусиятлар, алоҳида турдаги ҳуқуқбузарликларга қарши маъмурий-ҳуқуқий кураш тактикаси ва уни ташкил этиш, табиий ва техноген хусусиятли ҳамда экстремал шароитлардаги фавқулодда вазиятларда ҳуқуқ-тартиботни муҳофаза қилиш ва жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг ўзига хос хусусиятларини ўргатиш, хизмат ҳужжатларини тузиш ва расмийлаштиришга доир билим ва амалий кўникмалар ҳосил қилиш.
2-savol Жамоат хавфсизлиги фаолиятининг тушунчаси ва унинг асосий йўналишлари.
Жамоат хавфсизлиги – бу шахс, жамият ва давлатнинг ҳаётий муҳим манфаатларини жиноий ва бошқа ҳуқуққа хилоф ҳаракатлардан ҳамда ижтимоий низолар, табиий офатлар, эпидемиялар, эпизоотиялар, катта фалокатлар, авариялар ва ёнғинлар натижасида келиб чиқадиган фавқулодда вазиятлар оқибатлардан ҳимояланганлик ҳолатидир Жамоат хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги давлат сиёсати ва фаолиятнинг асосий йўналишлари.- Ҳозирги даврда дунёдаги глобаллашув жараёнлари билан боғлиқ ҳолда жамиятда жамоат тартиби ва хавфсизлигига таҳдид қилувчи омилларнинг кўпайиб ва кучайиб бориши, ушбу соҳада фаолият олиб борувчи соҳавий хизматлар фаолиятини янада такомиллаштириш, уни ташкил этишга янгича ёндашишни талаб қилмоқда. Суд-ҳуқуқ тизимида давлат органларида амалга оширилган ислоҳотлар натижасида мамлакатда ва унинг маъмурий-ҳудудий бирликларида жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминловчи миллий тизим шаклланди. Ўзбекистон Республикаси ички ишлар органлари ва миллий гвардия тизимини тубдан ислоҳ қилиш, айниқса, жамоат тартибини сақлаш ва хавфсизлигини таъминловчи хизматлар фаолиятини такомиллаштириш борасида кўплаб қонун ҳужжатлари қабул қилиниб, амалиётга жорий этилмоқда. Ўзбекистон Республикаси Президентининг 2017 йил 7 февралдаги ПФ-4947-сонли, 10 апрелдаги ПФ-5005-сонли фармонларида жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлашнинг асосий йўналишлари белгилаб берилган бўлиб, булар жиноятчиликка қарши курашиш ҳамда ҳуқуқбузарликларнинг барвақт олдини олиш тизимини такомиллаштириш ва самарадорлигини ошириш; кўчалар, майдонлар, истироҳат боғлари, вокзаллар, аэропортлар ва бошқа жамоат жойларида, шунингдек оммавий тадбирларни ўтказиш вақтида фуқароларнинг ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш, уларнинг шаъни ва қадр-қимматини ҳурмат қилиш, муомала маданияти ва одоб-ахлоқ қоидаларига қатъий амал қилинишини таъминлаш; масъул соҳавий хизматлар билан ҳамкорликда тизимда амалга оширилаётган ислоҳотларни давом эттириш, фаолиятни тубдан такомиллаштириш юзасидан таклифлар ишлаб чиқиш ва бошқалар
3-savol Жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг вазифалари ва принциплари
Жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш фаолиятининг вазифаси- Жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш фаолияти назарияси ва унинг асосий қоидалари, ички ишлар органларининг жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш хизматларининг тизими ва тузилиши, мазмуни, марказий ва маҳаллий ички ишлар органлари ҳуқуқий ҳолатининг моҳияти, ички ишлар органларининг тармоқ ва функционал хизматлари ҳамда бўлинмалари фаолиятига хос хусусиятлар, алоҳида турдаги ҳуқуқбузарликларга қарши маъмурий-ҳуқуқий кураш тактикаси ва уни ташкил этиш, табиий ва техноген хусусиятли ҳамда экстремал шароитлардаги фавқулодда вазиятларда ҳуқуқ-тартиботни муҳофаза қилиш ва жамоат хавфсизлигини таъминлашнинг ўзига хос хусусиятларини ўргатиш, хизмат ҳужжатларини тузиш ва расмийлаштиришга доир билим ва амалий кўникмалар ҳосил қилиш.
Ички ишлар органларининг жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш фаолиятининг УМУМИЙ ПРИНЦИПЛАРИ
Қонунийлик; Yagonalik, Фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига риоя этиш ҳамда ушбу ҳуқуқлар, эркинликлар ва қонуний манфаатларни ҳурмат қилиш; Очиқлик ва шаффофлик
Ўзбекистон Республикасининг16.09.2016 йилдаги
«Ички ишлар органлари тўғрисида»ги 407-сон Қонунининг 5-моддаси
4. Жамоат хавфсизлигини таъминловчи ва унда иштирок этувчи субъектлар қайсилар ва уларнинг бир-биридан фарқи.
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПРЕЗИДЕНТИНИНГ 29.11.2021 ЙИЛДАГИ ПФ 27-СОНЛИ ФАРМОНИ
Jamoat xavfsizligini ta’minlash tizimi jamoat xavfsizligini ta’minlovchi va unda ishtirok etuvchi subyektlardan iborat.
Jamoat xavfsizligini ta’minlovchi subyektlar O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi, Ichki ishlar vazirligi, Milliy gvardiya, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Davlat xavfsizlik xizmati, Bosh prokuratura, Mahalla va oilani qo‘llab-quvvatlash vazirligi, Axborot texnologiyalari va kommunikatsiyalarini rivojlantirish vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligi, mahalliy davlat hokimiyati organlaridan iborat.
Unda ishtirok etuvchi Boshqa davlat organlari va tashkilotlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari, nodavlat notijorat tashkilotlar va fuqarolar jamoat xavfsizligini ta’minlashda ishtirok etuvchi subyektlarga kiradi.
O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi:
jamoat xavfsizligini ta’minlash sohasida yagona davlat siyosati amalga oshirilishini ta’minlaydi;
jamoat xavfsizligini ta’minlash, jumladan huquqbuzarlik, ijtimoiy va millatlararo nizolarning oldini olishga qaratilgan kompleks maqsadli davlat dasturlari ishlab chiqilishi, tasdiqlanishi va amalga oshirilishini ta’minlaydi;
jamoat xavfsizligini ta’minlash masalalari bo‘yicha barcha davlat organlari va tashkilotlari, jamoat birlashmalari, xalqaro tashkilotlar hamda fuqarolar bilan samarali hamkorligini ta’minlaydi;
jamoat xavfsizligini bevosita ta’minlovchi subyektlarning moddiy-texnik ta’minotini, shuningdek, ularni huquqiy va ijtimoiy jihatdan himoya qilish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi;
O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi:
jamoat xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan maqsadli idoraviy dasturlarni ishlab chiqadi, tasdiqlaydi va amalga oshiradi;
jamoat tartibini saqlash, yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlash, jinoyatchilik, terrorizm va ekstremizmga qarshi kurashish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi;
jamoat joylarida, shu jumladan yo‘llarda, transport va turizm infratuzilmasi obyektlarida jamoat xavfsizligini ta’minlashga jalb etilgan barcha kuch va vositalar faoliyatini muvofiqlashtiradi hamda tashkiliy-uslubiy jihatdan qo‘llab-quvvatlaydi;
fuqaroviy hamda xizmat quroli va uning o‘q-dorilari muomalada bo‘lishi sohasiga doir qoidalar va tartibga, ushbu sohadagi litsenziya va ruxsat berishga oid talablar hamda shartlarga rioya etilishini ta’minlaydi;
huquqbuzarliklar profilaktikasini amalga oshiradi, huquqbuzarliklarni sodir etishga moyil shaxslarni aniqlaydi;
O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi:
jamoat xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan maqsadli idoraviy dasturlarni ishlab chiqadi, tasdiqlaydi va amalga oshiradi;
jamoat xavfsizligiga tahdid soluvchi ommaviy tartibsizliklarga chek qo‘yish bo‘yicha tadbirlarni amalga oshiradi;
o‘ziga biriktirilgan jamoat joylarida, shu jumladan Toshkent, Nukus shaharlari va viloyatlar markazlaridagi ommaviy tadbirlarda, istirohat bog‘lari, xiyobonlar va bozorlarda jamoat tartibini saqlashni tashkil etadi;
vakolati doirasida favqulodda vaziyatlarda va favqulodda holat e’lon qilingan hududlarda jamoat xavfsizligini ta’minlaydi;
5. Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси ва пробация хизмати фаолиятларининг тизими, ташкилий тузилиши ва ҳуқуқий асослари.
ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПРЕЗИДЕНТИНИНГ 29.11.2021 ЙИЛДАГИ ПФ 27-СОНЛИ ФАРМОНИ Мазкур фармоннинг 4-бандига мувофик, Ўзбекистон Республикаси ИИВ тизимида Жамоат хавфсизлиги департаменти (кейинги ўринларда - Департамент) ташкил этилди. Жамоат хавфсизлиги департаменти таркибий тузилиши 1. Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси 2. Пробация хизмати 3. Йўл ҳаракати хавфсизлиги 4. Жамоат тартибини сақлаш
Ўзбекистон Республикаси ИИВ Жамоат хавфсизлиги департаменти Ҳуқуқбузарликлар профилактикасининг таркибий тузилиши қуйидагича: 1. Ўзбекистон Республикаси ИИВ ЖХХ Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси бош бошқармаси; 2. Қорақалпоғистон Республикаси ИИВ, вилоят ИИБлари ЖХХ Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси бошқармаси; 3. Шаҳар-туман ИИБлари ЖХХ Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси бўлими.
Ўзбекистон Республикаси ИИВ Жамоат хавфсизлиги департаменти Пробация хизматининг таркибий
тузилиши қуйидагича:
1. Ўзбекистон Республикаси ИИВ ЖХХ Пробация хизмати; 2. Қорақалпоғистон Республикаси ИИВ, вилоят ИИБлари ЖХХ Пробация бошқармаси; 3. Шаҳар-туман ИИБлари ЖХХ Пробация бўлими.
6. Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси хизматининг жамоат хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги вазифалари.
Ҳуқуқбузарликлар профилактикаси бўлинмаларининг жамоат хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги асосий вазифалари: (ЎРҚ 371. 4-моддаси) pf-27. Бириктирилган маҳалла ҳудудида ваколатли давлат органлари ва ташкилотларнинг ҳуқуқбузарликлар профилактикаси бўйича фаолияти натижаларини умумлаштириш ва ягона ахборот-таҳлил тизимига киритилишини таъминлаш; Бириктирилган маҳалла ҳудудидаги криминоген вазиятни мунтазам равишда ўрганиб бориш, ҳуқуқбузарликларни аниқлаш ва уларга барҳам бериш бўйича қонунчиликда белгиланган чора-тадбирларни амалга ошириш; Бириктирилган маҳалла ҳудудида аҳоли ўртасида ҳуқуқбузарликларнинг умумий, махсус, якка тартибдаги ва виктимологик профилактикасини амалга ошириш; Ҳуқуқбузарлик содир этишга мойил шахсларни белгиланган тартибда профилактик ҳисобга ва маъмурий назоратга олиш, улар билан якка тартибдаги профилактик чора-тадбирларни амалга ошириш, ижтимоий мослаштириш ишларини индивидуал дастур тузган ҳолда ташкил этиш; Ёшлар, айниқса уларнинг уюшмаган қисми билан тарбиявий ва профилактик чора-тадбирларни амалга ошириш орқали улар орасида ҳуқуқбузарликларнинг олдини олиш; Вояга етмаганлар ўртасида назоратсизлик ва ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга ошириш, шу жумладан вояга етмаганлар масалалари бўйича инспектор-психологларга кўмаклашиш; Маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисида баённомалар тузиш ва Ўзбекистон Республикасининг Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодексига мувофиқ тегишли маъмурий ҳуқуқбузарликлар тўғрисидаги ишларни кўриб чиқиш; Жисмоний шахсларни ва юридик шахсларнинг вакилларини қабул қилиш, уларнинг мурожаатларини белгиланган тартибда кўриб чиқиш; Ваколатли давлат органлари ва ташкилотлар билан яқин ҳамкорликда бириктирилган маҳалла ҳудудида ҳар бир оилани бевосита жойида ўрганган ҳолда, фуқароларнинг жамоат хавфсизлигига оид ва ҳуқуқбузарликларга сабаб бўлиши мумкин бўлган муаммолари ва норозиликларини аниқлаш, уларни бартараф этиш бўйича зарур чораларни кўриш; Бириктирилган маҳалла ҳудудида паспорт режими қоидаларига риоя этилиши юзасидан назоратни амалга ошириш; Тажовузкор руҳий касаллар, спиртли ичимликка ружу қўйганлар ўртасида ҳуқуқбузарликлар профилактикасини амалга оширишда давлат соғлиқни сақлаш тизимини бошқариш органлари ва соғлиқни сақлаш муассасаларига кўмаклашиш; Пробация назоратидагиларнинг хулқ-атворини назорат қилишда, ўрнатилган чекловларга риоя этишини текширишда, шунингдек, янги жиноят содир этишининг олдини олишда пробация инспекторларига кўмаклашиш; Бириктирилган маҳалла ҳудудида фуқаролар ва юридик шахслар томонидан фуқаровий ва хизмат қуроли ҳамда унинг ўқ-дориларини сақлаш қоидаларига риоя этилишини назорат қилишга кўмаклашиш; Бириктирилган маҳалла ҳудудида тақиқланган ташкилотлар ҳамда террорчилик, экстремистик ва бошқа ғайриқонуний ва бузғунчилик йўналишидаги гуруҳлар фаолиятига алоқадор шахсларни аниқлашга кўмаклашиш;
7.Пробация хизматининг жамоат хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги вазифалари
1. Jinoyatchilikning oldini olish
Probatsiya nazoratida bo‘lgan shaxslarning harakatlarini doimiy ravishda kuzatish va ularni ijtimoiy foydali faoliyatga jalb qilish orqali yangi jinoyatlarning oldi olinadi.
2. Nazoratdagi shaxslarning ijtimoiy moslashuviga ko‘maklashish
Ularni mehnatga joylashtirish, psixologik va huquqiy yordam ko‘rsatish orqali qayta jinoyat sodir etish ehtimolini kamaytiradi.
3. Huquqbuzarlik sodir etgan shaxslarni nazorat qilish
Probatsiya xizmati tomonidan nazoratga olingan shaxslarning jazoni ijro etish shartlariga rioya qilishi ustidan doimiy nazorat olib boriladi.
4. Jamoatchilik bilan hamkorlikda ishlash
Mahalla, nodavlat tashkilotlar va fuqarolik jamiyati institutlari bilan hamkorlikda ishlash orqali xavfli shaxslarning ijtimoiy nazorat ostida bo‘lishini ta’minlaydi.
5. Tarbiyaviy va profilaktik chora-tadbirlarni amalga oshirish
Huquqbuzarlikka moyil shaxslar bilan tushuntirish ishlari olib borish, ularni sog‘lom hayot tarziga yo‘naltirish orqali jinoyatchilikka qarshi kurashga hissa qo‘shadi.
8.Yo‘l harakati xavfsizligi xizmati (YHXX) – davlat boshqaruv tizimida alohida o‘rin tutadigan, yo‘l harakati qatnashchilarining xavfsizligini ta’minlash, transport vositalari harakatini nazorat qilish va yo‘l-transport hodisalarining oldini olish bilan shug‘ullanuvchi tuzilmadir.
1. Tizimi Yo‘l harakati xavfsizligi xizmati IIV (Ichki ishlar vazirligi) tizimiga kiradi va quyidagi funksiyalarni bajaradi: Yo‘l harakati qoidalariga rioya etilishini nazorat qilish; Transport vositalari va haydovchilarni ro‘yxatdan o‘tkazish hamda ularni texnik ko‘rikdan o‘tkazish; Yo‘l-transport hodisalarining oldini olish chora-tadbirlarini ishlab chiqish; Fuqarolar va tashkilotlarga yo‘l harakati xavfsizligi bo‘yicha tushuntirish ishlarini olib borish; Yo‘llardagi muhandislik yechimlarini takomillashtirishda ishtirok etish. 2. Tashkiliy tuzilishi Markaziy boshqaruv – O‘zbekiston Respublikasi IIV Yo‘l harakati xavfsizligi xizmati bosh boshqarmasi; Hududiy bo‘linmalar – viloyat, shahar va tuman Yo‘l harakati xavfsizligi bo‘limlari; Maxsus bo‘linmalar – patrul-post xizmati, statsionar va mobil tekshiruv punktlari, yo‘l-patrul xizmatlari; Texnik va tashkiliy bo‘limlar – texnik nazorat, transport vositalarini ro‘yxatdan o‘tkazish, haydovchilik guvohnomalari berish bo‘limlari. 3. Huquqiy asoslari YHXX faoliyati quyidagi asosiy huquqiy hujjatlar bilan tartibga solinadi: O‘zbekiston Respublikasi "Yo‘l harakati to‘g‘risida"gi Qonuni O‘zbekiston Respublikasi Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksi. IIVning ichki buyruqlari va normativ-huquqiy hujjatlar. 9.Йўл ҳаракати хавфсизлиги хизматининг жамоат хавфсизлигини таъминлаш соҳасидаги ҳуқуқ ва мажбуриятлари. Yo‘l harakati xavfsizligi xizmatining asosiy vazifalari nafaqat yo‘l harakati ishtirokchilarining xavfsizligini ta’minlash, balki umumiy jamoat tartibini saqlash bilan ham bog‘liq. YHXXning huquqlari: 1. Yo‘l harakati ishtirokchilarini to‘xtatish va tekshirish: Transport vositalarini to‘xtatish, hujjatlarni tekshirish va qonun buzilgan taqdirda tegishli choralarni ko‘rish. 2. Ma’muriy bayonnoma tuzish va jarima qo‘llash: Yo‘l harakati qoidalarini buzgan shaxslarga nisbatan qonunda belgilangan tartibda bayonnoma tuzish va ma’muriy javobgarlik choralarini qo‘llash. 3. Transport vositalarini vaqtincha ushlab turish: Texnik nosozlik, hujjatlarning yo‘qligi yoki boshqa qonunbuzarlik holatida transport vositasini ushlab qolish yoki evakuatsiya qilish. 4. Jamoat tartibini buzuvchi harakatlarning oldini olish: Yig‘ilishlar, ommaviy tadbirlar paytida yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlash va ehtimoliy tartibsizliklarning oldini olish. 5. Toshqin, zilzila, avariya kabi favqulodda vaziyatlarda qatnashish: Evakuatsiya, yo‘llarni tozalash va favqulodda vaziyatlarda yo‘l harakatini tashkil etish. YHXXning majburiyatlari: 1. Yo‘l harakati xavfsizligini ta’minlash: Transport vositalari harakati va piyodalar qatnovi uchun xavfsiz sharoitlarni yaratish. 2. Yo‘l-transport hodisalarini tergov qilish va rasmiylashtirish: Har qanday YTH yuz berganda, hodisa joyida hujjatlashtirish, guvohlarni aniqlash va qonunchilik asosida harakat qilish. 3. Tushuntirish-tarbiyaviy ishlar olib borish: Haydovchilar va aholiga yo‘l harakati qoidalarini tushuntirish, profilaktik chora-tadbirlar o‘tkazish. 4. Texnik nazoratni amalga oshirish: Transport vositalarining texnik holatini nazorat qilish, belgilangan standartlarga muvofiqligini tekshirish. 5. Tartib va xavfsizlikni ta’minlashda boshqa huquqni muhofaza qiluvchi organlar bilan hamkorlik qilish: IIV, FVV, Milliy gvardiya va boshqa idoralar bilan birgalikda xavfsizlikni ta’minlash.
10. Туризм объектларида жамоат хавфсизлигини таъминлаш бўлинмаларининг фаолиятини ташкил этиш.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2021-yil 29-noyabrda imzolangan PF-27-sonli Farmon bilan tasdiqlangan Jamoat xavfsizligi Konsepsiyasida turizm ob’ektlarida jamoat xavfsizligini ta’minlashga alohida e’tibor qaratilgan. Mazkur konsepsiya doirasida turizm infratuzilmasining xavfsizligini ta’minlash, jamoat tartibini saqlash va huquqbuzarliklarni oldini olishga qaratilgan kompleks chora-tadbirlar belgilangan.
Farmon asosida belgilangan asosiy yo‘nalishlar: Xavfsiz turizmni ta’minlash bo‘linmalarini tashkil etish: O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi huzurida xavfsiz turizmni ta’minlash jamg‘armasi tashkil etilgan. Jamg‘arma manbalari sifatida turizm sohasini qo‘llab-quvvatlash jamg‘armasidan tushumlarning 10 foizi, xavfsiz turizmni ta’minlash bo‘linmalari xodimlari tomonidan undirilgan jarimalar mablag‘lari va boshqa qonuniy manbalar kiritilgan. “Xavfsiz shahar” konsepsiyasiga integratsiya: Turizm namoyish ob’ektlari “Xavfsiz shahar” konsepsiyasiga integratsiya qilinib, ularning atrofida uzluksiz yoritish, videokuzatuv tizimlari va favqulodda vaziyatlar uchun evakuatsiya chizmalarini o‘rnatish talab etilgan. Jamoat xavfsizligi bo‘yicha normativlar va talablar: “Turizm ko‘chalarida” xavfsizlik chaqiruv tugmalari, Wi-Fi zonalari va boshqa jamoat xavfsizligi normativlariga rioya qilish belgilangan. Hududiy davlat boshqaruvi va hokimiyatlarning roli: Toshkent shahar va viloyatlar hokimlari tegishli vazirlik va idoralarning hududiy bo‘linmalarining faoliyatini nazorat qilib, ularning samarali hamkorligini ta’minlashda javobgar hisoblanadi. Shuningdek, 2019-yil 6-martda imzolangan PQ-4229-sonli qaror bilan transport va turizm ob’ektlarida jamoat xavfsizligini ta’minlashning samarali tizimi joriy etilgan. Ushbu qaror asosida xavfsiz turizmni ta’minlash bo‘linmalarining faoliyati kundalik tartibga solinib, tegishli hududiy bo‘linmalar tomonidan nazorat qilinadi.
11. Миграция ва фуқароликни расмийлаштириш хизматларининг тизими, ташкилий тузилиши ва фаолиятининг ҳуқуқий асослари.
Migratsiya va fuqarolikni rasmiylashtirish faoliyatining huquqiy asoslari: O‘zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasi.
O‘zbekiston Respublikasining 2016 yil 16 sentyabrdagi «Ichki ishlar organlari to‘g‘risida»gi 407-sonli Qonuni. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 11 iyuldagi «Ichki ishlar organlarining migratsiya jarayonlari va fuqarolikni rasmiylashtirish sohasidagi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PQ-3126-son qarori O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 22 apreldagi «Doimiy propiska qilish hamda turgan joyi bo‘yicha hisobga olish tartibini isloh qilish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-5984-sonli Farmoni. O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020 yil 22 sentyabrdagi «O‘zbekiston Respublikasida identifikatsiya ID-kartalarni joriy etish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi PF-6065-sonli Farmoni.
O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2022 yil 20 apreldagi «Fuqarolik va migratsiya sohasida davlat xizmatlarini ko‘rsatish tizimi takomillashtirilishi munosabati bilan O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining ayrim hujjatlariga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritish to‘g‘risida»gi PF-112-sonli Farmoni.
Tashkiliy tuzilishi: Migratsiya va fuqarolikni rasmiylashtirish xizmatining tuzilmasi quyidagicha shakllantirilgan:
O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi huzuridagi Migratsiya va fuqarolikni rasmiylashtirish bosh boshqarmasi-Respublika miqyosida yagona siyosat va nazoratni olib boradi; Xizmatlar faoliyatini muvofiqlashtiradi.
Hududiy boshqarmalar (viloyat, Toshkent sh.)-Viloyatlar va Toshkent shahrida joylashgan. Mamlakat ichki migratsiyasi va fuqarolikni rasmiylashtirish ishlarini amalga oshiradi.
Tuman (shahar) bo‘limlari- Aholi bilan bevosita ishlovchi eng pastki bo‘g‘in; Pasport berish, doimiy yoki vaqtinchalik ro‘yxatga olish, yashash uchun ruxsatnoma, vizalar, chiqish ruxsatnomasi (O‘zbekiston fuqarolari uchun) kabi xizmatlarni ko‘rsatadi.
12. Миграция ва фуқароликни расмийлаштириш хизматларининг асосий вазифалари ва фаолиятининг асосий йўналишлари.
Amaldagi qonun hujjjatlariga ko‘ra, Migratsiya va fuqarolikni rasmiylashtirish xizmatlari jismoniy va yuridik shaxslarga quyidagi turdagi davlat xizmatlarini ko‘rsatmoqda:
shaxsning O‘zbekiston Respublikasi fuqaroligiga qabul qilish va fuqarolikdan chiqishi (yo‘qotishi)ga oid huj-jatlarini rasmiylashtirish; chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarga O‘zbekiston Respublikasi hududida doimiy yashashga ruxsatnoma va yashash guvohnomalarini rasmiylashtirish; O‘zbekiston Respublikasida bo‘luvchi chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarni kirish vizasining amal qilish muddatiga vaqtincha ro‘yxatdan o‘tkazish; yo‘qolganligi, familiyasi, ismi, otasining ismi yoki tug‘ilgan yili o‘zgarganligi sababli O‘zbekiston Respublikasi pasportini almashtirish fuqarolar va mamlakatda doimiy yashovchi fuqaroligi bo‘lmagan shaxslarning O‘zbekiston Respublikasidan chet elga chiqish hujjatlarini rasmiylashtirish; O‘zbekiston Respublikasi fuqarolarini belgilangan tartibda ro‘yxatga olish (propiska qilish) va ro‘yxatdan chiqarish; jismoniy va yuridik shaxslarga O‘zbekiston Respublikasi hududida ro‘yxatdan o‘tganlik va ro‘yxatdan chiqqanlikni tasdiqlovchi ma’lumotno-malarni rasmiylashtirish; O‘zbekiston Respublikasi fuqarolariga pasport rasmiylashtirish; O‘zbеkiston Rеspublikasi Prеzidеntining 11.07.2017 yildagi PQ 3126-sonli qarori Ichki Ishlar Organlarining migratsiya jarayonlari va fuqarolikni rasmiylashtirish sohasidagi faoliyatini tubdan takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risidagi farmonga muvofiq quyidagi vazifalar belgilangan: Davlat xizmatlari, shu jumladan biometrik hujjatlarni berish, xorijga chiqish uchun hujjatlarni ko‘rib chiqish va rasmiylashtirish, doimiy yashash joyi va vaqtincha turgan joyi bo‘yicha ro‘yxatga olish, shuningdek manzil-ma’lumot axborotlarini taqdim etish bo‘yicha xizmatlar ko‘rsatishning elektron tizimlarini joriy etish va rivojlantirish; Doimiy yashash joyi va vaqtincha turgan joyi bo‘yicha ro‘yxatga olish, O‘zbekiston Respublikasidan chiqish, unga kirish va unda bo‘lish, fuqarolikni qabul qilish, yo‘qotish va undan chiqish, siyosiy boshpana berish sohasida integratsiyalashgan ma’lumotlar bazasini shakllantirish va yuritish, shuningdek axborot tizimlarining xavfsizligini va ularning uzluksiz ishlashini ta’minlash; Migratsiya jarayonlari va fuqarolikni rasmiylashtirish, huquqbuzarliklar profilaktikasi, jinoyatlarni aniqlash va fosh etish, qidiruv ishlarini olib borishda ko‘maklashish masalalarida idoralararo elektron hamkorlikni amalga oshirish.
Экстремизмга карши кураш хизматининг асосий вазифалари, хукук ва мажбуриятлари.
Ekstremizmga qarshi kurash xizmati— bu O‘zbekiston Respublikasining huquqni muhofaza qiluvchi organlaridan biri bo‘lib, uning asosiy vazifasi — ekstremistik faoliyatni oldini olish, fosh etish va unga qarshi samarali kurashishdan iborat.
Asosiy vazifalari 1. Ekstremistik faoliyatni aniqlash va oldini olish: Ekstremistik tashkilotlar va shaxslarning faoliyatini kuzatish, ularning rejalari va maqsadlarini aniqlash. 2. Axborot yig‘ish va tahlil qilish: Ekstremizmga oid axborotlarni yig‘ish, tahlil qilish va tegishli organlarga yetkazish. 3. Tergov va sud jarayonlariga yordam berish: Ekstremizmga oid jinoyatlarni tergov qilishda yordam berish, zarur hujjatlar va dalillarni taqdim etish. 4. Jamoat bilan hamkorlik qilish: Jamoat tashkilotlari, diniy va ma’rifiy muassasalar bilan hamkorlikda ekstremizmga qarshi profilaktika tadbirlarini o‘tkazish. 5. Xalqaro hamkorlik: Xalqaro tashkilotlar va boshqa davlatlarning huquqni muhofaza qiluvchi organlari bilan ekstremizmga qarshi kurashishda hamkorlik qilish.
Huquqlari:
- Axborot olish: Ekstremizmga oid axborotlarni yig‘ish va tahlil qilish huquqiga ega. - Tekshiruv o‘tkazish: Ekstremistik faoliyatni aniqlash maqsadida tekshiruvlar o‘tkazish huquqiga ega. - Hujjatlarni tekshirish: Ekstremizmga oid hujjatlarni tekshirish va zarur hollarda ularni musodara qilish huquqiga ega. - Jinoyat ishlarini qo‘zg‘atish: Ekstremizmga oid jinoyatlarni aniqlash va tergov qilish uchun ish qo‘zg‘atish huquqiga ega.
Majburiyatlari:
- Qonunlarga rioya qilish: O‘zbekiston Respublikasining qonunlariga, shu jumladan inson huquqlari va erkinliklarini himoya qilishga rioya qilish majburiyatiga ega. - Maxfiylikni ta’minlash: Ekstremizmga qarshi kurash jarayonida olingan axborotlarning maxfiyligini ta’minlash majburiyatiga ega. - Jamoat bilan hamkorlik: Jamoat tashkilotlari va fuqarolar bilan hamkorlikda ekstremizmga qarshi profilaktika tadbirlarini o‘tkazish majburiyatiga ega. - Xalqaro me’yorlarga rioya qilish: Xalqaro huquq normalariga va me’yorlariga rioya qilish majburiyatiga ega.
Енгин хавфсизлиги хизмати булинмаларининг тизими, ташкилий тузилиши ва фаолиятининг хукукий асослари.
O‘zbekiston Respublikasida yong‘in xavfsizligini ta’minlash tizimi davlat, idoraviy va ko‘ngilli yong‘indan saqlash xizmatlaridan iborat bo‘lib, ularning har biri o‘ziga xos vazifalar va huquqiy asoslarga ega. Quyida ushbu tizimning asosiy tarkibiy qismlari, tashkiliy tuzilishi va faoliyatining huquqiy asoslari keltirilgan.
Tashkiliy tuzilishi: - Markaziy apparat:O‘zbekiston Respublikasi Ichki ishlar vazirligi huzuridagi DYXX boshqaruv organi - Hududiy bo‘linmalar:Viloyatlar, Toshkent shahri, shaharlar va tumanlarda joylashgan DYXX bo‘linmalari - Yong‘in-qutqaruv bo‘linmalari:Tumanlar va shaharlar hududida joylashgan, yong‘inlarni o‘chirish va favqulodda vaziyatlarda qutqaruv ishlarini amalga oshiruvchi bo‘linmalar
Huquqiy asoslari:
-O‘zbekiston Respublikasining "Yong‘in xavfsizligi to‘g‘risida"gi qonuni -O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2017 yil 10 apreldagi "Ichki ishlar organlarining faoliyati samaradorligini tubdan oshirish, jamoat tartibini, fuqarolar huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini ishonchli himoya qilishni ta'minlashda ularning mas'uliyatini kuchaytirish chora-tadbirlari to‘g‘risida"gi farmoni -O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining tegishli qarorlari va yo‘riqnomalari
Ентин хавфсизлиги хизмати булинмаларининг асосий вазифалари ва фаолиятининг асосий иуналишлари.
O‘zbekiston Respublikasida yong‘in xavfsizligini ta’minlash davlat siyosatining muhim yo‘nalishlaridan biridir. Yong‘in xavfsizligi xizmati bo‘linmalarining asosiy vazifalari va faoliyatining asosiy yo‘nalishlari quyidagicha belgilangan: Asosiy vazifalar
1. Yong‘inlarning oldini olish va ularni o‘chirish: Yong‘in xavfsizligi xizmati bo‘linmalari yong‘inlarning oldini olish, ularni o‘chirish va oqibatlarini bartaraf etish bo‘yicha chora-tadbirlarni amalga oshiradi. 2. Yong‘in xavfsizligi talablariga rioya etilishini nazorat qilish: Davlat va xo‘jalik boshqaruvi organlari, mahalliy davlat hokimiyati organlari, fuqarolarning o‘zini o‘zi boshqarish organlari va boshqa tashkilotlar rahbarlari zimmasiga ularga qarashli obyekt va hududlarda yong‘in xavfsizligi talablariga rioya etilishi uchun shaxsiy javobgarlik yuklatilgan. 3. Favqulodda vaziyatlarda qutqaruv va evakuatsiya ishlarini amalga oshirish: Yong‘in xavfsizligi xizmati bo‘linmalari favqulodda vaziyatlarda qutqaruv va evakuatsiya ishlarini amalga oshiradi. 4. Yong‘in xavfsizligi bo‘yicha targ‘ibot-tashviqot ishlarini olib borish: Aholi va tashkilotlar o‘rtasida yong‘in xavfsizligi bo‘yicha targ‘ibot-tashviqot ishlarini olib boradi.
Faoliyatning asosiy yo‘nalishlari:
1. Yong‘in profilaktikasining ilg‘or shakl va usullarini joriy etish: Yong‘in xavfsizligi xizmati bo‘linmalari yong‘in profilaktikasining ilg‘or shakl va usullarini joriy etish orqali yong‘in xavfsizligi tizimini takomillashtiradi 2. Zamonaviy ilmiy-texnika yutuqlari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini joriy etish: Yong‘in xavfsizligi xizmati bo‘linmalari yong‘in o‘chirish kuchlari va vositalarini boshqarish, shuningdek, yong‘inga qarshi nazorat faoliyati sohasiga zamonaviy ilmiy-texnika yutuqlari va axborot-kommunikatsiya texnologiyalarini keng joriy qiladi. 3. Kadrlar salohiyatini yaxshilash va xalqaro hamkorlikni kengaytirish:Yong‘in xavfsizligi xizmati bo‘linmalari kadrlar salohiyatini yaxshilash, xodimlarning kasb tayyorgarligi va malakasini oshirish tizimini takomillashtiradi, sohada xalqaro hamkorlikni kengaytiradi
4. Xizmat intizomini ta’minlash va moddiy rag‘batlantirish:Yong‘in xavfsizligi xizmati bo‘linmalari shaxsiy tarkibida yuksak xizmat intizomini ta’minlash, uni moddiy rag‘batlantirish va ijtimoiy-huquqiy muhofaza qilish orqali samarali xizmat qilish uchun sharoitlar yaratadi.
16. Оммавий тадбирлар тушунчаси, турлари, тоифалари ва ҳуқуқий асослари.
Ommaviy tadbir — 100 va undan ko‘p kishilarning ishtirokida ijtimoiy-siyosiy (anjumanlar, konferensiyalar, syezdlar va boshqalar), madaniy-ommaviy, ma’rifiy va ko‘ngilochar-tomosha dasturlari (musiqiy, adabiy va boshqa festivallar, konsert, teatr, sport, reklama tadbirlari, xalq sayillari, sirk, milliy namoyishlar va o‘yinlar, ko‘riktanlovlar va boshqalar), shuningdek umumxalq, diniy, kasb bayramlarini o‘tkazish maqsadida ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektida tashkil qilinadigan fuqarolarning birgalikda qatnashishlariga aytiladi.
Mazkur qarorda ommaviy tadbirlarning turlaridan kelib chiqib uchta toifaga ajratilgan bo‘lib, bular: alohida toifadagi ommaviy tadbir — “Yangi yil”, “Navro‘z bayrami”, “Mustaqillik kuni”, “Xotira va qadrlash kuni”, “Xalqaro bolalarni himoya qilish”, “Ro‘za hayit” (Iyd al-Fitr), “Qurbon hayit” (Iyd al-Adha), “Rojdestvo Xristovo”, “Pasxa” bayramlarini nishonlashga doir tadbirlar, ta’lim muassasalariga o‘qishga qabul qilish bo‘yicha test sinovlarini o‘tkazish, umumta’lim maktablarida o‘quv yilining boshlanishi va tugashiga bag‘ishlangan, saylov va referendumlarni o‘tkazish bilan bog‘liq, shuningdek, xalqaro hamkorlik tashkilotiga a’zo davlat rahbarlari ishtirokida o‘tkaziladigan tadbirlar hamda futbol bo‘yicha xalqaro miqyosdagi uchrashuvlar; birinchi toifadagi ommaviy tadbir — Toshkent, Nukus shaharlari va viloyat markazlari hududida o‘tkaziladigan alohida toifadagi ommaviy tadbir toifalariga kirmaydigan ommaviy tadbir; ikkinchi toifadagi ommaviy tadbir — alohida va birinchi toifadagi ommaviy tadbirlar toifasiga kirmaydigan ommaviy tadbir; Bundan tashqari mazkur qarorda “ommaviy tadbirni o‘tkazish obyekti”, “ommaviy tadbir tashkilotchisi”, “ommaviy tadbir dasturi”, “ommaviy tadbirni o‘tkazish uchun ruxsatnoma”, “ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektiga tutash hududlar”, “vakolatli organ”, “ommaviy tadbir ishtirokchilari” kabi tushunchalarga ham alohida to‘xtalib o‘tilgan.
17. Оммавий тадбирлар вақтида жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш фаолиятини ташкил этиш.
Ommaviy tadbirni o‘tkazishda uning ishtirokchilari fuqarolarning xavfsizligini va jamoat tartibini ta’minlashga qo‘yiladigan talablarga rioya qilishga, ommaviy tadbir tashkilotchisining va fuqarolar xavfsizligi hamda jamoat tartibini ta’minlash bo‘yicha majburiyatlarni bajaruvchi ichki ishlar organlari va O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi bo‘linmalari harbiy xizmatchilari va xodimlarining qonuniy talablarini bajarishi shart. Ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektida va ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektidan besh yuz metrdan kam radiusda alkogolli mahsulotlarni sotish ommaviy tadbir o‘tkazilishidan kamida ikki soat oldin va ushbu tadbirni o‘tkazish vaqtida to‘xtatiladi.
Ommaviy tadbirlarni o‘tkazishda ichki ishlar organlari va O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi bo‘linmalarining majburiyatlari: ommaviy tadbirning hajmi, xarakteri va ishtirokchilarining sonini hisobga olgan holda ommaviy tadbirni o‘tkazishda fuqarolarning xavfsizligini va jamoat tartibini ta’minlash uchun kuch va texnik vositalarni jalb qilish, jinoyatlar va boshqa huquqbuzarliklarni o‘z vaqtida aniqlash va ularning oldini olish, ommaviy tadbirni tayyorlash va o‘tkazish davrida fuqarolarning xavfsizligini va jamoat tartibini, yo‘l va yong‘in xavfsizligini ta’minlash masalalari bo‘yicha o‘zaro, shuningdek, O‘zbekiston Respublikasi Davlat xavfsizlik xizmati, Favqulodda vaziyatlar vazirligi, Sog‘liqni saqlash vazirligining bo‘linmalari, boshqa manfaatdor tashkilotlar, ommaviy tadbir tashkilotchisi va ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektining ma’muriyati bilan hamkorlikni amalga oshirish, chiptalarni sotish vaqtida kassalar oldida va ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektiga tutash hududlarda jamoat tartibi saqlanishini ta’minlash, ommaviy tadbirning tashkilotchisidan va ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektining ma’muriyatidan ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektining sig‘imidan kelib chiqib chiptalarni sotish (taklifnomalarni tarqatish) limitiga rioya etilishini talab qilish, ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektining ma’muriyatiga alkogolli ichimlikdan mast bo‘lgan holatda yoki insonning intellektual iroda faoliyatiga ta’sir ko‘rsatuvchi narkotik vositalar, psixotrop yoki boshqa moddalarni iste’mol qilish holatida bo‘lgan shaxslarning ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektiga o‘tishiga, shuningdek ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektida va ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektiga tutash hududlarda spirtli ichimliklarni ichish (iste’mol qilish)ga yo‘l qo‘ymaslikda yordam berish, ommaviy tadbir tashkilotchisidan, ommaviy tadbirni o‘tkazish obyekti ma’muriyatidan va boshqa shaxslardan ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektida va ommaviy tadbirni o‘tkazish obyektiga tutash hududlarda alkogolli mahsulot sotishning to‘xtatilishini talab qilish kabi shu va boshqa harakatlar bilan ommaviy tadbirlar vaqtida jamoat xavfsizligi va tartibini saqlab turishimiz mumkin.
18. Оммавий тартибсизликлар тушунчаси, мазмун-моҳияти ва унинг келиб чиқиш сабаблари. Ommaviy tartibsizliklar deganda, ko'pchilik odamlar ishtirokida sodir etiladigan, jamoat tartibini qo'pol ravishda buzadigan, odamlarga, mol-mulkka yoki davlat va jamoat manfaatlariga zarar yetkazadigan, zo'ravonlik, vayronagarchilik, talonchilik va boshqa noqonuniy xatti-harakatlar bilan ifodalanadigan guruh xatti-harakatlari tushuniladi. Boshqacha aytganda, bu jamiyatda tartibsizlik, betartiblik va xavfsizlikni buzilishiga olib keladigan nazoratsiz olomon harakatidir. Ommaviy tartibsizliklar jamiyat va davlat xavfsizligiga putur etkazuvchi tushuncha sifatida doimiy ravishda ilmiy doiralar diqqat markazida bo‘lib kelgan. Uning o‘ziga xosligi shundan iboratki, u boshqa bir qancha xavflar yoki tahdidlar bilan birga yuradi, jumladan mamlakatdagi etnik ziddiyatlar, norozilik namoyishlari, rangli inqiloblar, ommaviy bezorilik harakatlari, jinoiy guruhlar o‘rtasidagi to‘qnashuvlar bevosita ommaviy tartibsizlik ko‘rinishida sodir bo‘ladi. SHuning uchun ham davlat va jamiyat hayotidagi ko‘plab sohalarda bu muammo o‘rganib kelinadi. Xususan, yuridik soha vakillari uni og‘ir turdagi bir jinoyat sifatida o‘rganishsa, sotsiologlar olomon fenomeni bilan bog‘liq ravishda ijtimoiy psixologik jihatdan o‘rganib kelishadi, siyosatchilar esa davlatning siyosiy barqarorlik holatiga o‘zining salbiy ta’sirini o‘tkazishi nuqtai nazaridan baholab kelishadi. O‘zbekiston Respublikasi Jinoyat kodeksining 244-moddasida ommaviy tartibsizliklar uchun tegishli javobgarlik belgilangan. Ommaviy tartibsizliklarni keltirib chiqaruvchi eng katta sabab bu -ko‘pchilik aholining o‘z ijtimoiy hayotidan noroziligi va ommaning davlat hokimiyatiga bo‘lgan salbiy kayfiyati hisoblanadi. Tashqi kuchlar istalgan vaqtda hayot tarzidan norozi bo‘lgan salbiy kayfiyatdagi olomonni provokatsiya yo‘li bilan tartibsizliklar keltirib chiqarishga undashi mumkin.
19. Ommaviy tartibsizliklarning ko`rinishlari va ular uchun qonunda belgilangan javobgarlik masalalari Ommaviy tartibsizliklar deb, fuqarolar tomonidan ommaviy ravishda jamoat tartibini buzishga qaratilgan harakatlar tushuniladi. Bular o`z ichiga mitinglar, yig`ilishlar, namoyishlar va ko`cha harakatlarini oladi. Bu kabi tadbirlar belgilangan tartibda tashkil etilmagan yoki ruxsatsiz o`tkazilgan taqdirda jamoat xavfsizligiga tahdid solishi, ig`vogarlik holatlariga sabab bo`lishi mumkin. Ommaviy tartibsizliklarning asosiy ko`rinishlari: Miting – ijtimoiy-siyosiy voqealarga munosabat bildirish maqsadida yig`iladigan ommaviy tadbir. Yig`ilish – muayyan joyda fuqarolar tomonidan fikr bildirish, qarashlarini ifoda etish tadbiri. Namoyish – ko`chada yoki jamoat joylarida transparant, plakatlar bilan chiqish orqali o`z talab va munosabatini bildirish. Ko`cha harakatlari – yo`llarda, chorrahalarda odamlarning uyushgan harakati orqali e’tiroz yoki talablarni bildirish. Qonunda belgilangan javobgarlik: O`zbekiston Respublikasi qonunchiligida ommaviy tartibsizliklar uchun ma’muriy va jinoiy javobgarlik belgilangan: Ma’muriy javobgarlik (Ma’muriy javobgarlik to`g`risidagi kodeks): 200¹-modda – Ommaviy tadbirlar o`tkazish qoidalarini buzganlik uchun javobgarlik; 201-modda – Miting, namoyish va ko`cha yurishlari tartibini buzish; 202-modda – Ruxsat etilmagan yig`ilishlar, mitinglar va namoyishlar uchun sharoit yaratish. Jinoiy javobgarlik (Jinoyat kodeksi): 217-modda – Yig`ilishlar, mitinglar, ko`cha yurishlari tartibini buzish; 218-modda – Favqulodda holatda ish tashlashga rahbarlik qilish va korxonalar faoliyatiga to`sqinlik qilish. Shuningdek, ommaviy tadbirlar vaqtida jamoat tartibini saqlash, xavfsizlikni ta’minlash ichki ishlar organlari va Milliy gvardiya zimmasiga yuklatilgan. Qonunlarga rioya qilish nafaqat davlat, balki jamiyat barqarorligi uchun ham muhim ahamiyatga ega. 20. Ommaviy tadbirlarni o`tkazishda ichki ishlar organlari va O`zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi bo`linmalarining huquq va majburiyatlari hamda ularning huquqiy asoslari
Ommaviy tadbirlarni tashkil etish va o`tkazish jarayonida jamoat tartibini saqlash, fuqarolar xavfsizligini ta’minlash muhim ahamiyatga ega. Bu vazifa ichki ishlar organlari hamda O`zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi bo`linmalari tomonidan amalga oshiriladi. Ichki ishlar organlari va Milliy gvardiyaning asosiy huquq va majburiyatlari: Ommaviy tadbirlarning tinch va belgilangan tartibda o`tishi uchun profilaktik tadbirlar o`tkazish, Fuqarolar xavfsizligini ta’minlash, jamoat tartibini buzilishining oldini olish, Tadbirlar davomida noqonuniy harakatlarni aniqlash va bartaraf etish, Zarur hollarda tezkor kuch vositalarini jalb etish, Ruxsat etilmagan ommaviy tadbirlarni to`xtatish, Moddiy va jismoniy resurslarni, jumladan, yo`llarni, jamoat transportlarini boshqarishni muvofiqlashtirish.
Mazkur huquq va majburiyatlarning huquqiy asoslari:
1. O`zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi – fuqarolarning xavfsizligi va jamoat tartibini ta’minlashni davlatning asosiy vazifalaridan biri sifatida belgilaydi. 2. O`zbekiston Respublikasining “Ichki ishlar organlari to`g`risida”gi Qonuni (O`RQ-407, 2016 yil 16 sentyabr) – ichki ishlar organlarining vazifalari, huquqlari va majburiyatlarini belgilab beradi. Ushbu qonunda jamoat tartibini saqlash va ommaviy tadbirlarda xavfsizlikni ta’minlash ichki ishlar organlarining asosiy vazifalaridan biri ekanligi ko`rsatilgan. 3. O`zbekiston Respublikasining “Milliy gvardiya to`g`risida”gi Qonuni (O`RQ-647, 2020 yil 18 noyabr) – Milliy gvardiyaning jamoat xavfsizligini ta’minlash sohasidagi vakolatlari va majburiyatlarini aniq belgilaydi. 4. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 29 iyuldagi VMQ-205-sonli qarori – ommaviy tadbirlarni tashkil etish va o`tkazish tartibini belgilab, huquqni muhofaza qiluvchi organlar faoliyatini muvofiqlashtiradi. 5. O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2023 yil 6 oktyabrdagi VMQ-530-sonli qarori – ommaviy tadbirlarda xavfsizlikni ta’minlash tizimini yanada takomillashtirishni nazarda tutadi. Xulosa qilib aytganda, ommaviy tadbirlarni o`tkazishda ichki ishlar organlari va Milliy gvardiya tartib va xavfsizlikni ta’minlash uchun tegishli huquq va majburiyatlarga ega bo`lib, ularning faoliyati yuqoridagi normativ-huquqiy hujjatlar asosida amalga oshiriladi.
21. Maxsus operasiyalar tushunchasi, turlari va uning huquqiy asoslari Maxsus operasiya – bu O`zbekiston Respublikasi ichki ishlar organlari hamda boshqa tegishli kuch tuzilmalari (Milliy gvardiya, DXX, FVV va boshqalar) tomonidan murakkab va xavfli vaziyatlarda jamoat tartibi va xavfsizligini ta’minlash maqsadida, yagona reja asosida amalga oshiriladigan siyosiy, tezkor-qidiruv, rejim, tergov va jangovar harakatlar majmuasidir. Bu operasiyalar odatda qurollangan jinoyatchilarni qo`lga olish, garovga olingan shaxslarni ozod qilish, ommaviy tartibsizliklarni bartaraf etish, terrorchilikka qarshi kurash kabi holatlarda amalga oshiriladi. Maxsus operasiyalarning turlari: 1. Jinoyatchilarni qo`lga olish operasiyalari – qurollangan yoki o`ta xavfli jinoyatchilarni zararsizlantirish. 2. Terrorchilikka qarshi operasiyalar – terrorchilik guruhlarini aniqlash va bartaraf etish. 3. Garovga olinganlarni ozod qilish operasiyalari – insonlarni asirlikdan ozod etish. 4. Ommaviy tartibsizliklarni bartaraf etish – jamoat xavfsizligini tiklash va tinchlikni ta’minlash. 5. Qurol yoki xatarli moddalarni topish va zararsizlantirish. 6. Havo kemalarini egallashga qarshi operasiyalar – samolyotlarni olib qochish holatlarida amalga oshiriladigan chora-tadbirlar. Maxsus operasiyalarning huquqiy asoslari: «Ichki ishlar organlari to`g`risida»gi Qonun (O`RQ-407, 2016 yil 16 sentyabr) – ichki ishlar organlarining vakolatlari, jumladan, maxsus operasiyalarni tashkil qilish va o`tkazish tartibini belgilaydi. «O`zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasi to`g`risida»gi Qonun (O`RQ-647, 2020 yil 18 noyabr) – Milliy gvardiyaning jamoat xavfsizligini ta’minlashdagi roli va operasiyalardagi ishtirokini tartibga soladi. Vazirlar Mahkamasining 2017 yil 24 apreldagi VMQ-235-sonli Qarori – ichki ishlar organlari tomonidan transport vositalaridan majburiy foydalanish sharoiti va tovon to`lash tartibini belgilaydi. «Qurol to`g`risida»gi Qonun (O`RQ-550, 2019 yil 29 iyul) – maxsus operasiyalarda ishlatiladigan qurol va maxsus vositalardan foydalanish tartibini belgilaydi. Vazirlar Mahkamasining 2021 yil 3 avgustdagi VMQ-487-sonli Qarori – Milliy gvardiya tomonidan transport vositalaridan majburiy foydalanish holatida tovon to`lash tartibini belgilaydi. Maxsus operasiyalar jamiyat xavfsizligi va davlatning barqarorligi uchun muhim vositalardan hisoblanadi. Ular belgilangan huquqiy asoslar asosida, muvofiqlashtirilgan reja va tezkor harakatlar bilan amalga oshiriladi.
22. Тезкор вазиятларда махсус операцияларни ўтказиш тартиби ва босқичлари. Махсус операцияни ўтказишга жалб қилинадиган куч ва воситалар.
МАХСУС ОПЕРАЦИЯЛАРНИ ЎТКАЗИШ ТАРТИБИ Махсус операциялар қуйидаги ҳолларда ўтказилади: • ички ишлар органлари ва бўлинмаларининг маъмурий бинолари ва уларга туташ ҳудудларга бўлган ҳужумларни қайтаришда; •ҳаво кемаларини олиб қочиш, уни эгаллаш учун уринган ёки эгаллаб олиб қочган жиноятчиларни қўлга олишда; •қуролланган ва ўта хавфли жиноятчиларни қидириш ва уларнинг аниқ турган жойларини аниқлашда; •яширинган жойи маълум бўлганда қуролланган жиноятчиларни қўлга олиш, уларни зарарсизлантириш ва гаровга олинган фуқароларни озод қилишда; •оммавий тартибсизликлар содир этилиб, тинч аҳоли устидан хукм ўтказишга (эзишга) қарши ва унинг олдини олиш мақсадида ҳаракат қилишда; Юқорида кўрсатиб ўтилган тадбирлар Ўзбекистон Республикаси ДХХ, ИИВ, МВ, ФВВ ва бошқа ташкилотлар билан ҳамкорликда турли хил шароитларда тезкор режалар асосида амалга оширилади. МАХСУС ОПЕРАЦИЯЛАРНИ ЎТКАЗИШ БОСҚИЧЛАРИ Махсус операциялар ўтказилишида қандай тезкор вазият бўлишидан қатъий назар операция уч босқичдан иборат бўлади: 1. Махсус операцияни ташкил қилиш ва тайёрлаш. 2. Махсус операцияни олиб бориш. 3. Махсус операцияни якунлаш.
МАХСУС ОПЕРАЦИЯЛАРНИ ЎТКАЗИШГА ЖАЛБ ҚИЛИНАДИГАН ХИЗМАТЛАР ВА КУЧ-ВОСИТАЛАР.
СОҲАВИЙ ИЗМАТЛАР: ЖҚБ, ТҚКБ ХПБ ЭКБ ППХ ВА ЖТСБ ППХ ва ЖТСБ ЙҲХБ МваФРБ ТБ (Штаб) ва бошқа хизматлар Миллий гвардия XAMKOP ХИЗМАТЛАР Дхх Мудофаа вазирлиги ФВВ ТВБСО
ШАХСИЙ ҲИМОЯ, ФАОЛ МУДОФАА ВА МАХСУС ОПЕРАЦИЯЛАРНИ ТАЪМИНЛАШ ВОСИТАЛАРИ.
KACKA ҲИМОЯ ҚАЛҚОНИ РЕЗИНА ТАЙЁҚ ҚЎЛ КИШАНИ КЎЗНИ ЁШЛАНТИРУВЧИ МОДДА ЧАЛҒИТУВЧИ ТОВУШ ЗИРХЛИ ТРАНСПОРТ ВОСИТАЛАРИ ТРАНСПОРТЛАРНИ МАЖБУРАН ТУХТАТИШ ВОСИТАСИ ХИЗМАТ ОТЛАРИ ВА ИТЛАРИ ЗАРУР ҲОЛЛАРДА ЎҚОТАР ҚУРОЛЛАР
23. Жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш мақсадида махсус воситалардан фойдаланган ҳолда жисмоний куч ишлатиш тартиби.
23-modda. Maxsus vositalarni qo‘llash Ichki ishlar organi xodimi quyidagi hollarda maxsus vositalarni qo‘llash huquqiga ega: fuqaroga yoki ichki ishlar organi xodimiga qilingan hujumni qaytarish uchun; jinoyatga yoki ma’muriy huquqbuzarlikka chek qo‘yishda; ichki ishlar organi xodimiga qarshilik ko‘rsatilishiga chek qo‘yishda; jinoyatni sodir etish chog‘ida yoki uni sodir etganidan keyin darhol ko‘rib qolingan, yashirinishga urinayotgan shaxsni ushlashda; qurolli qarshilik ko‘rsatishi mumkin bo‘lgan shaxsni ushlashda; ushlab turilgan shaxslarni va qamoqqa olingan, ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni olib borish, qo‘riqlab borish va qo‘riqlashda, shuningdek qochishga urinishini, atrofdagilarga yoki o‘ziga zarar yetkazishini bartaraf etish maqsadida; zo‘ravonlik bilan ushlab turilgan shaxslarni, egallab olingan binolarni, xonalarni, inshootlarni, transport vositalarini va yer uchastkalarini ozod qilishda; fuqarolarning hayoti va sog‘lig‘iga, jamoat xavfsizligiga tahdid soluvchi ommaviy tartibsizliklarga hamda boshqa g‘ayriqonuniy xatti-harakatlarga chek qo‘yishda; haydovchisi ichki ishlar organi xodimining to‘xtash to‘g‘risidagi talabini bajarmagan transport vositasini to‘xtatishda; jinoyatlar yoki ma’muriy huquqbuzarliklar sodir etayotgan yoxud sodir etgan shaxslarni aniqlashda; muhofaza qilinadigan obyektlarni himoya qilishda, g‘ayriqonuniy xatti-harakatlarni sodir etayotgan fuqarolar guruhlarining harakatlanishini to‘sib qo‘yishda. Ichki ishlar organi xodimi quyidagi maxsus vositalarni qo‘llash huquqiga ega: rezina tayoqlar — ushbu modda birinchi qismining ikkinchi — oltinchi, sakkizinchi, to‘qqizinchi va o‘n ikkinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; ko‘zdan yosh oqizuvchi moddalar, gazli, shikastlantiruvchi qurol — ushbu modda birinchi qismining ikkinchi — oltinchi, sakkizinchi, to‘qqizinchi va o‘n ikkinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; qo‘lkishanlar yoki boshqa bog‘lash vositalari — ushbu modda birinchi qismining uchinchi — yettinchi, to‘qqizinchi va o‘n ikkinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; maxsus bo‘yovchi va markirovka qiluvchi vositalar — ushbu modda birinchi qismining o‘ninchi, o‘n birinchi va o‘n ikkinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; elektroshok qurilmalari — ushbu modda birinchi qismining ikkinchi — beshinchi, yettinchi va sakkizinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; xizmat hayvonlari — ushbu modda birinchi qismining ikkinchi — yettinchi, to‘qqizinchi, o‘n birinchi va o‘n ikkinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; chalg‘itma ta’sir ko‘rsatuvchi nur-tovush moslamalari — ushbu modda birinchi qismining sakkizinchi, to‘qqizinchi va o‘n ikkinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; transport vositalarini majburiy to‘xtatish vositalari — ushbu modda birinchi qismining to‘qqizinchi va o‘ninchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; tinchlantirish ko‘ylagi — ushbu modda birinchi qismining ikkinchi — oltinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; suv bilan zarba beruvchi mashinalar — ushbu modda birinchi qismining sakkizinchi va to‘qqizinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; zirhli mashinalar — ushbu modda birinchi qismining oltinchi, sakkizinchi va to‘qqizinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda; muhofaza qilinadigan obyektlarni (hududlarni) himoya qilish, g‘ayriqonuniy harakatlar sodir etayotgan fuqarolar guruhlarining harakatlanishini to‘sish vositalari — ushbu modda birinchi qismining o‘n ikkinchi xatboshisida nazarda tutilgan hollarda; to‘siq-g‘ovlarni bartaraf etuvchi vositalar — ushbu modda birinchi qismining oltinchi, sakkizinchi, to‘qqizinchi va o‘n birinchi xatboshilarida nazarda tutilgan hollarda. Ichki ishlar organi xodimi ushbu Qonunda o‘qotar qurol ishlatishga ruxsat etilgan barcha hollarda maxsus vositalarni qo‘llash huquqiga ega. Maxsus vositalarning qo‘llanilishi uchinchi shaxslarning hayoti, sog‘lig‘iga xavf tug‘dirmasligi va mol-mulkiga zarar yetkazmasligi kerak. Homiladorlik belgilari sezilib turgan ayollarga, nogironlik belgilari ko‘rinib turgan shaxslarga, yoshi aniq ko‘rinib turgan yoki ma’lum bo‘lgan voyaga yetmaganlarga nisbatan, bundan ularning qurolli qarshilik ko‘rsatganligi yoki fuqarolarning yoxud ichki ishlar organi xodimining hayoti va sog‘lig‘iga haqiqatda tahdid etib, guruh bo‘lib hujum qilganligi hollari mustasno, shuningdek kuch ishlatmasdan, jamoat tartibini, transport, aloqa vositalari va tashkilotlarning ishini buzmasdan o‘tkazilayotgan g‘ayriqonuniy yig‘ilishlar, mitinglar, namoyishlar, ommaviy chiqishlar va piket qo‘yishlarni bartaraf etish chog‘ida maxsus vositalarning, shu jumladan gazli hamda shikastlantiruvchi qurolning qo‘llanilishi taqiqlanadi. Quyidagilar taqiqlanadi: odamning boshiga, bo‘yniga, o‘mrov suyagiga, qorniga, jinsiy a’zolariga, yurak sohasiga rezina tayoq bilan zarbalar berish; havo harorati Selsiy bo‘yicha nol darajadan past bo‘lganida suv bilan zarba beruvchi mashinalarni qo‘llash. Suv bilan zarba beruvchi va zirhli mashinalar Qoraqalpog‘iston Respublikasi ichki ishlar vazirining, Toshkent shahar ichki ishlar bosh boshqarmasi va viloyatlar ichki ishlar boshqarmalari boshliqlarining og‘zaki yoki yozma qarori asosida qo‘llaniladi, bu haqda O‘zbekiston Respublikasi ichki ishlar vaziriga hamda Qoraqalpog‘iston Respublikasi, Toshkent shahar va viloyatlar prokurorlariga hamda ularga tenglashtirilgan prokurorlarga darhol xabar beriladi. Ichki ishlar organlari ta’minotida bo‘ladigan maxsus vositalarning ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan tasdiqlanadi. 22-modda. Jismoniy kuch ishlatish Agar kuch ishlatilmaydigan usullar ichki ishlar organi xodimining zimmasiga yuklatilgan majburiyatlarning bajarilishini ta’minlamasa, u quyidagi hollarda shaxsan o‘zi yoki bo‘linma (guruh) tarkibida jismoniy kuch ishlatish, shu jumladan kurashning jang usullarini qo‘llash huquqiga ega bo‘ladi: jinoyatlarga va ma’muriy huquqbuzarliklarga chek qo‘yish uchun; jinoyatlar yoki ma’muriy huquqbuzarliklar sodir etgan shaxslarni eng yaqindagi ichki ishlar organiga yoxud huquqni muhofaza qiluvchi boshqa organga olib borish va bu shaxslarni ushlab turish uchun; ichki ishlar organi xodimining qonuniy talablariga qarshilik ko‘rsatilishini bartaraf etish uchun. Ichki ishlar organi xodimi ushbu Qonunda maxsus vositalar yoki o‘qotar qurol qo‘llanilishiga ruxsat etilgan hollarda ham jismoniy kuch ishlatish huquqiga ega. Homiladorlik belgilari sezilib turgan ayollarga, nogironlik belgilari ko‘rinib turgan shaxslarga, yoshi aniq ko‘rinib turgan yoki ma’lum bo‘lgan voyaga yetmaganlarga nisbatan jismoniy kuch ishlatish taqiqlanadi, bundan ularning qurolli qarshilik ko‘rsatganligi, fuqarolarning yoxud ichki ishlar organi xodimining hayoti va sog‘lig‘iga tahdid etib, hujum qilganligi hollari mustasno.
24. Жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлаш мақсадида ўқотар куроллар, жисмоний ва юридик шахсларнинг транспорт воситаларидан фойдаланиш тартиби.
24-modda. O‘qotar qurolni qo‘llash Ichki ishlar organi xodimi quyidagi hollarda o‘qotar qurolni qo‘llash huquqiga ega: fuqarolarni yoxud o‘zini hayot yoki sog‘liq uchun xavfli bo‘lgan, zo‘rlik ishlatish bilan qilingan hujumdan himoya qilishda; garovdagilarni ozod qilishda; o‘ta og‘ir jinoyatni sodir etish chog‘ida ko‘rib qolingan va yashirinishga urinayotgan shaxsni ushlashda, agar boshqa vositalar bilan bu shaxsni ushlash imkoni bo‘lmasa; ichki ishlar organlarining o‘qotar qurollarini, o‘q-dorilarini, portlovchi moddalarini, transport vositalarini, maxsus va jangovar texnikasini egallab olishga bo‘lgan urinishlarga chek qo‘yishda; fuqarolarning uy-joylariga, davlat organlarining va boshqa tashkilotlarning qo‘riqlanadigan obyektlariga, o‘ta muhim yuklariga, transport vositalariga, binolariga guruh bo‘lib qilingan hujumni yoki qurolli hujumni daf etishda; qurolli qarshilik ko‘rsatayotgan shaxsni, shuningdek yonidagi qurolni, o‘q-dorilarni, portlovchi moddalarni, portlatish qurilmalarini, zaharli yoki radioaktiv moddalarni topshirish to‘g‘risidagi qonuniy talabni bajarishni rad etayotgan shaxsni ushlashda; jinoyat sodir etishda gumon qilinib ushlab turilgan shaxslarning, o‘ziga nisbatan qamoqqa olish tarzidagi ehtiyot chorasi qo‘llanilgan, ozodlikdan mahrum etishga hukm qilingan shaxslarning qamoqdan qochib ketishiga chek qo‘yishda, shuningdek ushbu shaxslarni kuch ishlatib ozod qilishga bo‘lgan urinishlarga chek qo‘yishda; agar transport vositasining haydovchisi fuqarolarning hayoti va sog‘lig‘iga haqiqiy xavf tug‘dirsa hamda ichki ishlar organi xodimining qonuniy talablariga qaramay, to‘xtashdan bosh tortsa, ushbu transport vositasini shikastlash yo‘li bilan to‘xtatishda; insonning hayoti va sog‘lig‘iga tahdid solayotgan hayvonni zararsizlantirishda; qurol ishlatish niyati haqida ogohlantirish sifatida o‘q otishda, yuqoriga qarata yoki boshqa xavfsiz yo‘nalishda o‘q otish orqali xavf-xatar signali berishda yoki yordamga chaqirishda. Ichki ishlar organining xodimi o‘qotar qurolni qo‘llashdan oldin ogohlantirishi shart, bundan uning hayotiga yoki fuqarolarning hayotiga bevosita xavf tahdid solayotgan hollar mustasno. Ayollarga, nogironlik belgilari ko‘rinib turgan shaxslarga, yoshi aniq ko‘rinib turgan yoki ma’lum bo‘lgan voyaga yetmaganlarga nisbatan o‘qotar qurolni qo‘llash taqiqlanadi, bundan ularning qurolli hujum qilganligi, qurolli qarshilik ko‘rsatganligi yoki fuqarolarning yoxud ichki ishlar organi xodimining hayoti va sog‘lig‘iga tahdid etib, guruh bo‘lib hujum qilganligi hollari mustasno. O‘qotar qurol qo‘llanilishi natijasida tasodifiy shaxslar jabrlanishi mumkin bo‘lsa, ichki ishlar organi xodimi ko‘p fuqarolar to‘planganda uni qo‘llash huquqiga ega emas. Ichki ishlar organlari qurollantiriladigan o‘qotar qurol va uning o‘q-dorilari turlarining ro‘yxati O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan tasdiqlanadi. Ushbu ro‘yxatga kirmaydigan o‘qotar qurol va uning o‘q-dorilari bilan ichki ishlar organlarini qurollantirish hamda ulardan foydalanish taqiqlanadi. 20-modda. Tashkilotlar va fuqarolarning transport vositalaridan foydalanish Ichki ishlar organlari tashkilotlarning yoki fuqarolarning transport vositalaridan tabiiy ofat yuz bergan joyga borish, shoshilinch tibbiy yordamga muhtoj fuqarolarni tibbiy muassasalarga olib borish, jinoyat sodir etgan shaxslarni ta’qib qilish va ichki ishlar organlariga olib kelish, hodisa joyiga yoki ichki ishlar organlarining shaxsiy tarkibini jangovar trevoga bo‘yicha to‘plash joyiga borish uchun majburiy tartibda foydalanishi mumkin va bunda transport vositasidan foydalanilganligi faktini tasdiqlovchi hamda undan foydalangan ichki ishlar organi xodimini identifikatsiyalovchi hujjat beriladi, chet davlatlarning diplomatik, konsullik vakolatxonalariga va boshqa vakolatxonalariga, xalqaro tashkilotlarga tegishli bo‘lgan transport vositalari hamda maxsus mo‘ljallangan transport vositalari bundan mustasno. Tashkilotlar va fuqarolarning transport vositalaridan majburiy tarzda foydalanganlik natijasida xarajatlar qilingan yoki zarar yetkazilgan taqdirda, shuningdek transport vositasining egasiga mulkiy zarar yetkazilgan taqdirda ushbu xarajatlarning yoki zararlarning o‘rnini ichki ishlar organlari tomonidan qoplash qonunchilikda belgilangan tartibda amalga oshiriladi.
25. Маъмурий қамоққа олинган шахсларни махсус қабулхонага қабул қилиш, жойлаштириш ва сақлаш тартибини баён қилинг.
Ma’muriy qamoqqa olingan shaxsni qabul qilish tartibi Ma’muriy qamoqqa olingan shaxs maxsus qabulxonaga hududiy ichki ishlar organlari xodimlari tomonidan keltiriladi. Maxsus qabulxonaga qabul qilish chog‘ida ma’muriy qamoqqa olingan shaxsga nisbatan shaxsiy ko‘rikdan o‘tkazish, barmoq izlarini ro‘yxatga olish, ushbu shaxsni fotosuratga olish, undagi mavjud ashyolarni ko‘zdan kechirish, shuningdek tibbiy ko‘rik amalga oshiriladi. Maxsus qabulxona ma’muriyati ma’muriy qamoqqa olingan shaxs maxsus qabulxonaga joylashtirilgan paytdan boshlab unga u maxsus qabulxonaga joylashtirilganligi to‘g‘risida advokatga, qarindoshlariga yoxud boshqa shaxslarga telefon orqali qo‘ng‘iroq qilish yoki xabar qilish huquqini berishi shart. Agar maxsus qabulxonaga joylashtirilgan shaxs chet el fuqarosi bo‘lsa, uning maxsus qabulxonaga joylashtirilganligi to‘g‘risidagi yozma bildirish yigirma to‘rt soatdan kechiktirmay O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligiga yuborilishi kerak. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni maxsus qabulxonaga qabul qilish kechayu kunduz amalga oshiriladi. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni joylashtirish va saqlash Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslar maxsus qabulxonalarda saqlanadi va ushbu Qonunning 20-moddasi talablariga rioya etilgan holda umumiy kameralarga yoki bir kishilik kameralarga joylashtiriladi. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni kameralarda alohida-alohida joylashtirish ularning shaxsi va psixologik jihatdan mosligi hisobga olingan holda amalga oshiriladi. Chekuvchilar, qoida tariqasida, chekmaydiganlardan alohida joylashtiriladi. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni joylashtirish chog‘ida erkaklarning ayollardan alohida joylashtirilishi ta’minlanishi shart. Quyidagilar ma’muriy qamoqqa olingan boshqa shaxslardan alohida joylashtiriladi: chet el fuqarolari va fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar; yuqumli kasalliklarga chalingan bemorlar yoki tibbiy kuzatuvga muhtoj bo‘lgan shaxslar; sobiq sudyalar va huquqni muhofaza qiluvchi organlarning sobiq xodimlari, sobiq advokatlar; hayoti va sog‘lig‘ining xavfsizligini ta’minlash manfaatlaridan kelib chiqqan holda ayrim shaxslar. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni bir kishilik kameralarda saqlash ushbu moddaning ikkinchi, uchinchi va to‘rtinchi qismlarida nazarda tutilgan talablarga rioya etilishini ta’minlashning boshqa imkoniyati mavjud bo‘lmagan taqdirda amalga oshiriladi.
26. Ички ишлар органларига қарашли муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни реаблитация қилиш марказининг жамоат тартиби ва хавфсизлигини таъминлашдаги аҳамияти ва иштироки.
Реабилитация марказларини ташкил этиш, қайта ташкил этиш ва тугатиш 12. Реабилитация марказлари Ўзбекистон Республикаси Ички ишлар вазири томонидан ташкил этилади, қайта ташкил этилади ва тугатилади. 13. Реабилитация марказлари Қорақалпоғистон Республикаси ва вилоятлар марказларида ҳамда Тошкент шаҳрида, шунингдек, зарурат бўлганда аҳоли зич жойлашган бошқа ҳудудларда ташкил этилади. 14. Реабилитация марказлари тегишлича Қорақалпоғистон Республикаси Ички ишлар вазирлиги, Тошкент шаҳар ички ишлар бош бошқармаси ва вилоятлар ички ишлар бошқармаларининг Патруль-пост хизмати ва жамоат тартибини сақлаш бошқармаларига бўйсунади. реабилитация маркази — муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни уларнинг шахси аниқлангунгача маъмурий суднинг ажрими асосида ўттиз суткадан кўп бўлмаган муддатга сақлаб туриш ва реабилитация қилиш учун мўлжалланган ички ишлар органлари тизимидаги давлат муассасаси; муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахс — шахсини тасдиқловчи ҳужжати, шунингдек, бирон-бир манзилда доимий яшаш жойи ёки вақтинча турган жойи бўйича рўйхатга олинмаган, ғайриижтимоий хулқ-атворли, ҳуқуқбузарлик содир этишга мойил бўлган 18 ёшдан ошган шахс; профилактика суҳбати — реабилитация марказларига қабул қилинган шахсни жамиятда қабул қилинган хулқ-атвор нормалари ва қоидаларига риоя этишга ишонтириш, ғайриижтимоий хулқ-атворнинг ижтимоий ва ҳуқуқий оқибатларини ҳамда ҳуқуқбузарлик содир этганлик учун қонунда белгиланган жавобгарликни тушунтириш; реабилитация қилиш — муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларга ҳуқуқий, ижтимоий, психологик, тиббий ва бошқа турдаги ёрдам кўрсатиш, шунингдек, уларга жамиятда қабул қилинган хулқ-атвор нормалари ва қоидаларини сингдиришга қаратилган чора-тадбирлар мажмуи. Реабилитация марказларида муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни сақлаш 28. Реабилитация марказларига қабул қилинган шахслар реабилитация марказларида уларнинг шахси аниқлангунига қадар маъмурий суднинг ажрими асосида ўттиз суткадан кўп бўлмаган муддатга сақлаб турилади. 29. Муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахслар реабилитация марказларини ўзбошимчалик билан тарк этишига ва ҳуқуқбузарлик содир этилишига йўл қўйилмайдиган, хавфсиз шароитларда сақланади ва кеча-кундуз реабилитация марказлари ходимларининг назорати остида бўладилар. 30. Реабилитация марказларида сақланаётган муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни назорат қилиш реабилитация маркази ходимларидан иборат таркибда ташкил этиладиган навбатчилик гуруҳлари томонидан амалга оширилади. 31. Муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни реабилитация марказларининг хоналарида алоҳида-алоҳида жойлаштириш уларнинг шахсини ва психологик жиҳатдан мослигини ҳисобга олган ҳолда амалга оширилади. Чекувчилар, қоидага кўра, чекмайдиганлардан алоҳида жойлаштирилади. Қуйидаги шахслар алоҳида жойлаштирилиши шарт: эркаклар ва аёллар; чет эл фуқаролари ва фуқаролиги бўлмаган шахслар; юқумли касалликларга чалинган ёки тиббий кузатувга муҳтож бўлган беморлар; реабилитация маркази бошлиғининг қарорига кўра, ҳаёти ва соғлиғи хавфсизлигини таъминлаш манфаатларидан келиб чиқиб айрим шахслар.
27. Жамоат тартибини сақлаш ва хавфсизлигини таъминлашда маъмурий назоратнинг ўрни ва аҳамияти.
Маъмурий назоратнинг асосий вазифаси Маъмурий назоратнинг асосий вазифаси жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинган айрим тоифадаги шахслар томонидан ҳуқуқбузарликлар содир этилишининг олдини олиш мақсадида уларга якка тартибда профилактик таъсир кўрсатишдан иборатдир. Маъмурий назорат тўғрисидаги қонунчилик Маъмурий назорат тўғрисидаги қонунчилик ушбу Қонун ва бошқа қонунчилик ҳужжатларидан иборат. Агар Ўзбекистон Республикасининг халқаро шартномасида Ўзбекистон Республикасининг маъмурий назорат тўғрисидаги қонунчилигида назарда тутилганидан бошқача қоидалар белгиланган бўлса, халқаро шартнома қоидалари қўлланилади. Маъмурий назоратнинг асосий принциплари Маъмурий назоратнинг асосий принциплари қуйидагилардан иборат: қонунийлик; демократизм; адолатпарварлик; инсонпарварлик; фуқароларнинг ҳуқуқлари, эркинликлари ва қонуний манфаатларига риоя қилиш ва уларни ҳурмат қилиш; белгиланадиган чекловларнинг дифференциаллашганлиги ва индивидуаллаштирилганлиги; қонунга итоаткорлик хулқ-атворини рағбатлантириш. Асосий тушунчалар Ушбу Қонунда қуйидаги асосий тушунчалар қўлланилади: маъмурий назорат — назорат остидаги шахсларга суд томонидан белгиланадиган маъмурий чекловларни қўллашдан иборат тарбиявий-профилактик таъсир кўрсатиш чоралари мажмуи; маъмурий чеклов — ҳуқуқлар ва эркинликларни вақтинчалик чеклаш ёки зиммага мажбуриятлар юклатиш бўлиб, ушбу чеклаш ёки мажбурият юклатиш жазони ижро этиш муассасасидан озод қилинган шахсга нисбатан суд томонидан белгиланади; назорат остидаги шахс — ўзига нисбатан маъмурий назорат амалга оширилаётган шахс; назорат остидаги шахснинг яшаш жойи (яшаш жойи) — назорат остидаги шахс доимий яшаш ёки вақтинча турган жойи бўйича рўйхатга олинган турар жой. Ўзига нисбатан маъмурий назорат ўрнатиладиган шахслар Ушбу Қонун 8-моддасининг биринчи қисмида назарда тутилган асослар мавжуд бўлганда қуйидаги вояга етган шахсларга нисбатан суд томонидан маъмурий назорат ўрнатилади: суд томонидан ўта хавфли рецидивист деб топилган; оғир ёки ўта оғир жиноятлар содир этганлик учун озодликдан маҳрум қилишга ҳукм этилган; ҳар қандай қасддан қилинган жиноятлар учун икки ёки ундан ортиқ марта озодликдан маҳрум қилишга ҳукм этилган; Ўзбекистон Республикасининг Жиноят кодексига биноан оғир ёки ўта оғир жиноят ҳисобланадиган қилмишларни содир этганлик учун бошқа давлат ҳудудида озодликдан маҳрум қилиш тарзидаги жазони ўтаган. Маъмурий назорат судланганлиги олиб ташланган ёки судланганлик ҳолати тугалланган шахсларга нисбатан ўрнатилиши мумкин эмас. Маъмурий назорат чоғида белгиланадиган маъмурий чекловлар Назорат остидаги шахсларга нисбатан суднинг содир этилган қилмишнинг хусусияти ҳисобга олинган ҳолдаги қарори асосида қуйидаги маъмурий чекловлар белгиланиши мумкин: яшаш жойидан сутканинг белгиланган вақтида ташқарида бўлишни тақиқлаш; муайян жойларда бўлишни тақиқлаш; суд томонидан белгиланган ҳудуд доирасидан ички ишлар органларининг рухсатисиз чиқишни тақиқлаш; рўйхатдан ўтиш учун ҳар ойда бир мартадан тўрт мартагача ички ишлар органига (ички ишлар органининг таянч пунктига) келиш; алкоголли ичимликларни истеъмол қилишни тақиқлаш. Ушбу модданинг биринчи қисмида кўрсатилган маъмурий чекловлар назорат остидаги шахснинг турмуш тарзига, оилавий аҳволига, шунингдек унинг шахсини тавсифловчи бошқа ҳолатларга қараб тўлиқ ҳажмда ёки алоҳида-алоҳида тарзда белгиланади. Маъмурий чекловларнинг рўйхати узил-кесил бўлиб, унга қўшимчалар киритилиши ёки у кенгайтириб шарҳланиши мумкин эмас. Қўлланиладиган маъмурий чекловлар суд томонидан ички ишлар органининг тақдимномасига ёки назорат остидаги шахснинг ёхуд унинг вакилининг аризасига, шунингдек меҳнат жамоасининг, жамоат бирлашмасининг ва фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органининг илтимосномасига биноан назорат остидаги шахснинг турмуш тарзи ва хулқ-атвори ҳақидаги маълумотлар инобатга олинган ҳолда қисман бекор қилиниши мумкин.
28. ma’muriy nazorat amalga oshirishda iio huquqlari majburiyatlari.
28. Маъмурий назоратни амалга оширишда ички ишлар органларининг ҳуқуқларива мажбуриятларини баён қилинг.
16-модда. Маъмурий
назоратни амалга оширишда ички ишлар органларининг ҳуқуқлари Маъмурий назоратни амалга оширишда ички ишлар органлари қуйидаги ҳуқуқларга эга: назорат остидаги шахснинг хулқ-атвори тўғрисида иш, ўқиш ёки хизмат жойи маъмуриятидан, жамоат бирлашмасидан, яшаш жойидаги фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органидан, шунингдек фуқаролардан маълумотларни сўраш ва олиш; назорат остидаги шахсга уй-жой бериш ва уни ишга жойлаштириш тўғрисида тегишли давлат органларига, бошқа корхоналар, муассасалар ва ташкилотларга илтимосномалар юбориш; профилактик суҳбат ўтказиш учун назорат остидаги шахсни унинг яшаш жойидаги ички ишлар органларига чақириш, назорат остидаги шахснинг талаби билан бундай суҳбатларни адвокат, жамоатчилик, фуқаролар ўзини ўзи бошқариш органи вакиллари ёки яқин қариндошлари иштирокида ўтказиш; назорат остидаги шахсдан ўзига нисбатан белгиланган маъмурий чекловларга риоя этиш ҳамда зиммасига юклатилган мажбуриятларни бажариш билан боғлиқ масалалар юзасидан оғзаки ва ёзма тушунтиришлар талаб қилиш. Ички ишлар органлари маъмурий назоратни амалга ошириш бўйича алоҳида тадбирларни ўтказишда давлат органлари, фуқароларнинг ўзини ўзи бошқариш органлари, бошқа ташкилотлар ва фуқаролар билан ҳамкорлик қилиши мумкин. 17-модда. Маъмурий назоратни амалга оширишда ички ишлар органларининг мажбуриятлари Маъмурий назоратни амалга оширишда ички ишлар органлари: назорат остидаги шахсга унинг ҳуқуқлари ва мажбуриятларини тушунтириши, шунингдек ўзига нисбатан белгиланган маъмурий чекловларни бузганлик ҳамда зиммасига юклатилган мажбуриятларни бажармаганлик учун жавобгарлик тўғрисида огоҳлантириши; маъмурий назорат муддати мобайнида назорат остидаги шахсларнинг ҳисобини юритиши; назорат остидаги шахсларни ўзлари танлаган яшаш жойида доимий яшаш жойи бўйича рўйхатга олиш ва уларни ишга жойлаштириш юзасидан зарур чоралар кўриши; маъмурий назорат остидаги шахснинг ўзига нисбатан белгиланган маъмурий чекловларга риоя этиши ва яшаш, иш, ўқиш ёки хизмат жойи бўйича зиммасига юклатилган мажбуриятларни бажариши устидан тизимли равишда назоратни амалга ошириши; назорат остидаги шахс билан унинг ҳуқуқбузарликлар содир этишининг олдини олишга қаратилган якка тартибдаги профилактика ишларини олиб бориши; жазони ижро этиш муассасаларидан озод қилинганидан кейин яшаш жойларига белгиланган муддатда узрли сабабларсиз етиб келмаган, шунингдек яшаш жойларини ўзбошимчалик билан тарк этган ёки суд томонидан белгиланган ҳудуд доирасидан рухсатномасиз чиқиб кетган назорат остидаги шахсларнинг қидирувини амалга ошириши шарт. Маъмурий назоратни ўрнатиш ва амалга ошириш назорат остидаги шахснинг бошқа ҳуқуқлари ва қонуний манфаатларини бузмаслиги, унинг шаъни ва қадр-қимматини камситмаслиги керак. 29. ma’muriy nazorat ostidagi shaxslarning huquqlari va majburiyatlari bayon qiling.
14-модда. Назорат остидаги шахснинг ҳуқуқлари Назорат остидаги шахс қуйидаги ҳуқуқларга эга: адвокат хизматларидан фойдаланиш; кўриб чиқилаётган масала юзасидан изоҳлар бериш; далиллар тақдим этиш; судда маъмурий назорат ўрнатиш ва чекловлар қўллаш тўғрисидаги материаллар билан танишиб чиқиш ҳамда улардан зарур маълумотларни ёзиб олиш, материаллар ва ҳужжатлардан техника воситалари ёрдамида ўз ҳисобидан кўчирма нусхалар олиш ёки улардаги маълумотларни ўзга шаклда қайд этиш; маъмурий назоратни муддатидан илгари тугатиш тўғрисида, шунингдек белгиланган маъмурий чекловларни қисман бекор қилиш ҳақида судга бевосита ёки вакили орқали аризалар билан мурожаат этиш; суд мажлисининг баённомаси билан танишиш ҳамда у бўйича ўз мулоҳазаларини билдириш; суднинг маъмурий назорат ўрнатиш, у билан боғлиқ маъмурий чекловлар ва унинг муддатини узайтириш тўғрисидаги қарори устидан шикоят қилиш; иш бўйича келтирилган протестлар ва келиб тушган шикоятлардан хабардор бўлиш ва уларга нисбатан эътирозлар билдириш; яшаш жойидан ташқарида бўлиш ва (ёки) суд томонидан белгиланган ҳудуд доирасидан қисқа муддатга чиқиш учун рухсатномалар олиш тўғрисидаги аризалар билан ички ишлар органларига мурожаат этиш; бевосита ёки вакили орқали ички ишлар органларининг қарорлари ва улар мансабдор шахсларининг маъмурий назоратни ўрнатиш ва амалга ошириш чоғидаги ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан шикоят қилиш. 15-модда. Назорат остидаги шахснинг мажбуриятлари Назорат остидаги шахс қуйидаги маъмурий назорат қоидаларига риоя этиши шарт: жазони ижро этиш муассасасидан озод қилинганидан кейин ўзи танлаган яшаш жойига суд томонидан белгиланган муддатда етиб бориш; жазони ижро этиш муассасасидан озод қилинганидан кейин, шунингдек яшаш жойи ўзгарганидан сўнг ўзи танлаган яшаш жойига етиб келган кундан эътиборан уч кун ичида ҳисобга қўйилиш учун маъмурий назоратни амалга оширувчи ички ишлар органига келиш; ўзига нисбатан белгиланган маъмурий чекловларга риоя этиш; маъмурий назоратни амалга оширувчи ички ишлар органидан яшаш жойидан ташқарида бўлиш ва (ёки) суд томонидан белгиланган ҳудуд доирасидан ташқарига қисқа муддатга чиқиш учун рухсатнома олинган тақдирда, қисқа муддатга чиқилаётган ҳудуднинг ички ишлар органини хабардор қилиш; қисқа муддатга чиқиш жойидан қайтиб келганида доимий яшаш жойи бўйича ички ишлар органини хабардор қилиш; маъмурий назоратни амалга оширувчи ички ишлар органини ишга жойлашганлиги, яшаш, иш, ўқиш ёки хизмат жойи ўзгарганлиги ёхуд меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги тўғрисида уч кун ичида хабардор қилиш; яшаш жойидаги ички ишлар органига ушбу орган томонидан белгиланган муддатда чақирувга кўра бориш; ўзига нисбатан белгиланган маъмурий чекловларга риоя этиш ва зиммасига юклатилган мажбуриятларни бажариш билан боғлиқ масалалар юзасидан оғзаки ва ёзма тушунтиришлар бериш.
30. Махсус қабулхонада сақланаётган маъмурий қамоққа олинган шахсларнинг ҳуқуқ ва мажбуриятларини баён қилинг.
Мaxsus qabulxona — ichki ishlar organlari tizimiga kiradigan, ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarni qabul qilish va saqlash uchun mo‘ljallangan maxsus muassasa. 13-modda. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarning huquqlari Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslar quyidagi huquqlarga ega: ma’muriy qamoqni o‘tash tartibi va sharoitlari, o‘z huquqlari va majburiyatlari to‘g‘risida axborot olish; arizalar, takliflar va shikoyatlar bilan murojaat qilish; maxsus qabulxona boshlig‘iga yoki u vakolat bergan shaxslarga shaxsan qabul qilish to‘g‘risida murojaat qilish; o‘zlarining shaxsiy xavfsizligi va sog‘lig‘i saqlanishi ta’minlanadigan sharoitlarda saqlanish, tegishli tibbiy yordam olish; pochta jo‘natmalarini va yo‘qlovlarni olish hamda jo‘natish; advokat, qarindoshlari yoki boshqa shaxslar bilan uchrashish; O‘zbekiston Respublikasi hududi bo‘yicha telefon orqali har kuni limitlangan bir martalik so‘zlashish; tungi vaqtda uzluksiz sakkiz soat uxlash; maxsus qabulxona hududida maxsus ajratilgan joylarda kunduzgi vaqtda davomiyligi ikki soatdan kam bo‘lmagan har kungi sayr qilish; diniy rasm-rusumlarni ado etish, agar bu ichki tartib qoidalarini, shuningdek boshqa shaxslarning huquqlari, erkinliklari va qonuniy manfaatlarini buzmasa; mehnatga jalb qilingan taqdirda tegishli haq olish va mehnatining muhofaza qilinishi; belgilangan normalar bo‘yicha oziq-ovqat mahsulotlari bilan ta’minlanish, moddiy-maishiy sharoitlardan, o‘quv-badiiy, axborot materiallaridan va qonunchilikda taqiqlanmagan boshqa narsalar va ashyolardan foydalanish; belgilangan tartibda dori vositalarini olish va saqlash. O‘zbekiston Respublikasining ma’muriy qamoqqa olingan fuqarolari, ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan huquqlardan tashqari, O‘zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovida, davlat hokimiyati vakillik organlariga saylovda va O‘zbekiston Respublikasining referendumida qonunchilikka muvofiq ishtirok etish huquqiga ega. Ma’muriy qamoqqa olingan chet el fuqarolari, ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan huquqlardan tashqari, o‘z davlatlarining diplomatik vakolatxonalari va konsullik muassasalari bilan, O‘zbekiston Respublikasida diplomatik va konsullik muassasalariga ega bo‘lmagan mamlakatlarning fuqarolari esa, ularning manfaatlarini himoya qilishni o‘z zimmasiga olgan davlatning diplomatik vakolatxonalari va konsullik muassasalari bilan aloqa bog‘lash huquqiga ega. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslar qonunchilikka muvofiq boshqa huquqlarga ham ega bo‘lishi mumkin. 14-modda. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarning majburiyatlari Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslar: ushbu Qonun talablariga va ichki tartib qoidalariga rioya etishi; maxsus qabulxona ma’muriyati va xodimlarining qonuniy talablarini bajarishi, ularning o‘z xizmat majburiyatlarini bajarishiga to‘sqinlik qilmasligi; sanitariya qoidalari, normalari va gigiyena normativlariga rioya etishi; yong‘in xavfsizligi qoidalariga rioya etishi; maxsus qabulxona mol-mulkiga ehtiyotkorlik bilan munosabatda bo‘lishi; kameralarni va boshqa xonalarni navbatma-navbat tozalab turishi; boshqa shaxslarning sha’ni va qadr-qimmatini kamsituvchi, shuningdek o‘z hayoti va sog‘lig‘iga yoxud boshqa shaxslarning hayoti va sog‘lig‘iga tahdid soluvchi xatti-harakatlarni sodir etmasligi shart.
1-kazus.
Yuqoridagi vaziyatga ko`ra Yunusobod tumani Tinchlik mahallasi hududidaxizmat olib borayotgan profilaktika inspektori Xoshimov mahallada istiqomat
qilayotgan fuqoro S.Obidovning yashash uyiga borganida uning xonadonidan diniymazmundagi materialllar borligi aniqlandi.
Ushbu holatda
fuqoro Obidovning xarakatlarida mamuriy huquqbuzarlik alomatlari mavjud U MJTK ning 1842-moddasidako`rsatilgan Diniy mazmundagi materiallarni qonunga xilof ravishda tayyorlash,
saqlash, olib kirish yoki tarqatish huquqbuzarligini sodir etgan.
1842-modda.Diniy mazmundagi materiallarni qonunga xilof ravishda tayyorlash, saqlash, olib
kirish yoki tarqatish
Diniy mazmundagi materiallarni tarqatishmaqsadida qonunga xilof ravishda tayyorlash, saqlash, O‘zbekiston Respublikasi
hududiga olib kirish yoki tarqatish, -
materiallarni va ularnitayyorlash hamda tarqatish uchun tegishli vositalarni musodara qilib,
fuqarolarga bazaviy hisoblash miqdorining yigirma baravaridan yuzbaravarigacha, mansabdor shaxslarga esa — ellik baravaridan yuz ellik
baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.
Ushbu huquqbuzarlik tuman shahar jinoyat ishlari sudi tomonidan ko`rib chiqiladitergovga qadar tekshiruv esa ichki ishlar organi xodimlari tomonidan amalga oshiriladi. Bundan avval profilaktika inspektori quyidagi hujjatlarnirasmiylashtirishi lozim. -Bildirgi -Tushuntirish xati - Diniy mazmundagi materillarni olib qo`yish tog`risida qaror va olib qo`yilganligitog`risida dalolatnom -Ushbu materialllarga nisbatan Dinshunoslik ekspertizasini tayinlash tog`risida qaror chiqaradi. Keyinchalikushbu qarorga dinity mazmundagi materialllarni ilova qilgan xolda ekspertga taqdim etiladi.
2-kazus.
Yuqoridagi vaziyatga ko`ra Istiqlol mahallasida xizmatolib borayotgan profilaktika inspektori M va FRB inspektori F.Xoshimov passport
tizimi qoidalariga amal qilinishi bo`yicha profilaktik ishlar olib boorish davomidamahalada yashab kelayotgan fuqoro A.Sattarov oila azolari bilan doimiy va
vaqtincha ro`yhatdan o`tmasdan yashab kelayotganligi aniqlandi.
Ushbu holatda fuqoro sattarovning harakatlarida ma’muriyjavobgarlik togrisidagi kodeksning 223-modda. Pasport tizimi qoidalarini buzish
huquqbuzarligini sodir etgan
223-modda. Pasport tizimi qoidalarinibuzish O‘zbekiston Respublikasi fuqarosining pasportsiz yoki identifikatsiyalovchi ID-kartasiz yoxud haqiqiy bo‘lmagan pasport yoki identifikatsiyalovchi ID-kartabilan, doimiy yashash yoki vaqtincha turgan joyi bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tmasdan yashashi, O‘zbekiston Respublikasi fuqarosining pasportini yoki identifikatsiyalovchi ID-kartasini,xorijga chiqish uchun biometrik pasportini qasddan yaroqsizlantirishi yoki uni ehtiyot qilib saqlamaganligi oqibatida yo‘qotib qo‘yishi, shuningdek fuqaroligi bo‘lmaganshaxsning harakatlanish hujjatini qasddan yaroqsizlantirishi yoki uni ehtiyot qilib saqlamaganligi oqibatida yo‘qotib qo‘yishi, O‘zbekiston Respublikasi hududida doimiyyashovchi chet el fuqarosining va fuqaroligi bo‘lmagan shaxsning haqiqiy bo‘lmagan identifikatsiyalovchi ID-kartasi (O‘zbekiston Respublikasida yashash guvohnomasi)bilan, doimiy yashash yoki vaqtincha turgan joyi bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tmasdan yashashi, identifikatsiyalovchi ID-kartasini (O‘zbekiston Respublikasida yashash guvohnomasini)qasddan yaroqsizlantirishi yoki uni ehtiyot qilib saqlamaganligi oqibatida yo‘qotib qo‘yishi, — bazaviy hisoblash miqdorining ikkidan bir qismidan uchbaravarigacha miqdorida jarima solishga sabab bo‘ladi. Ushbu moddaning birinchi qismida nazarda tutilgan ayni bir huquqbuzarlik ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomidatakror sodir etilgan bo‘lsa, — bazaviy hisoblash miqdorining besh baravari miqdorida jarima solishga sabab bo‘ladi. Pasport tizimi qoidalariga rioya etish uchun mas’ul bo‘lganshaxslar tomonidan shaxslarning shaxsini tasdiqlovchi hujjatlarsiz yashashiga yo‘l qo‘yilishi, xuddi shuningdek fuqarolar tomonidan o‘z turar joylarida shaxslarningshaxsini tasdiqlovchi hujjatlarsiz, doimiy yashash va vaqtincha turgan joyi bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tmasdan yashashiga yo‘l qo‘yilishi, — bazaviy hisoblash miqdorining besh baravari miqdorida jarimasolishga sabab bo‘ladi. Xuddi shunday huquqbuzarlik ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa, — bazaviy hisoblash miqdorining o‘n baravari miqdorida jarimasolishga sabab bo‘ladi. O‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan O‘zbekiston Respublikasi fuqarosi o‘n olti yoshga to‘lishi munosabati bilan identifikatsiyalovchi ID-kartasini o‘zvaqtida olmaganligi uchun ma’muriy javobgarlikka tortilmaydi. O‘n sakkiz yoshgacha bo‘lgan, O‘zbekiston Respublikasida doimiy yashayotgan chet el fuqarosi va fuqaroligi bo‘lmagan shaxs o‘n olti yoshgato‘lishi munosabati bilan identifikatsiyalovchi ID-kartasini o‘z vaqtida olmaganligi uchun ma’muriy javobgarlikka tortilmaydi Ushbu huquqbuzarlikni ko`rib chiqish MJTKning 248-moddasi4-qismiga ko`ra ishki ishlar organi xodimi vakolatiga kiradi. Ushbu vaziyatda profilaktika inspektori o`ziga biriktirilgan planshet yordamida E-ma’muriy ishtizimi orqali ma’muriy bayonnoma rasmiylashtirib ma’muriy jazo qollash tog`risida qaror chiqaradi.
3-kazus. Чилонзор тумани Бешқўрғон маҳалласидаги “Абу Сахи” савдо мажмуасида жойлашган фуқаро Ш.Амоновга тегишли бўлган савдо дўконидан ярим кечаси номаълум шахслар томонидан дўкондаги буюмлар ўғирлаб кетилганлиги ва кейинчалик маълум бўлишича ўғирлик содир этилган вақтда савдо дўконига ўрнатилган хавфсизлик сигнализацияси техник сабабларга кўра ишламай қолганлиги натижасида, фуқаро Ш.Амонов Миллий гвардиянинг ҳудудий бўлимига ҳолат юзасидан амалий ёрдам сўраб мурожаат қилган.
Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг.
Фуқаро Ш.Амоновнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг Миллий гвардиянинг ҳудудий бўлимига қилган мурожаати асослими? Ушбу ҳолатни кўриб чиқиш Миллий гвардия ходимларининг ваколатига кириш-кирмаслигини асосланг ва унинг кейинги маъмурий процессуал ҳаракатларини ёзма равишда баён қилинг.
Javob; ЎЗБЕКИСТОН РЕСПУБЛИКАСИ ПРЕЗИДЕНТИНИНГ 29.11.2021 ЙИЛДАГИ ПФ 27-СОНЛИ ФАРМОНИ ushbu farmonga muvofiq, jamoat tartibini saqlash bo’yicha milliy gvardiya organiga quydagi vakolat va vazifalar belgilangan.
Ushbu qonunga muvofiq O‘zbekiston Respublikasi Milliy gvardiyasining vakolatlari belgilangan bo’lib unga ko’ra:
jamoat xavfsizligini ta’minlashga qaratilgan maqsadli idoraviy dasturlarni ishlab chiqadi, tasdiqlaydi va amalga oshiradi;
jamoat xavfsizligiga tahdid soluvchi ommaviy tartibsizliklarga chek qo‘yish bo‘yicha tadbirlarni amalga oshiradi;
o‘ziga biriktirilgan jamoat joylarida, shu jumladan Toshkent, Nukus shaharlari va viloyatlar markazlaridagi ommaviy tadbirlarda, istirohat bog‘lari, xiyobonlar va bozorlarda jamoat tartibini saqlashni tashkil etadi;
vakolati doirasida favqulodda vaziyatlarda va favqulodda holat e’lon qilingan hududlarda jamoat xavfsizligini ta’minlaydi;
terrorchilikka qarshi operatsiyalarni o‘tkazishda vakolatli davlat idoralari bilan hamkorlikda ishtirok etadi;
davlat obyektlarini, o‘ta muhim, toifalangan obyektlarni hamda boshqa obyektlarni, jismoniy va yuridik shaxslarning mol-mulkini qo‘riqlaydi;
qo‘riqlash faoliyati sohasidagi davlat siyosatini amalga oshiradi;
jamoat xavfsizligini ta’minlash sohasida ilmiy-tadqiqot va tashkiliy-uslubiy ishlarni amalga oshiradi.
Mazkur holatda do’konda o’g’rilik yuzasidan mazkur holatda tergov harakatlarini Jpkning 3812-modda. Jinoyat ishining tergovga tegishliligi Surishtiruv quyidagilarning surishtiruvchilari tomonidan olib borilishiga muvofiq, ichki ishlar tergovchilari tomonidan olib boriladi. Bu holat milliy gvardiya vakolatiga kirmasligini bilib oldik endi, milliy gavardiya xodimlari tomonidan qanday ma’muriy prosessual harakatlar amalga oshiriladi degan savolga to’xtaladigan bo’lsam, bu holatda signalizatsiya nima uchun ishlamay qolganligini yoki unga tashqi kuch aralashgan bo’lishi mumkinligini aniqlashi mumkin. agar mazkur holatda do’konda kelgusida yana kelib chiqishi mumkin bo’lgan, huquqbuzarliklarni oldini olish bo’yicha taqdimnoma kirtishi mumkin.
4-kazus. Уч-тепа тумани А.Навоий маҳалласида жойлашган 45-сон умум-таълим мактаб ўқувчиси С.Ғуломов телефонидан порнографик мазмундаги фото расмлар аниқланганлиги ҳолати бўйича мактаб раҳбарияти томонидан тегишли тартибда чора кўришни сўраб, ушбу мактабда хизматга жалб қилинган Миллий гвардия ходимига мурожаат қилишди. Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг. Фуқаро С.Ғуломовнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик аломатлари мавжуд бўлса юридик таркибини аниқланг. Ушбу маъмурий ишни кўриб чиқиш Миллий гвардия ходимларининг ваколатига кириш-кирмаслигини асосланг ва унинг кейинги маъмурий процессуал ҳаракатларини ёзма равишда баён қилинг.
Javob; Mazkur holatga huquqiy baho beradigan bo’lsak, eng avvalo S.G’ulomovning telefonidan chiqan pornografik mahsulot uchun javobgarlik bormi degan savolga javob topsak, maqsadga muvofiq bo’ladi. 189-modda. Pornografik mahsulotni tayyorlash, olib kirish, tarqatish, reklama qilish, namoyish etish. Pornografik mahsulotni tarqatish, reklama qilish, namoyish etish maqsadida tayyorlash yoki O‘zbekiston Respublikasi hududiga olib kirish, pornografik mahsulotni reklama qilish, namoyish etish, tarqatish, shu jumladan ommaviy axborot vositalarida, telekommunikatsiya tarmoqlarida yoki Internet jahon axborot tarmog‘ida reklama qilish, namoyish etish, tarqatish uchun javobgarlik belgilangan.
Agar maktab o’quvchisi S.G’ulomov ushbu harakatlarni sodir etgan bo’lsa, javobgar ko’rish mumkin.
Endi bu yerda keyingi masala, maktab o’quvchisini javobgarlikka tortish yoshiga yetgan yoki yo’qligini bilishimiz kerak. Agar bu holatda maktab o’quvchisi javobgarlik yoshiga yetmagan bo’lsa, bu holatda to’g’ridan to’g’ri uni javobgar qilaolamymiz. Bu holatda uning ota onasiga nisbatan MJtKning 47-modda. Bolalarni tarbiyalash va ularga ta’lim berish borasidagi majburiyatlarni bajarmaslik-Ota-onalar yoki ularning o‘rnini bosuvchi shaxslar tomonidan voyaga yetmagan bolalarni tarbiyalash va ularga ta’lim berish borasidagi majburiyatlarni bajarmaslik, shu jumladan voyaga yetmagan bolalarning ma’muriy huquqbuzarlik sodir etishiga olib kelishi — bazaviy hisoblash miqdorining bir baravaridan besh baravarigacha miqdorda jarima solishga sabab bo‘ladi.
Ushbu holatda javobgarlik qilish uchun milliy gavardiya xodimining vakolati bor.
Obyekt. Кўриб чиқилаётган ҳуқуқбузарликнинг ижтимоий зарари жамоат тартибига қасд қилиши, жамиятга, айниқса, ёшларга таъсир кўрсатиши билан белгиланади, жинсий муносабатлар соҳасида идеал ва ахлоқий тамойилларни йўқотишга олиб келади.
Тарқалиш ва савдо қилиш мақсадида порнографик ашё тайёрлаш, тарқатиш, реклама қилиш, сақлаш ушбу хуқуқбузарликнинг объектив томони ҳисобланади
Ҳуқуқбузарликнинт субъектив томони бевосита қасд сифатида тавсифланади.
16 ёшга етган, қонун олдида жавоб берадиган шахс ушбу ҳуқуқбузарликнинг субъектидир.
5.Юнусобод тумани Темурийлар маҳалласида яшовчи, фуқаро О.Тошпўлатов ўзининг яшаш хонадонида ёнғин чиқаётганлиги сабабли, ИИБ навбатчилик қисми 102 рақамига қўнғироқ қилиб, ҳолат юзасидан амалий ёрдам сўради.
Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг.
Фуқаро О.Тошпўлатовнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг ИИБ навбатчилик қисмига қилган мурожаати асослими?
Ушбу ҳолат бўйича ИИБ навбатчилик қисми масъул ходимларининг ҳаракатларига ҳуқуқий баҳо беринг ва унинг кейинги процессуал ҳаракатларини ёзма равишда баён қилинг.Ushbu holatni huquqiy jihatdan tahlil qiladigan bo'lsam O‘zbekiston Respublikasining "Ichki ishlar organlari to‘g‘risida"gi Qonuni hamda boshqa tegishli normativ-huquqiy hujjatlarga muvofiq, har bir fuqaro favqulodda holatlarda tegishli idoralarga murojaat qilish huquqiga ega.
O.Toshpulatovning o‘z yashash xonadonida yong‘in sodir bo‘layotgani sababli 102 raqamiga qo‘ng‘iroq qilgani – asosli, qonuniy va to‘g‘ri harakat hisoblanadi. Bu uning o‘zining va atrofdagilarning hayoti, sog‘lig‘i va mulkini himoya qilishga qaratilgan bo'lishi mumkin.
IIB navbatchilik qismi mas’ul xodimlarining harakatlariga huquqiy baho beradigan bo'lsam IIB navbatchilik qismi xodimlari fuqarolardan kelib tushgan murojaatlar asosida:
Holatni zudlik bilan baholashi; Tezkor xizmatlarni (yong‘in xavfsizligi, tez yordam, FVV va hokazo) xabardor qilishi; Voqea joyiga patrul-post xizmati yoki tergov-tezkor guruh yuborishi; Fuqaro va boshqa jabrlanganlarga amaliy yordam ko‘rsatishi zarur.Agar mas’ul xodimlar bu tartibga rioya qilsa, ularning harakatlari qonuniy, xizmat vazifasiga muvofiq va fuqarolik xavfsizligini ta'minlashga qaratilgan deb baholanadi.
IIBning keyingi protsessual harakatlari to‘xtaladigan bo‘lsak:
1. Murojaatni rasmiylashtirish: 102 raqamiga tushgan qo‘ng‘iroq maxsus jurnalga qayd etiladi. 2. Voqea joyiga chiqish: Mahalla hududiga xizmat ko‘rsatuvchi profilaktika inspektori, patrul-post xizmati xodimlari yuboriladi. 3. Yong‘in haqida FVV (yong‘in xavfsizligi xizmati)ga darhol xabar beriladi. 4. Voqea joyida hujjatlashtirish: Voqea joyi ko‘zdan kechiriladi, guvohlar so‘roq qilinadi, foto-video tasvirga olinadi. 5. Tegishli dalolatnoma tuziladi. 6. Agar jinoyat alomatlari mavjud bo‘lsa, tergovoldi tekshiruvi boshlanadi va jinoyat ishi qo‘zg‘atilishi mumkin.
6.Тадбиркор У.Солиев Юнусобод тумани Ғ.Ғуломов кўчасида жойлашган “Анор” номли истироҳат боғида кўчма цирк томоша тадбирини ўтказиш учун истироҳат боғ маъмурияти билан ўзаро келишиб, лекин оммавий тадбирларни ўтказиш рухсатномасини олмасдан тадбир ўтказиб келаётганлиги ҳақида ИИБ 102га хабар келиб тушди. Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг. Фуқаро У.Солиевнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик аломатлари мавжуд бўлса юридик таркибини аниқланг.
Ушбу ишни кўриб чиқиш ИИБнинг ваколатига кириш-кирмаслигини асосланг ва ушбу ҳолат бўйича процессуал ҳаракатларини ёзма равишда баён қилинг.
U.Soliyev tomonidan “Anor” istirohat bog‘ida ko‘chma sirk tomoshasi o‘tkazilishi – ommaviy tadbir hisoblanadi. O‘zbekiston Respublikasining "OMMAVIY TADBIRLARNI TASHKIL ETISH VA O‘TKAZISH TARTIBINI YANADA TAKOMILLASHTIRISH CHORA-TADBIRLARI TO‘G‘RISIDA"gi Qarorning 2-bandida "ommaviy tadbirlar tashkilotchilari tomonidan ommaviy tadbirlarni o‘tkazishda xavfsizlikni ta’minlash to‘g‘risida ichki ishlar organlari bilan majburiy tartibda shartnomalar tuzilishi yuzasidan qat’iy nazorat o‘rnatish, shuningdek ularning tegishli ruxsatnomalar olmasdan o‘tkazilishi holatlariga yo‘l qo‘ymaslik chora-tadbirlarini ko‘rsin" deya takidlangan.
Demak, U.Soliyev ommaviy tadbirni vakolatli organlarning ruxsatisiz o‘tkazgan bo‘lsa, bu holatda qonunbuzilish mavjud. U.Soliyevning harakatlariga huquqiy tahlili va huquqbuzarlik yuridik tarkibi: U.Soliyevning harakatlarida Ma'muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning quyidagi moddasi bo‘yicha huquqbuzarlik alomatlari mavjud: MJTK 200¹-moddasi – "Ommaviy tadbirlarni o‘tkazish qoidalarini buzish". Yuridik tarkib: Ob’yektiv tomoni: ommaviy tadbirni tegishli ruxsatnomasiz o‘tkazish. Sub’yektiv tomoni: bilib turib, ehtiyotsizlik yoki beparvolik bilan ruxsatnomasiz tadbir o‘tkazilishi. Subyekt: ma’muriy javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lgan yoshi to‘liq bo‘lgan jismoniy shaxs – tadbirkor U.Soliyev. Obyekt: ommaviy xavfsizlik va jamoat tartibini ta'minlash tartibi. Mazkur holat IIB (Ichki ishlar bo‘limi)ning vakolatiga to‘liq kiradi, chunki IIB MJTK asosida huquqbuzarlik to‘g‘risidagi bayonnoma rasmiylashtirish vakolatiga ega.Jamoat xavfsizligini ta’minlash, ommaviy tadbirlarda tartibni nazorat qilish – IIB zimmasidagi vazifa hisoblanadi.102 raqamiga murojaat kelganligi sababli, IIB xodimlari tezkor xizmat vazifasini bajarishi shart.
IIB tomonidan amalga oshirilishi lozim bo‘lgan protsessual harakatlar (yozma bayon)
1. Murojaatni ro‘yxatga olish – 102 raqamiga tushgan xabar maxsus jurnalga qayd etiladi. 2. Voqea joyiga chiqish – patrul-post xizmati yoki profilaktika inspektori yuboriladi. 3. Holatni ko‘zdan kechirish, guvohlarni so‘roq qilish. 4. Tadbirkor U.Soliyevdan izoh olish, ruxsatnoma mavjud yoki yo‘qligini aniqlash. 5. MjTK 200¹-moddasi bo‘yicha ma’muriy bayonnoma rasmiylashtirish. 6. Bayonnoma va tegishli hujjatlarni sudga yuborish – bu ish sud orqali ko‘rib chiqiladi, chunki ma’muriy jazo chorasi sud tartibida belgilanadi. 7. Tadbirni darhol to‘xtatish bo‘yicha ogohlantirish yoki majburiy chora ko‘rish, agar jamoat xavfsizligiga tahdid mavjud bo‘lsa.
7. Тадбир ташкилотчиси С.Ғаппоров Олмазор тумани Мустақиллик шоҳ кўчасида “Адиблар ҳиёбони”да “Китобхонлик” фестивалини ўтказиш бўйича оммавий тадбирлар ўтказилишини назорат қилиш комиссиясига ариза билан мурожаат қилди. Лекин комиссия ушбу аризани 10 кунлик муддатда кўриб чиқмади ва тадбир ўтказиш муддати етиб келганида ташкилотчи рухсатнома олмасдан туриб тадбирни ўтказди.
Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг.
Фуқаро С.Ғаппоровнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик аломатлари мавжуд бўлса юридик таркибини аниқланг.
Комиссия қайси орган ҳузурида тузилади ва унинг ваколатларига нималар киради? Bu holat O‘zbekiston Respublikasining ommaviy tadbirlar o‘tkazish tartibini belgilovchi qonunchilik hujjatlari doirasida baholanadi. Ya’ni O‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2014 yil 29 iyuldagi «Ommaviy tadbirlarni tashkil etish va o‘tkazish tartibini yanada takomillashtirish chora-tadbirlari to‘g‘risida»gi VMQ-205-sonli Qarori huquqiy asos demakdir. Quyida ushbu vaziyatga huquqiy baho, fuqaro S.G‘apporovning harakatlariga huquqiy tahlil, hamda komissiyaning vakolatlari va tuzilishi bo‘yicha batafsil izoh beriladi.
Vazirlar Mahkamasining 205-sonli qarori 6-bandiga muvofiq, ommaviy tadbirlar (shu jumladan, festivallar)ni o‘tkazish uchun tegishli davlat organlaridan ruxsatnoma olish talab etiladi. Ariza, odatda, tadbirdan kamida 10 kun oldin berilishi lozim va tadbirlarga ruxsat berish yoki rad etish to‘g‘risida qaror shu muddat ichida komissiya tomonidan qabul qilinishi kerak. S.G‘apporov arizani belgilangan muddatda topshirgan, ammo komissiya bu arizani qonunda belgilangan 10 kun ichida ko‘rib chiqmagan. Shu boisdan, u ruxsatnoma olmasdan tadbirni o‘tkazgan. Fuqaro S.G‘apporovning harakatlariga huquqiy tahlil qiladigan bo‘lsak uning harakatlarida quyidagi huquqiy jihatlar mavjud:
Ijobiy jihat: U qonuniy tartibda ariza bilan murojaat qilgan, bu esa uning qonuniy yo‘l tutganini ko‘rsatadi. Komissiya arizani ko‘rib chiqmasdan bevosita ma'muriy passivlikka yo‘l qo‘ygan.
Ehtimoliy huquqbuzarlik: Ruxsat olinmagan bo‘lsa-da, S.G‘apporov tadbirni o‘tkazgan. Bu esa “Ommaviy tadbirlarni o‘tkazish qoidalarining 72-bandini buzgan. Bunday holatda, bu harakat Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 201-moddasi (ruxsatsiz ommaviy tadbir o‘tkazish) asosida baholanishi mumkin. Yuridik tarkibi (agar javobgarlikka tortilsa): Subyektiv tomoni – S.G‘apporov ruxsat olishga uringan, ammo komissiya javob bermagan. Obyektiv tomoni – ruxsatsiz tadbir o‘tkazilgan. Subyekt – yuridik javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lgan fuqaro (tashkilotchi). Obyekt – jamoat tartibi, xavfsizlik.
Biroq, bu holatda komissiyaning beqarorligi (javobsizlik) inobatga olinishi mumkin va fuqaroning harakati zarurat holati sifatida baholanishi mumkin. Ya'ni, u ariza topshirgan, biroq javob olmagan. Bu esa ma'muriy jazodan ozod qilishga asos bo‘lishi mumkin.
Komissiya qaysi organ huzurida tuziladi va vakolatlari
Tashkilotchi komissiya: Ommaviy tadbirlarni muvofiqlashtiruvchi komissiyalar, odatda: Tegishli mahalliy ijro hokimiyati organlari (hokimliklar) huzurida, Ichki ishlar organlari, sog‘liqni saqlash, favqulodda vaziyatlar, madaniyat va boshqa manfaatdor organlar ishtirokida tuziladi.
Vakolatlari:
Ommaviy tadbir o‘tkazish bo‘yicha arizalarni qabul qilish va ko‘rib chiqish. Tadbirning xavfsizligi, sanitariya va transport bilan bog‘liq masalalarni muvofiqlashtirish. Ruxsatnoma berish yoki asoslangan rad javobi taqdim etish. Zarur hollarda tadbirni to‘xtatish yoki bekor qilish to‘g‘risida qaror qabul qilish.
Xulosa: S.G‘apporov qonuniy ariza bergan, ammo javob olmagan holda tadbir o‘tkazgan. Bu ruxsatsiz deb baholanishi mumkin, biroq komissiyaning javob bermagani u uchun aybni yumshatuvchi holat hisoblanadi. S.G‘apporovning harakatlari ma’muriy huquqbuzarlik sifatida baholanishi mumkin, lekin bu holatni zarurat yoki komissiya javobgarligi kontekstida ko‘rish lozim. Komissiya hokimlik huzurida tuziladi va tadbir xavfsizligini ta'minlash hamda ruxsat berish bo‘yicha vakolatga ega.
8. Дўстлик тумани Фурқат маҳалласида яшовчи, фуқаро С.Назаров маҳалласи ҳудудида тадбиркор томонидан объект (хусусий мактаб) қурилишига оммавий қаршилик кўрсатиш мақсадида қўшнилари билан олдиндан тил бириктириб, қурилиш бўлаётган жойда оммавий тартибсизлик уюштираётганлиги ҳолати юзасидан ИИБ 102га хабар келиб тушди. Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг. Фуқаро С.Назаровни ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик аломатлари мавжуд бўлса юридик таркибини аниқланг.
Ушбу маъмурий ишни кўриб чиқиш ИИБнинг ваколатига кириш-кирмаслигини аниқланг ва унинг кейинги процессуал ҳаракатларини ёзма равишда баён қилинг. Kazusdagi holat O‘zbekiston Respublikasining jinoiy va ma’muriy qonunchiligi nuqtayi nazaridan baholanishi mumkin. Keling, uni bosqichma-bosqich tahlil qilamiz. Dastlab holatga huquqiy baho berar ekanmiz Fuqaro S.Nazarov va uning qo‘shnilari tomonidan qonuniy qurilayotgan obyektga qarshi ommaviy tartibsizlik uyushtirish harakati – bu qonunbuzarlik alomatlarini o‘z ichiga oluvchi jamoat tartibini buzish holatidir. Agar ularning harakatlari:
- ommaviy norozilik bilan, - jamoat xavfsizligiga tahdid soladigan, - odamlar orasida vahima, shovqin, yakuniy ixtilof yoki qarama-qarshiliklarga sabab bo‘lish holatida yuz bersa, bu holat Jinoyat kodeksining 244-moddasi “Jamoat tartibini buzish (ommaviy tartibsizliklar)” tarkibiga mos keladi. S.Nazarovning harakatlarini huquqiy tahlil qilish - Subyektiv tomoni: S.Nazarov va boshqalar oldindan til biriktirib, ataylab qonuniy qurilishga xalaqit berishni rejalashtirgan. - Obyektiv tomoni: Jamoat tartibini buzuvchi ommaviy norozilik harakatlari sodir etilgan, bu esa ijtimoiy xavfli xatti-harakat sifatida baholanadi. - Subyekt: Fuqaro S.Nazarov – jinoiy javobgarlikka tortilishi mumkin bo‘lgan shaxs. - Obyekt: Jamoat tartibi va fuqarolar xavfsizligi.
Agar bu harakatlar davomida mol-mulkka ziyon yetkazilgan, jismoniy shaxsga zarar yetkazilgan bo‘lsa, holat yanada og‘irroq jinoyat sifatida baholanadi (244-moddada bu holat mavjud). Ma’muriy ishmi yoki jinoyat ishi? Agar tartibsizlik kichik hajmda bo‘lsa (masalan, og‘zaki norozilik, plakatlar bilan chiqish):
- Bu Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeksning 201-moddasi – ruxsatsiz miting, piket, ommaviy chiqishlar o‘tkazish asosida baholanishi mumkin. Agar kuch ishlatish, ijtimoiy xavfli harakatlar (masalan, to‘siqlar o‘rnatish, baqiriq-chaqiriq, jinoyatga undovchi chaqiriqlar) bo‘lsa bu Jinoyat ishi sifatida baholanadi. Ishni ko‘rib chiqish – IIB vakolatga egami? Ha, dastlabki harakatlarni ko‘rib chiqish – Ichki ishlar organlari vakolatiga kiradi. IIBning vakolatiga quyidagilar kiradi: - Holat bo‘yicha tezkor surishtiruvni amalga oshirish, - Fuqarolardan tushuntirishlar olish, - Videoyozuvlar, guvohlar ko‘rsatmasi asosida dastlabki ma’lumotlarni yig‘ish, - Zarurat tug‘ilganda fuqarolarni Ma’muriy huquqbuzarlik to‘g‘risida bayonnoma asosida javobgarlikka tortish, - Jinoyat alomatlari bo‘lsa – ishni tergovga yuborish (prokuratura yoki tergov bo‘limiga).
Keyingi protsessual harakatlar quyidagicha bo‘lishi mumkin:
1. Xabarni qabul qilish – 102 xizmatiga kelib tushgan xabar rasmiy ravishda ro‘yxatga olinadi. 2. Hodisa joyiga chiqish – Tezkor-tergov guruhi voqea joyiga chiqadi, vaziyat o‘rganiladi. 3. Ishtirokchilarni aniqlash – S.Nazarov va boshqa ishtirokchilar aniqlanadi va ularning shaxsi tekshiriladi. 4. Guvohlar va ishtirokchilardan tushuntirish olish – Voqea tafsilotlari bo‘yicha bayonotlar olinadi. 5. Dalillar yig‘ish – Kamera yozuvlari, mobil telefon videolari, guvohlarning ko‘rsatmalari asosida materiallar yig‘iladi. 6. Hujjatlashtirish – Ma’muriy bayonnoma yoki jinoyat ishi materiallari rasmiylashtiriladi. 7. Hujjatlarni tegishli organga yuborish – Jinoyat alomatlari aniqlansa, ish tergovga, yo‘q bo‘lsa – ma’muriy sudga yuboriladi.
9 – Kazus. Хукукбузар О.Ашуров 2025 йил 19 февраль куни Зарафшон шахар 4 кичик туман худудида жойлашган "SOGDIANA" кафесида тегишли рухсатсиз оммавий
тадбир утказишиб, худудий Ички ишлар идораларига хабар бермасдан ташкиллаштирганлиги сабабли оммавий тадбирлар утказиш тартибини бузганлиги юзасидан мамурий иш судга чикарилган. Жукукбузар О.Ашуров судда, килмишига икрорлик билдирмасдан, 2025 йил 19 февраль куни Зарафшон шахар 4-кичик туман худудида жойлашган "SOGDIANA" кафесига Нематов Асрор исмли хонанда келиб, тушлик килганда ундан кафеда жонли ижрода куйлаб беришни илтимос килгани, А.Неьматов рози булгач, телеграм тармогидаги каналларда элон бергани, бу элонларни кафесини реклама килиш ва мижоз чакириш максадида бергани, бирок, оммавий тадбир утказишни максад килмагани, чунки унинг кафеси залида 50 киши овкатланишига мулжалланган стол стуллар борлиги, шу куни кечки пайт ИИБ ЖТСБ ходимлари келиб, унга худудий Ички ишлар идораларига хабар бермасдан оммавий тадбир утказиш тартибини бузганлиги сабабли тегишли тартибда баённома расмийлаштиргани, ИИБ ходимлари келган вактда кафеда факатгина 10-12 та мижоз булгани, у ресторанга мижозларни туплаш ва томларни реклама килиш максадида ИЖТИМОИЙ тармокларга реклама берганлигини, у ушбу рекламани уша куни 18-15 ларда "Золотой город" каналига жойлаштириб унда А.Неъматов унинг кафесига овкатланишга келган вактида жонли ирода кушик айтиши хакида малум килгани, А.Неъматов унинг кафесига мехмон сифатида келгани ва мижозлар илтимоси билан кушик айтганлигини, у ва кушикчи уртасида келишув ёки бошка бир сабабла булмаганлигини, конуний карор кабул килишини сураб курсатма берди.
Ушбу холатга хукукий бахо беринг. Фукаро О.Ашуровни харакатларини хукукий тахлил килинг ва харакатларида хукукбузарлик аломатлари мавжуд булса юридик таркибини аникланг. Оммавий тадбир деб нимага айтилади унинг белгилари нималардан иборат?
Javob
Biz ushbu muammoli holat yuzasidan huquqiy baho, O.Ashurovning harakatlariga huquqiy tahlil hamda ommaviy tadbir tushunchasi va uning belgilarini keltirib o’tamiz.
Ommaviy tadbir — bu yig‘ilish, konsert, namoyish, ommaga mo‘ljallangan madaniy-ko‘ngilochar yoki boshqa jamoaviy faoliyat bo‘lib, u Ommaviy axborot vositalari yoki ijtimoiy tarmoqlar orqali oldindan e’lon qilinadi; Unda 10 nafardan ortiq ishtirokchilar qatnashadi; Belgilangan vaqt va joyda bo‘lib o‘tadi; Tashkilotchilar tomonidan rejalashtiriladi; Jamoat tartibi, xavfsizlik yoki sanitariya talablariga ta’sir qilishi mumkin. Normativ asos:
O‘zbekiston Respublikasining “Yig‘ilishlar, mitinglar, yurishlar va namoyishlar to‘g‘risida”gi Qonuni, Ichki ishlar organlari to‘g‘risidagi qonunlar, Ma’muriy javobgarlik to‘g‘risidagi kodeks (MJtK) 201-moddasi va boshqalar.
O.Ashurovning vajlari:
- Xonanda A. Nematov ovqatlanishga kelganida mijozlar iltimosi bilan kuylagan; - Tadbir tashkil qilinmagan, balki reklama orqali mijoz jalb qilish bo‘lgan; - Telegram kanalidagi e’lon faqat kafega mijoz chaqirish maqsadida berilgan; - Faqatgina 10–12 ta mijoz bo‘lgan; - Ruxsat olish niyati bo‘lmagan, chunki bu "ommaviy tadbir" deb hisoblamagan.
Ishtirokchilar soni 10–12 kishi bo‘lgani aniqlangan, bu esa ommaviy tadbir hisoblanadi (quyidagi MJtK moddasi bo‘yicha).
. Huquqbuzarlikning yuridik tarkibi
Obyektiv tomoni: Ommaviy tadbirni oldindan xabar bermasdan o‘tkazgan (Telegram orqali e’lon, jonli ijro, ishtirokchilar mavjud); Sub’yektiv tomoni: Ataylab emas, balki mijoz jalb qilish niyatida amalga oshirgan bo‘lsa ham, bu huquqiy javobgarlikni istisno etmaydi; Sub’yekti: 18 yoshdan oshgan, muomala layoqatiga ega shaxs — Ashurov; Obyekti: Jamoat tartibini saqlash va davlat tomonidan nazorat qilinadigan ommaviy tadbirlar tartibi.
Xulosa:
Fuqaro O.Ashurovning harakatlarida ommaviy tadbir o‘tkazish tartibini buzish holati mavjud Telegram orqali reklama berilgan, xonanda tomonidan jonli ijro bo‘lib o’tgan, ishtirokchilar soni 10 dan oshgan. Bu esa MJtK 201-moddasi bilan baholanadigan ma’muriy huquqbuzarlik tarkibini tashkil etadi.
10 - Kazus
Yangi yil” bayrami munosabati bilan “G'afur G'ulom” nomli istirohat bog'ida o'tkazilayotgan ommaviy tadbir vaqtida fuqaro S.Obidov va А.Ortiqov o'zaro kelishmovchilik oqibatida mushtlashib ketishdi. Shu erda xizmat olib borayotgan PPX xodimlari S.Umarov va X.Raxmonberdievlar janjalga chek qo'yish uchun o'rtaga tushganlarida fuqaro А.Ortiqov xodimlarga faol qarshilik ko'rsatgan va ushbu qarshilikni bartaraf эtish maqsadida PPX xodimi S.Umarov fuqaroni rezina tayyog'i bilan urib qo'liga kishan taqqan.
Ushbu holatga huquqiy baho bering. Fuqaro А.Ortiqovning harakatlarini huquqiy tahlil qiling va uning harakatlarida huquqbuzarlik alomatlari mavjud bo'lsa yuridik tarkibini aniqlang.
Ushbu holatda PPX xodimi S.Umarovning hatti-harakatlari to'g'rimi, u tomonidan fuqaroni rezina tayyog'i bilan urib qo'l kishani taqilishi asosli yoki asossiz эkanligini yozma ravishda bayon qiling.
Javob
Ushbu holatni huquqiy tahlil qilishda ikki jihatga alohida e’tibor qaratish zarur:
1. Fuqaro A.Ortiqovning harakatlari 2. PPX xodimi S.Umarovning xizmat faoliyati doirasidagi harakatlari
Fuqaro A.Ortiqovning harakatlariga huquqiy baho beradigan bo’lsak, Ommaviy tadbir paytida (Yangi yil bayrami) istirohat bog‘ida sodir bo‘lgan mushtlashuv; Ichki ishlar organi xodimlarining qonuniy talabiga bo‘ysunmagan; Ularni janjalga aralashgan paytda faol qarshilik ko‘rsatganligi bois A.Ortiqovning bu harakati Ma’muriy va jinoyat javobgarligiga sabab bo‘lishi mumkin. Asos sifatida - MJtK 194-moddasi – Ichki ishlar xodimining qonuniy talabiga bo‘ysunmaslik; Bu holatda qarshilik faol bo‘lgani uchun bu moddadan ortiqroq baholanadi.
JK 219-moddasi 1-qism – Hokimiyat vakiliga bo‘ysunmaslik sifatida ham baholashimiz mumkin. A.Ortiqovning PPX xodimiga faol qarshilik ko‘rsatganligi (qarshilik bilan to’qnashuv, bo‘ysunmaslik) ushbu modda doirasida jinoyat tarkibini hosil qiladi.
2. PPX xodimi S.Umarovning harakatlarini tahlil qiladigan bo’lsak,
Ommaviy tadbirda janjal boshlangan; Xodim janjalga chek qo‘yish maqsadida aralashgan; A.Ortiqov faol qarshilik ko‘rsatgan; Qarshilikni bartaraf etish uchun xodim tomonidan **rezina tayoq qo‘llanilgan va qo‘l kishanlangan harakatlarni amalga oshirdi. Xodimning harakatlari Ichki ishlar organlari to‘g‘risidagi qonun,“Ichki ishlar organlari xodimlarining xizmat o‘tashi to‘g‘risida”gi Nizom, va Ichki ishlar vazirligining qurol, jismoniy kuch va maxsus vositalarni qo‘llash tartibi asosida baholanadi. Xulosa:
Agar S.Umarov maxsus vositani nisbatan ehtiyotkorlik bilan, ogohlantirgandan so‘ng va vaziyatga muvofiq qo‘llagan bo‘lsa, bu harakat - asosli deb aytishimiz mumkin va vakolat doirasida bajarilgan xizmat faoliyatideb baholanadi aks holda, haddan ortiq kuch ishlatish sifatida baholanishi mumkin. A.Ortiqovning harakatlarini esa Jinoyat alomatlari mavjud — JK 219-modda, 1-qism (Hokimiyat vakiliga bo‘ysunmaslik); Agar yetarli dalillar mavjud bo‘lsa, jinoiy ish qo‘zg‘atilishi mumkin.
11-kazus. Юнусобод тумани Деҳқон бозори ҳудудида номаълум шахс маст ҳолатда юрганлиги тўғрисида тадбиркорлар томонидан ҳудуд профилактика инспектори А.Қосимовга мурожаат қилинди. Мурожаатга асосан профилактика инспектори А.Қосимов ушбу шахснинг шахсига ойдинлик киритганида ушбу шахс Туркманистон Республикаси фуқароси Ғ.Давронов эканлиги, унинг ёнида шахсини тасдиқловчи ҳужжатлари бўлмаганлиги сабабли, профилактика инспектори томонидан ҳолат бўйича тегишли ҳужжатлар тўпланиб, фуқаро Ғ.Давроновни муайян яшаш жойига эга бўлмаган шахсларни реаблитация қилиш марказига жойлаштирди. Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг. Фуқаро Ғ.Давроновнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик аломатлари мавжуд бўлса юридик таркибини аниқланг.
Ушбу ҳолатда профилактика инспектори А.Қосимовнинг ҳатти-ҳаракатига ҳуқуқий баҳо беринг ва унинг кейинги процессуал ҳаракатларини ёзма равишда баён қилинг.
Yuqoridagi vaziyatda fuqaro Davronovning Yunusobod tumani dehqon bozorida mast holatda yurganligi keltirilib u haqida hudud profilaktika inspektoriga axborot bergan. Profilaktika inspektori u shaxsning shaxsiga oydinlik kiritilganda Turkmaniston Respublikasi fuqarosiligini va uni yonida hech qanday shaxsiy hujjatlari yo‘qligini aniqlaydi. Bu holatda Davronovning harakatlarida hech qanday huquqbuzarlik alomatlari yo‘q hisoblanadi. Fuqaro G'.Davronovning xatti-harakatlarida O'zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 187-moddasi nazarda tutilgan huquqbuzarlik alomatlari mavjud emas. Chunki ushbu moddaga ko'ra, ish joylarida, ko‘chalarda, stadionlarda, xiyobonlarda, istirohat bog‘larida, jamoat transportining barcha turlarida va boshqa jamoat joylarida alkogol mahsulotini iste’mol qilish, bundan to‘ylar, yubileylar hamda boshqa tantanalar va marosimlar o‘tkaziladigan joylar, shuningdek alkogol mahsulotini quyib realizatsiya qilishga ruxsat etilgan savdo va umumiy ovqatlanish obyektlari mustasno bo‘lib, bazaviy hisoblash miqdorining ikkidan bir qismi miqdorida jarima solishga sabab bo‘ladi. Xuddi shunday huquqbuzarlik ma’muriy jazo chorasi qo‘llanilganidan keyin bir yil davomida takror sodir etilgan bo‘lsa, bazaviy hisoblash miqdorining ikkidan bir qismidan ikki baravarigacha miqdorda jarima solishga yoki o‘n besh sutkagacha muddatga ma’muriy qamoqqa olishga sabab bo‘ladi. Mana endi Davronovning harakatlariga to‘xtalsak u jamoat joyida alkogolni istemol qilish bilan bog‘liq holat keltirilmagan, u shunchaki mast holatda yurgani keltirilgan bo‘lib hech kimni haqorat qilmagan yokida shikast yetkazilmagan. Bu holat uchun esa O‘zbekiston Respublikasi qonunchiligida javobgarlik belgilanman. MJTK 187-moddasi bo‘lishi uchun yuqoridagi holatlar bo‘lishi kerak. Mana endi profilaktika inspektori Davronovning reabilitatsiya markaziga joylashtirilganligi masalasini tahlil qiladigan bo‘lsak. Agar reabilitatsiya markazlariga qabul qilingan shaxslar orasida chet el fuqarolari yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxslar aniqlansa, bunday shaxslar qabul qilingan kundan keyingi ish kunidan kechiktirmay, belgilangan tartibda ularning shaxslarini aniqlash anketalari to‘ldirilib, tegishli tuman (shahar) ichki ishlar organlarining migratsiya va fuqarolikni rasmiylashtirish bo‘linmasiga yuboriladi. Shaxsini aniqlash anketasiga chet el fuqarosi yoki fuqaroligi bo‘lmagan shaxsning 3,5 sm x 4,5 sm o‘lchamdagi ikki dona fotosurati, tushuntirish xati hamda tarjimai holi ilova qilinadi. Lekin ushbu holatda ham inspektor Qosimovning harakatlari asosli emas degan xulosaga kelishimiz mumkin. Chunki yashash joyiga ega bo‘lmagan shaxslarni reabilitatsiya qilish uchun sudning qarori va boshqa protsessual harakatlarni amalga oshirish talab etiladi. To‘g‘ridan to‘g‘ri rebilitatsiya markaziga joylashtirilishi mumkin emas. Unday markazlarga hech qanday yashash joyi bo‘lmagan, daydi shaxslar joylashtiriladi. Yuqoridagi holatda Turkmaniston Respublikasining O'zbekistondagi konsulligiga G'.Davronovning ushlanganligi to'g'risida xabar berish kerak. Shundan so‘ng Davronovni vaqtinchalik saqlash hibsxonasiga joylashtirishi maqsadga muvofiq bo‘ladi. Xulosa qilib aytganda Davronov hech qanday ma’muriy huquqbuzarlik sodir etmagan va uni reabilitatsiya markaziga joylashtirsh asosli emas.
12-kazus. Муқаддам бир неча маротаба ўғирлик жиноятларини содир қилиб, ИИБда “Хавфли рецидивист” ҳисобида турувчи, фуқаро Р.Қосимов нисбатан 2024 йил 13 январь куни жиноят ишлари бўйича Чилонзор туман суди томонидан 6 ой муддатга маъмурий назорат ўрнатилган бўлишига қармасдан, фуқаро Р.Қосимов томонидан маъмурий назорат қоидаларини бузиш ҳолати аниқланди.
Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг.
Фуқаро Р.Қосимовнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг хатти-ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик аломатлари мавжуд бўлса юридик таркибини аниқланг.
Ушбу ҳолат бўйича ишни кўриб чиқиш ИИБнинг қайси соҳавий хизмати ваколатига киришини аниқлаб, кейинги процессуал ҳаракатларни ёзма равишда баён қилинг.
Yuqoridagi muammoli vaziyatda jazoni ijro etshi muassasasidan jazoni o‘tab kelgan xavfli redsidivist R.Qosimov IIB tomonidan ma’muriy nazoratga olinishiga qaramasdan hech qanday cheklovlarga rioya qilmasdan jamoat tartibini buzib huquqbuzarliklar sodir etgan. Aslida ma’muriy nazorat o‘zi nima degan savolga javob beradigan bo‘lsak. Ma’muriy nazorat — nazorat ostidagi shaxslarga sud tomonidan belgilanadigan ma’muriy cheklovlarni qo‘llashdan iborat tarbiyaviy-profilaktik ta’sir ko‘rsatish choralari majmui. Nazorat ostidagi shaxs esa o‘ziga nisbatan ma’muriy nazorat amalga oshirilayotgan shaxs hisoblanadi. Yuqoridagi holatda nazorat ostidagi shaxs R. Qosimov bo‘lsa ma’muriy nazoratning qoidalarini buzib kelgan. Bu holat esa R.Qosimovni yana qayta jinoiy javobgarlikka tortilishiga olib keladi. Bu haqda ma’muriy nazorat to‘g‘risidagi 750-sonli qonunning 20-moddasida tegishlicha keltirilgan. Unga ko‘ra; Ma’muriy nazorat ostiga olingan shaxslar belgilangan cheklashlarni buzganlari taqdirda O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda ma’muriy yoki jinoiy javobgarlikka tortiladilar.Ma’muriy nazoratdan bo‘yin tovlab istiqomat joyidan o‘zboshimchalik bilan ketib qolgan, shuningdek ma’muriy nazorat jazoni ijro etish muassasalaridan bo‘shatilayotganda belgilangan hollarda tanlangan istiqomat joyiga muayyan muddatda uzrli sabablarsiz yetib kelmagan nazorat ostidagi shaxslar O‘zbekiston Respublikasi qonunlarida belgilangan tartibda jinoiy javobgarlikka tortiladilar. Ushbu holat O'zbekiston Respublikasi Ma'muriy javobgarlik to'g'risidagi kodeksining 206-moddasi 1-qismiga ko'ra, ma'muriy nazorat qoidalarini buzgan shaxsga bazaviy hisoblash miqdorining bir baravaridan uch baravarigacha miqdorda jarima yoki o'n besh sutkagacha muddatga ma'muriy qamoq jazosi qo'llaniladi. Ya’ni bundan ko‘rishimiz mumkinki R. Qosimovning harakatlarida huquqbuzarlik alomatlari mavjud va uni ma’muriy javobgarlikka tortishimiz asosli. Qosimovning xavfli redsidivist ekanligi og‘irlashtiruvchi holat hisoblanib jonoiy javobgarlikka tortilishi ham mumkin. Bu kabi holatlarni ko‘rib chiqishni ma’muriy nazorat to‘g‘risidagi qonunning 6-moddasiga asosan, ma’muriy nazoratni amalga oshirish nazorat ostidagi kishining istiqomat joyidagi ichki ishlar idoralariga yuklatiladi. Ko‘rishimiz mumkinki nazorat ostidagi shaxslani profilaktika qilish hududdagi profilaktika inspektorlari vakolatiga yuklatilgan. Agarda probatsiyada nazoratida turganida probatsiya xizmati hodimlari tomonidan profilaktika qilinar edi. Mana endi yuqoridagilarga asoslanib xulosa qiladigan bo‘lsak Qosimovning harakatlarida huquqbuzarlik alomatlari mavjud va unga nisbatan ma’muriy javobgarlik ko‘desining 206-moddasi tartibida chora ko‘rilishi asosli hisoblanadi.
13KAZUS
С.Асадов жиноят ишлари бўйича Пайариқ туман судининг 2024 йил 16 декабрь кунги қарорига кўра, олти ой муддатга маъмурий назорат ўрнатилган бўлиб, у кеч соат 22:00дан эрталаб 06:00гача яшаш уйидан чиқиш, туман ИИБнинг рухсатисиз вилоят ҳудудидан чиқиб кетиш, ҳар ойнинг 20 куни соат 18:00га қадар ИИБга келиб рўйхатдан ўтиш белгиланган бўлса-да, бироқ у белгиланган вақтда 2025 йил 20 январь куни туман ИИБдан рўйхатдан ўтмасдан маъмурий назорат қоидаларини бузганлиги аниқланиб, баённома расмийлаштирилган.
Суд мажлисида С.Асадов – 2025 йил 19 январь куни ўнг билак ва тирсак соҳаси синиб, 2025 йил 20 январь куни Самарқанд шаҳридаги травматология шифохонасида операция қилишиб, 26 январгача даволанганлигини билдирган.
С.Асадовга берилган тиббий баённомадан кўчирмада у шифохонага 2025 йил 20 январь куни ўнг билак суяклари ўрта пастки учлигидан ёпиқ синиб силжиши, ўнг тирсак соҳасида йиртилган жароҳат ташхиси билан ётқизилганлиги ва 2025 йил 26 январь куни чиқарилганлиги кўрсатилган.
Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг. Маъмурий назоратда турган С.Асадовнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг хатти-ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик аломат-лари мавжуд бўлса юридик таркибини аниқланг.
Маъмурий назоратни ўрнатиш тартиби ва асосларини ҳамда маъмурий назорат муддатларини тушунтириб беринг.
Bu vaziyatda mamuriy nazoratga qoʻylgan shaxs mamuriy nazorat qoidalrni buzmagan. Ma’muriy nazoratni o‘rnatish tartibi Ma’muriy nazorat o‘rnatish zarurligi to‘g‘risidagi asoslantirilgan taqdimnoma sudga quyidagilar tomonidan yuboriladi: sud tomonidan o‘ta xavfli retsidivist deb topilgan shaxslarga nisbatan — ularni ozod etishdan kamida bir oy oldin jazoni ijro etish muassasasining boshlig‘i tomonidan; jazoni ijro etish muassasalarida turgan og‘ir yoki o‘ta og‘ir jinoyatlar sodir etganlik uchun ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan yoxud har qanday qasddan qilingan jinoyatlar uchun ikki yoki undan ortiq marta ozodlikdan mahrum qilishga hukm etilgan shaxslarga nisbatan, agar ular jazoni o‘tash davrida belgilangan tartibda saqlash rejimini qasddan buzuvchilar deb topilgan bo‘lsa, — ularni ozod etishdan kamida bir oy oldin jazoni ijro etish muassasasining boshlig‘i tomonidan; jazoni ijro etish muassasalaridan ozod etilgan shaxslarga nisbatan — sudlanganlik holatining tugatilishi yoki sudlanganlikning olib tashlanishi muddatlari doirasida ichki ishlar organining boshlig‘i tomonidan ushbu shaxslar jazoni ijro etish muassasalaridan ozod etilganidan keyin bir yil ichida ikki yoki undan ko‘proq ma’muriy huquqbuzarliklarni sodir etganligidan dalolat beruvchi materiallar asosida. Ma’muriy nazorat o‘rnatish zarurligi to‘g‘risidagi taqdimnomada ma’muriy nazoratni o‘rnatish zarurati, o‘rnatiladigan ma’muriy cheklovlar yuzasidan takliflar va o‘ziga nisbatan ma’muriy nazorat o‘rnatilishi mumkin bo‘lgan shaxsning o‘zi tanlagan yashash joyi haqidagi ma’lumotlar ko‘rsatiladi. Agar jazoni ijro etish muassasasidan ozod etilayotgan shaxsning ma’lum sabablarga ko‘ra aniq turar joyi bo‘lmasa, jazoni ijro etish muassasasi ma’muriyati unga yashash joyi bilan ta’minlash, doimiy yashash yoki vaqtincha turgan joyi bo‘yicha ro‘yxatga olishga hamda ishga joylashishga yordam berishni so‘rab, shuningdek nogironligi bo‘lgan shaxslarni yoki og‘ir kasalliklarga chalingan shaxslarni davolash masalalarini oldindan hal qilish to‘g‘risida tegishli mahalliy davlat hokimiyati organlariga, ichki ishlar organlariga va sog‘liqni saqlash muassasalariga iltimosnoma yuboradi. Ma’muriy nazorat o‘rnatish zarurligi to‘g‘risidagi taqdimnoma olingan paytdan e’tiboran o‘n kundan kechiktirmay jinoyat ishlari bo‘yicha tuman (shahar) sudining sudyasi tomonidan sud majlisida ichki ishlar organi vakilining majburiy ishtirokida va o‘ziga nisbatan ma’muriy nazorat o‘rnatish zarurligi to‘g‘risidagi taqdimnoma ko‘rib chiqilayotgan shaxs ishtirokida yakka tartibda ko‘rib chiqiladi. Agar o‘ziga nisbatan ma’muriy nazorat o‘rnatish zarurligi to‘g‘risidagi taqdimnoma ko‘rib chiqiladigan, sud majlisi o‘tkaziladigan vaqt va joy haqida xabardor qilingan shaxs uzrsiz sabablarga ko‘ra sud majlisiga kelmasa, shuningdek sud majlisini boshqa kunga qoldirish to‘g‘risida iltimosnoma taqdim etilmagan bo‘lsa, taqdimnoma sud tomonidan ushbu shaxsning ishtirokisiz ko‘rib chiqilishi mumkin. Sudning ma’muriy nazorat o‘rnatish to‘g‘risidagi qarorida ma’muriy nazoratni o‘rnatish uchun asos, uning muddati va nazorat ostidagi shaxsga nisbatan o‘rnatiladigan ma’muriy cheklovlar ko‘rsatiladi. Agar ma’muriy nazorat jazoni ijro etish muassasasidan ozod etish chog‘ida belgilangan bo‘lsa, sudning ma’muriy nazorat o‘rnatish to‘g‘risidagi qarorida nazorat ostidagi shaxs tanlagan yashash joyiga yetib keladigan muddat ham ko‘rsatiladi. Jazoni ijro etish muassasasidan ozod etilayotgan shaxsning aniq yashash joyi ma’lum bo‘lmagan taqdirda, sud uning ozodlikdan mahrum qilish jazosi qo‘llanishidan oldin yashagan oxirgi yashash joyi bo‘yicha ma’muriy nazorat o‘rnatish to‘g‘risida qaror qabul qiladi. Nazorat ostidagi shaxsning yashash joyi bo‘lmagan taqdirda, sud mahalliy davlat hokimiyati organlariga nazorat ostidagi shaxsni turar joy bilan ta’minlash choralarini ko‘rish majburiyatini yuklash to‘g‘risida qaror chiqaradi. Ma’muriy nazorat olti oydan bir yilgacha muddatga o‘rnatiladi. Ma’muriy nazorat muddati ma’muriy nazoratni o‘rnatish to‘g‘risida sud tomonidan qaror chiqarilgan paytdan e’tiboran, ma’muriy nazorat jazoni ijro etish muassasalaridan shaxsni ozod etish chog‘ida o‘rnatilgan hollarda esa, nazorat ostidagi shaxs tanlagan yashash joyiga yetib kelgan paytdan e’tiboran hisoblanadi. Ma’muriy nazorat muddatining o‘tishi quyidagi hollarda to‘xtatib turiladi: nazorat ostidagi shaxsga qidiruv e’lon qilinganda; nazorat ostidagi shaxs sud tomonidan bedarak yo‘qolgan deb topilganda. Nazorat ostidagi shaxs ma’muriy huquqbuzarlikni sodir etgan taqdirda, ma’muriy nazorat muddati ichki ishlar organining taqdimnomasi bo‘yicha sud tomonidan olti oygacha bo‘lgan muddatga, lekin sudlanganlik holatining tugallanishi yoki sudlanganlikning olib tashlanishi muddatidan ortiq bo‘lmagan muddatga uzaytirilishi mumkin.
14 KAZUS
Махсус қабулхонада сақаланаётган мамурий қамоққа олинган А.Шакиров сақалаш шароитидан норози бўлиб, туман прокрори номига ариза билан мурожаат қилиб, мурожаатини махсус қабулхона ходимига тақдим этади.
Мурожаатида ҳар 7 кунда бир маротаба чўмилиб-ювинишга чиқишаётганлиги ва бу муддат узоқ эканлигини, 16 кв. метр жойда 8 киши сақланаётганлиги ва улардан бири чет эл фуқароси эканлигини билдирган. Мурожаати олинганидан сўнг уни цензурадан ўтказиш мақсадида ўқиб чиқади ва ўзида 4 кун давомида ушалб туриб, ҳуқуқбузар А.Шакировни чақиртириб, мурожаатидаги айрим жойларига ўзгартиришлар кириттирганидан сўнг, мурожаатини прокурорга юборади.
Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг.
Маъмурий қамоққа олинган А.Шакировнинг мурожаатидаги важлари асослими, махсус қабулхоналарда сақлаш тартибини тушунтириб беринг?
Махсус қабулхона маъмуриятининг ҳаракатлари тўғрими, қабулхонада сақаланаётганларнинг муржаатлари келиб тушганда қандай ҳаракат қилиши лозим?
JAVOB;
A.Shakirovning murojaatidagi vajlari asoslidir, chunki maxsus qabulxonalarda saqlash tartibi inson huquqlarini himoya qilishga mos kelishi kerak. Maxsus qabulxona ma’muriyatining harakatlari to`g`ri emas, ular murojaatlarni tez va aniq ko`rib chiqishlari lozim.Kameralarda bir kishiga to‘g‘ri keladigan yashash maydonining normasi ikki yarim kvadrat metrdan, ayollar uchun esa uch kvadrat metrdan kam bo‘lmagan o‘lchamda belgilanadi. Ma’muriy qamoqqa olingan, yuqumli kasalliklarga chalingan bemorlar saqlanadigan kameralarda bir kishiga to‘g‘ri keladigan maydon to‘rt kvadrat metrdan kam bo‘lmasligi kerak. Ma’muriy qamoqda yashash normasi belgilangan tartibda tasdiqlangan sanitariya-gigiyena va qurilish normalari va qoidalariga muvofiq bo‘lishi kerak.Maxsus qabulxona ma’muriyati ma’muriy qamoqqa olingan shaxs maxsus qabulxonaga joylashtirilgan paytdan boshlab unga telefon orqali advokatga, qarindoshlariga yoxud boshqa shaxslarga ma’muriy qamoqqa olingan shaxs maxsus qabulxonaga joylashtirilganligi to‘g‘risida qo‘ng‘iroq qilish yoki xabar qilish huquqini berishi va ma’muriy qamoqqa olingan shaxs bu huquqidan foydalanganligini tasdiqlab maxsus qabulxonaga qabul qilingan shaxslarni ro‘yxatdan o‘tkazish jurnaliga imzosi bilan tasdiqlashi shart. Agar maxsus qabulxonaga joylashtirilgan shaxs chet el fuqarosi bo‘lsa, uning maxsus qabulxonaga joylashtirilganligi to‘g‘risidagi yozma bildirish Qonunga muvofiq yigirma to‘rt soatdan kechiktirmay maxsus qabulxona mas’ul xodimlari tomonidan pochta orqali O‘zbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligiga yuboriladi.Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarning cho‘milib-yuvinishi, choyshab va yostiqjildlarini almashtirish yetti kunda kamida bir marta amalga oshiriladi. Ma’muriy qamoqqa olingan shaxslarga maxsus qabulxonada yigirma daqiqa davomida cho‘milib-yuvinish imkoniyati hamda hammomning maxsus jihozlangan xonasida ularga bir martalik yoki elektr ustara yordamida soch-soqol olishiga ruxsat beriladi.
15-kazus.Маъмурий назорат ўрнатилган О.Эштемировга ҳар ойнинг ўн бешинчи санасида бир маротаба Чиноз туман ИИО ФМБ ХПБга келиб рўйхатдан ўтиш, тунги 23:00 дан 06:00га қадар яшаш манзилида бўлиш белгиланганига қарамасдан, 2025 йил 20 февраль куни соат тахминан 23:25 ларда О.Эштемировнинг уйига ИИО ходимлари текширишга борганида уйда йўқли қайд этилган.
О.Эштемиров судда, 2025 йил 20 февраль куни у қонуний ишлаб келаётган ташкилотида тунги сменада қолганлигини, уни ИИО ходимлари бу каби ҳолатлар ҳам ҳуқуқбузарлик ҳисобланиши ҳақида огоҳлантаришмагани, шу сабабли тунги сменада ишлаганлигини баён қилиб, унга нисбатан бўлган ишни тугатишни сўради.
О.Эштемировнинг 20 февраль куни ишда бўлганлигини унинг иш жойидан берилган маълумотнома тасдиқлайди.
Ушбу ҳолатга ҳуқуқий баҳо беринг. Маъмурий назоратда турган О.Эштемировнинг ҳаракатларини ҳуқуқий таҳлил қилинг ва унинг хатти-ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик аломат-лари мавжуд бўлса юридик таркибини аниқланг.
Маъмурий назоратни ўрнатиш тартиби ва асосларини ҳамда маъмурий назорат муддатларини тушунтириб беринг.
Ушбу ҳолат — маъмурий назоратда турган шахснинг белгиланган талабларга риоя қилмагани билан боғлиқ. Қуйида бу масалага ҳуқуқий таҳлил, маъмурий назоратнинг мазмуни ва шартлари, О.Эштемировнинг ҳаракатида ҳуқуқбузарлик аломатлари бор-йўқлиги, ҳамда судда унга нисбатан иш юритилиши юзасидан мулоҳазаларни келтириб утамиз. Маъмурий назорат тушунчаси ва тартиби, Маъмурий назорат — суд томонидан жазони ўтаб бўлган шахсга нисбатан белгиланадиган мажбурий назорат шакли бўлиб, шахснинг айрим ҳуқуқларини вақтинча чеклаш орқали ижтимоий назоратни амалга оширишга қаратилган. Ўзбекистон Республикасининг "Маъмурий назорат тўғрисида"ги Қонуни (02.04.2019 йил, амалда) 8-модда. Маъмурий назоратни ўрнатиш тартиби Маъмурий назорат ўрнатиш зарурлиги тўғрисидаги асослантирилган тақдимнома судга қуйидагилар томонидан юборилади: суд томонидан ўта хавфли рецидивист деб топилган шахсларга нисбатан — уларни озод этишдан камида бир ой олдин жазони ижро этиш муассасасининг бошлиғи томонидан; жазони ижро этиш муассасаларида турган оғир ёки ўта оғир жиноятлар содир этганлик учун озодликдан маҳрум қилишга ҳукм этилган ёхуд ҳар қандай қасддан қилинган жиноятлар учун икки ёки ундан ортиқ марта озодликдан маҳрум қилишга ҳукм этилган шахсларга нисбатан, агар улар жазони ўташ даврида белгиланган тартибда сақлаш режимини қасддан бузувчилар деб топилган бўлса, — уларни озод этишдан камида бир ой олдин жазони ижро этиш муассасасининг бошлиғи томонидан; жазони ижро этиш муассасаларидан озод этилган шахсларга нисбатан — судланганлик ҳолатининг тугатилиши ёки судланганликнинг олиб ташланиши муддатлари доирасида ички ишлар органининг бошлиғи томонидан ушбу шахслар жазони ижро этиш муассасаларидан озод этилганидан кейин бир йил ичида икки ёки ундан кўпроқ маъмурий ҳуқуқбузарликларни содир этганлигидан далолат берувчи материаллар асосида. Маъмурий назорат ўрнатиш зарурлиги тўғрисидаги тақдимномада маъмурий назоратни ўрнатиш зарурати, ўрнатиладиган маъмурий чекловлар юзасидан таклифлар ва ўзига нисбатан маъмурий назорат ўрнатилиши мумкин бўлган шахснинг ўзи танлаган яшаш жойи ҳақидаги маълумотлар кўрсатилади. Агар жазони ижро этиш муассасасидан озод этилаётган шахснинг маълум сабабларга кўра аниқ турар жойи бўлмаса, жазони ижро этиш муассасаси маъмурияти унга яшаш жойи билан таъминлаш, доимий яшаш ёки вақтинча турган жойи бўйича рўйхатга олишга ҳамда ишга жойлашишга ёрдам беришни сўраб, шунингдек ногиронлиги бўлган шахсларни ёки оғир касалликларга чалинган шахсларни даволаш масалаларини олдиндан ҳал қилиш тўғрисида тегишли маҳаллий давлат ҳокимияти органларига, ички ишлар органларига ва соғлиқни сақлаш муассасаларига илтимоснома юборади. Маъмурий назорат ўрнатиш зарурлиги тўғрисидаги тақдимнома олинган пайтдан эътиборан ўн кундан кечиктирмай жиноят ишлари бўйича туман (шаҳар) судининг судьяси томонидан суд мажлисида ички ишлар органи вакилининг мажбурий иштирокида ва ўзига нисбатан маъмурий назорат ўрнатиш зарурлиги тўғрисидаги тақдимнома кўриб чиқилаётган шахс иштирокида якка тартибда кўриб чиқилади. Агар ўзига нисбатан маъмурий назорат ўрнатиш зарурлиги тўғрисидаги тақдимнома кўриб чиқиладиган, суд мажлиси ўтказиладиган вақт ва жой ҳақида хабардор қилинган шахс узрсиз сабабларга кўра суд мажлисига келмаса, шунингдек суд мажлисини бошқа кунга қолдириш тўғрисида илтимоснома тақдим этилмаган бўлса, тақдимнома суд томонидан ушбу шахснинг иштирокисиз кўриб чиқилиши мумкин. Суднинг маъмурий назорат ўрнатиш тўғрисидаги қарорида маъмурий назоратни ўрнатиш учун асос, унинг муддати ва назорат остидаги шахсга нисбатан ўрнатиладиган маъмурий чекловлар кўрсатилади. Агар маъмурий назорат жазони ижро этиш муассасасидан озод этиш чоғида белгиланган бўлса, суднинг маъмурий назорат ўрнатиш тўғрисидаги қарорида назорат остидаги шахс танлаган яшаш жойига етиб келадиган муддат ҳам кўрсатилади. Жазони ижро этиш муассасасидан озод этилаётган шахснинг аниқ яшаш жойи маълум бўлмаган тақдирда, суд унинг озодликдан маҳрум қилиш жазоси қўлланишидан олдин яшаган охирги яшаш жойи бўйича маъмурий назорат ўрнатиш тўғрисида қарор қабул қилади. Назорат остидаги шахснинг яшаш жойи бўлмаган тақдирда, суд маҳаллий давлат ҳокимияти органларига назорат остидаги шахсни турар жой билан таъминлаш чораларини кўриш мажбуриятини юклаш тўғрисида қарор чиқаради. 9-модда. Маъмурий назорат муддати Маъмурий назорат олти ойдан бир йилгача муддатга ўрнатилади. Маъмурий назорат муддати маъмурий назоратни ўрнатиш тўғрисида суд томонидан қарор чиқарилган пайтдан эътиборан, маъмурий назорат жазони ижро этиш муассасаларидан шахсни озод этиш чоғида ўрнатилган ҳолларда эса, назорат остидаги шахс танлаган яшаш жойига етиб келган пайтдан эътиборан ҳисобланади. Маъмурий назорат муддатининг ўтиши қуйидаги ҳолларда тўхтатиб турилади: назорат остидаги шахсга қидирув эълон қилинганда; назорат остидаги шахс суд томонидан бедарак йўқолган деб топилганда. Назорат остидаги шахс маъмурий ҳуқуқбузарликни содир этган тақдирда, маъмурий назорат муддати ички ишлар органининг тақдимномаси бўйича суд томонидан олти ойгача бўлган муддатга, лекин судланганлик ҳолатининг тугалланиши ёки судланганликнинг олиб ташланиши муддатидан ортиқ бўлмаган муддатга узайтирилиши мумкин. 14-модда. Назорат остидаги шахснинг ҳуқуқлари Назорат остидаги шахс қуйидаги ҳуқуқларга эга: адвокат хизматларидан фойдаланиш; кўриб чиқилаётган масала юзасидан изоҳлар бериш; далиллар тақдим этиш; судда маъмурий назорат ўрнатиш ва чекловлар қўллаш тўғрисидаги материаллар билан танишиб чиқиш ҳамда улардан зарур маълумотларни ёзиб олиш, материаллар ва ҳужжатлардан техника воситалари ёрдамида ўз ҳисобидан кўчирма нусхалар олиш ёки улардаги маълумотларни ўзга шаклда қайд этиш; маъмурий назоратни муддатидан илгари тугатиш тўғрисида, шунингдек белгиланган маъмурий чекловларни қисман бекор қилиш ҳақида судга бевосита ёки вакили орқали аризалар билан мурожаат этиш; суд мажлисининг баённомаси билан танишиш ҳамда у бўйича ўз мулоҳазаларини билдириш; суднинг маъмурий назорат ўрнатиш, у билан боғлиқ маъмурий чекловлар ва унинг муддатини узайтириш тўғрисидаги қарори устидан шикоят қилиш; иш бўйича келтирилган протестлар ва келиб тушган шикоятлардан хабардор бўлиш ва уларга нисбатан эътирозлар билдириш; яшаш жойидан ташқарида бўлиш ва (ёки) суд томонидан белгиланган ҳудуд доирасидан қисқа муддатга чиқиш учун рухсатномалар олиш тўғрисидаги аризалар билан ички ишлар органларига мурожаат этиш; бевосита ёки вакили орқали ички ишлар органларининг қарорлари ва улар мансабдор шахсларининг маъмурий назоратни ўрнатиш ва амалга ошириш чоғидаги ҳаракатлари (ҳаракатсизлиги) устидан шикоят қилиш. Маъмурий назоратдаги шахсга юклатилиши мумкин бўлган мажбуриятлар: 15-модда. Назорат остидаги шахснинг мажбуриятлари Назорат остидаги шахс қуйидаги маъмурий назорат қоидаларига риоя этиши шарт: жазони ижро этиш муассасасидан озод қилинганидан кейин ўзи танлаган яшаш жойига суд томонидан белгиланган муддатда етиб бориш; жазони ижро этиш муассасасидан озод қилинганидан кейин, шунингдек яшаш жойи ўзгарганидан сўнг ўзи танлаган яшаш жойига етиб келган кундан эътиборан уч кун ичида ҳисобга қўйилиш учун маъмурий назоратни амалга оширувчи ички ишлар органига келиш; ўзига нисбатан белгиланган маъмурий чекловларга риоя этиш; маъмурий назоратни амалга оширувчи ички ишлар органидан яшаш жойидан ташқарида бўлиш ва (ёки) суд томонидан белгиланган ҳудуд доирасидан ташқарига қисқа муддатга чиқиш учун рухсатнома олинган тақдирда, қисқа муддатга чиқилаётган ҳудуднинг ички ишлар органини хабардор қилиш; қисқа муддатга чиқиш жойидан қайтиб келганида доимий яшаш жойи бўйича ички ишлар органини хабардор қилиш; маъмурий назоратни амалга оширувчи ички ишлар органини ишга жойлашганлиги, яшаш, иш, ўқиш ёки хизмат жойи ўзгарганлиги ёхуд меҳнат шартномаси бекор қилинганлиги тўғрисида уч кун ичида хабардор қилиш; яшаш жойидаги ички ишлар органига ушбу орган томонидан белгиланган муддатда чақирувга кўра бориш; ўзига нисбатан белгиланган маъмурий чекловларга риоя этиш ва зиммасига юклатилган мажбуриятларни бажариш билан боғлиқ масалалар юзасидан оғзаки ва ёзма тушунтиришлар бериш. 2025 йил 20 февраль куни соат 23:25 да Эштемиров уйида бўлмаган, бу ИИО томонидан қайд этилган. Бу маъмурий назорат қоидаларини бузиш ҳисобланиши мумкин. Агар ИИБ ходимлари Эштемировни назорат қоидалари билан расман таништирган, ундан имзо олинган ҳужжат мавжуд бўлса, у ҳолда: ➤ Ўзбекистон Республикаси Маъмурий жавобгарлик тўғрисидаги кодекси (МЖТК): 206-модда. Маъмурий назорат қоидаларини бузиш. Устидан маъмурий назорат ўрнатилган шахсларнинг бундай назорат қоидаларини бузиши — базавий ҳисоблаш миқдорининг бир бараваридан уч бараваригача миқдорда жарима солишга ёки ўн беш суткагача муддатга маъмурий қамоққа олишга сабаб бўлади. Агар Эштемиров мазкур талаблар билан танишмаган бўлса, ёки у ҳақда расмий огоҳлантириш берилмаган бўлса — бу ҳолда унинг қилмишини қасддан содир этилган ҳуқуқбузарлик сифатида баҳолаб бўлмайди. Қонуннинг 16-моддасига кўра, маъмурий назоратда турган шахслар мажбурий равишда ёзма равишда таништирилиши керак. Агар бу амалга оширилмаган бўлса — Эштемировнинг ҳаракатларида ҳуқуқбузарлик таркиби йўқ деб ҳисобланади. Агар маъмурий назорат талаблари билан расмий таништирилмаган бўлса —Эштемиров жазога тортилиши мумкин эмас. Қасддан содир этилганлик йўқлиги ва иш жойидан маълумотнома мавжудлиги сабабли — ҳуқуқбузарлик таркиби шубҳали хисобланади. Хизматда бўлганлиги, маълумотнома орқали тасдиқлангани, қонунни бузиш нияти бўлмагани. Суд ишни тугатиши ёки оғзаки огоҳлантириш билан чекланиши мумкин. ИИО ходимлари эса келгусида таништириш протоколи тузиши зарур.
Yana qarang
tahrirManbalar
tahrirHavolalar
tahrirAdabiyotlar
tahrir| Ushbu maqolada Oʻzbekiston milliy ensiklopediyasi (2000-2005) maʼlumotlaridan foydalanilgan. |
 | Tanga va banknotlarga oid ushbu maqola chaladir. Siz uni boyitib, Vikipediyaga yordam berishingiz mumkin. |