Tog‘ qahri operatsiyasi

"Togʻ qahri" operatsiyasi 2006-yil 16-sentabrda Afgʻonistonning sharqiy viloyatlarini Tolibon isyonchilaridan tozalash maqsadida Meduza operatsiyasining davomi sifatida NATO boshchiligidagi operatsiya boʻldi. Amaliyotning yana bir yoʻnalishi rejalashtirilgan viloyatlarda maktablar, sogʻliqni saqlash muassasalari va sud binolari kabi rekonstruksiya loyihalarini amalga oshirishga imkon berish edi.

Togʻ qahri operatsiyasi
Sanalar 2006-yil 16-sentabr — 2007-yil 15-yanvar Urush yeri Paktika, Xost, Gʻazni, Paktia, Logar Natija Koalitsiya gʻalabasi
Raqiblar
Afgʻoniston Kanada AQSh Niderlandiya Italiya Estoniya	Tolibon Al-Qoida
Qoʻmondonlar
General David Richards, en	Mulla Axtar Muhammad Osmani, en †
Kuchlar
4000 3000 Jami: 7000[1]	Nomaʼlum
Yoʻqotishlar
107 kishi halok boʻldi	1131 kishi halok boʻldi

Operatsiya davomida NATO koalitsiya kuchlari bilan toʻgʻridan-toʻgʻri jangda toliblar katta yoʻqotishlarga uchradi. Natijada, NATO bosh qoʻmondoni Jeyms L. Jons va Kanada mudofaa vaziri Gordon OʻKonnor kabi manbalarga koʻra, ular qoʻlbola portlovchi qurilmalardan foydalanish kabi taktikaga koʻproq eʼtibor qaratishlari kutildi. Jons, shuningdek, afyunning keng koʻlamli ishlab chiqarilishini isyonchilar zoʻravonligi kuchayishi bilan bogʻladi.

Kanadaliklarning Panjvayida janglarni davom ettirishi

Kanada kuchlari Meduza operatsiyasining asosiy jangovar harakatlari toʻxtatilgandan soʻng qayta tiklash ishlarini boshladilar. Biroq, ular shiddatli janglarga duch kelishdi. Kanada kuchlari Panjvayi hududidan chekka hududlarga, shu jumladan Qandahor shahriga qadar „Summit“ nomli yoʻl qurilishini boshladilar. Ular Tolibonning Panjvayi va Qandahor shahridagi pistirma, portlash yoki xudkushlik hujumlari kabi davomli hujumlariga uchradilar. Kanadaning Togʻ qahri operatsiyasidagi ishtiroki ular 2006-yil 15-dekabrda Summit Falcon deb nomlangan oʻzlarining harbiy operatsiyalarini oʻtkazganlarida kuchaytirildi. Falcon Summit chogʻida kanadaliklar Tolibonning sobiq boshpanalari boʻlgan Howz-E Madad kabi bir qancha muhim qishloq va shaharlarni nazoratga olishdi. Operatsiyaning birinchi haftasida Kanadaning yirik artilleriya zarbalari va tank hujumlaridan toliblarning asosiy bazalaridagi qarshiliklarni soʻndirish uchun urinishda foydalanildi.

Amerikaliklarning hujumga oʻtishi

Shu bilan birga, amerikaliklar sharqda, Pokiston bilan chegaradosh togʻlarda joylashgan Paktika, Xost, Gʻazni, Paktiya, Logar va Nuriston viloyatlaridagi Tolibon kuchlariga qarshi jangovar amaliyotlarini boshladilar. 10-togʻli boʻlinma ilgari Tolibon hukmron boʻlgan hududlarda koʻplab patrullar tashkil etishga rahbarlik qilgan. Bu patrullar Amerika jangovar patrullari kabi davomli hujumlarga uchradi. Natijada dekabr oyining boshiga qadar ikki yarim oy ichida amerikaliklar 150 ga yaqin qurbonlik berishdi.

Britaniya hujumi qaytarilishi

2006-yil 5-dekabrda Britaniya qirollik dengiz piyodalari Afgʻoniston janubidagi Garmsir yaqinida Tolibon nazoratidagi vodiyga hujum qildi. Ammo havo hujumlari va artilleriya oʻqlariga bardosh bergan Tolibonning shafqatsiz qarshi hujumidan soʻng ortga chekindi. Koʻp sonli askarlar tong otishidan sal oldin toʻlin oy ostida Hilmand daryosi ustidagi koʻprikdan oʻtishdi va dunyodagi yirik afyun ishlab chiqaruvchisi boʻlgan viloyat janubidagi bugʻdoy dalalari orqali janubga oʻtishni boshladilar. Dengiz piyodalari dastlab vaqti-vaqti bilan qarshilikka duch kelishdi. Ammo ular oldinga yurishganida, Tolibon jangarilari ogʻir qurollar bilan shafqatsiz, uyushgan hujumni boshladilar. Ular Britaniya qoʻshinlarini chetlab oʻtishga harakat qilishdi. Tolibon AH-64 Apache vertolyotlarining havo hujumlariga, B-1 bombardimonchi samolyotlari tomonidan tashlangan 500 funtli bombalarga va A-10 Thunderbolt II hujum samolyotlaridan oʻqqa tutilishga bardosh berib, inglizlarni 10 soatlik jangdan soʻng chekinishga majbur qildi. Eng kuchli armiyani magʻlub etish tajribasi borligi aytiladigan Tolibonlar koʻp hollarda murakkab xandaq tarmoqlarini qazishgan. Hujum Britaniya qoʻshinlari uyushtirgan vodiyning shimoliy chekkasidagi koʻpriklar va qisqa yoʻl atrofida eng soʻnggi yirik jang boʻldi. Uning natijasida vodiyning shimoliy chekkasida Hilmandning dunyo afyun hosilining uchdan bir qismini yetishtiriladigan hududni suv bilan taʼminlaydigan qadimiy kanallar tarmogʻi kesib qoʻydi. Inglizlar hujumni muvaffaqiyatli deb hisoblashdi. Chunki ular „D.C.“ yaqinidagi kichik yoʻl chizigʻini va Hilmand daryosining sharqiy tomonidagi vayron boʻlgan binolarni tozalashganini, harbiy harakatlarda afgʻon qoʻshinlari ishtirok etmaganini taʼkidlashdi.

Mulla Usmoniy oʻldirilishi

2006-yil 19-dekabrda NATO havo hujumida Hilmand viloyatining kimsasiz hududida mashina nishonga olindi. Hujum natijasida Mulla Axtar Muhammad Usmoniy va yana ikki kishi halok boʻldi. U Tolibonning Afgʻoniston janubidagi barcha operatsiyalari uchun bosh qoʻmondon edi.

Britaniyaning qayta hujumi

Keyingi oyda Yangi yil kuni „Operation Clay“ deb nomlangan harbiy operatsiya boshlandi. Plimutda joylashgan 42 ta komando toʻrt kunlik janglarda ishtirok etdi. Inglizlar toʻrt kungacha oʻq otish qurollari, raketalar yordamida davomli hujumlariga qarshi kurashishdi. 110 ga yaqin qirollik dengiz piyodalari Gilmand shimolida operatsiya oʻtkazdi. Harbiy maʼlumotlarga koʻra, operatsiya davomida Britaniya qoʻshinlari Tolibonning oʻquv lagerini vayron qilgan va oʻnlab isyonchilarni yoʻq qilgan.

2007-yil 13-yanvardan 15-yanvargacha qirollik dengiz piyodalari Hilmand janubida Tolibon kuchlari bilan jang qilib, ularning pozitsiyalari va asosiy bazasiga hujum qildi. Jang paytida bir nafar qirollik dengiz piyodasi halok boʻldi va bir necha kishi yaralandi. Tolibon tomonidan kamida 30 kishi halok boʻldi.

Voqealar xronologiyasi

• 2006-yil 18-sentabr — Qandahor viloyatining Panjwaye tumanida xudkush-terrorchi portlashi oqibatida 19 kishi, jumladan, 4 nafar kanadalik askar halok boʻldi. Kobulda ikkita xudkush bomba portlashi oqibatida 4 nafar afgʻon politsiyasi va 11 tinch fuqaro halok boʻldi.
• 2006-yil 19-sentabr — Hilmand viloyatidagi hujum amaliyotlarida 11 nafar Tolibon va yana 8 nafar isyonchi yoʻq qilindi; Kobulda Al-Qoidaning 4 nafar aʼzosi hibsga olindi.
• 2006-yil 20-sentabr — Turli mojarolarda 34 nafar Tolibon va 10 ga yaqin boshqa isyonchilar, shuningdek, ISAFda xizmat qilayotgan bir afgʻon politsiyachisi va bir nafar italiyalik askar halok boʻldi.
• 2006-yil 21-sentabr — Tolibonning 4 nafar jangarisi neft tankerini portlatmoqchi boʻlganida halok boʻldi, yana 5 nafari, jumladan mintaqaviy qoʻmondon ham AQSh kuchlari tomonidan hibsga olindi. Kobuldagi avtohalokatda bir italiyalik askar halok boʻldi.
• 2006-yil 23-sentabr — Qandahor viloyatida avtobusda 19 nafar ishchi oʻldirildi; Oruzgan viloyatida politsiya bilan jangda 25 nafar Tolibon halok boʻldi.
• 2006-yil 24-sentabr — Afgʻoniston va koalitsiya kuchlari uchta alohida jangda 63 nafar Tolibon jangchisini yoʻq qildi, yana 21 nafarini esa alohida operatsiyada qoʻlga oldi.
• 2006-yil 25-sentabr — Paktikadagi Tolibon hujumida 2 nafar xudkush-terrorchi bir amerikalik askarni yaralagan, 2 nafar afgʻon politsiyachisi halok boʻlgan, koalitsiya kuchlari tomonidan 10 nafar jangari yoʻq qilindi[2].
• 2006-yil 26-sentabr — Tolibonning xudkush hujumi oqibatida 9 nafar afgʻon askari halok boʻldi. Boshqa joylardagi portlashlarda 8 nafar jangari halok boʻldi, bir nafar italiyalik askar halok boʻldi. Xudkush hujumiga aloqadorlikda gumon qilingan 2 jangari hibsga olindi.
• 2006-yil 27-sentabr — Kanada bazasi yaqinida xudkush bombani portlatib, tinch aholini yaraladi. Boshqa amaliyotlarda 31 nafar Tolibon jangarisi oʻldirildi, 20 nafari qoʻlga olindi.
• 2006-yil 29-sentabr — Toʻqnashuvda ikki jangari va bir afgʻon politsiyachisi halok boʻldi. Boshqa joydagi portlashda esa bir kanadalik askar halok boʻldi.
• 2006-yil 30-sentabr — Xudkush hujumi oqibatida oʻnlab afgʻon tinch fuqarolari halok boʻldi.
• 2006-yil 2-oktyabr — Tolibon Paktikadagi politsiya boʻlimiga hujum qiligach, otishma boshladi. Natijada, uch politsiyachi va oʻn nafar jangari halok boʻldi.[3].
• 2006-yil 4-6-oktyabr — 2 nafar xudkush hujumchilari bir nechta fuqarolar va politsiya ofitserini oʻldirdi.
• 2006-yil 6-oktyabr — Koalitsiya kuchlari xudkush hujumchini qoʻlga oldi. Panjvayi jangida „pistirmadagi“ portlashda kanadalik askar halok boʻldi.
• 2006-yil 7-oktyabr — Xudkush terrorchi NATO bazasiga hujum uyushtirdi. Hech qanday zarar yetkaza olmadi. Xuddi shu kuni boshqa joyda Tolibon patrulga hujum qilib, bir nafar kanadalik askarni oʻldirdi. Pokistonda Tolibon harakati aʼzolari sifatida gumon qilingan 48 nafar jangari qoʻlga olindi. Ayni paytda amerikalik va afgʻon qoʻshinlarining hujumi natijasida yana 30 nafar Tolibon jangarisi halok boʻldi.
• 2006-yil 8-oktyabr — 24 nafar Tolibon hujumchilari va bir nafar Afgʻon askari halok boʻldi. Ikki Tolibon hujumchisi hibsga olindi. 9-oktyabr, dushanba kuni yana 16 nafar Tolibon va yana bir afgʻon askari halok boʻldi.
• 2006-yil 12-oktyabr — Tolibon harakatining 2 nafar xudkush hujumchisi ikki patrulni urib, atrofdagilarni yaraladi. Payshanba kuni ham afgʻon va koalitsiya kuchlari bilan janglarda 20 nafar Tolibon jangarisi halok boʻldi.
• 2006-yil 13-oktyabr — Tolibon xudkush hujumchisi NATO patrulini portlatib, bir askar va 8 nafar tinch aholini oʻldirdi. Keyingi kuni afgʻon politsiyasi Tolibon hujumini qaytardi va 3 nafar isyonchini yoʻq qildi.
• 2006-yil 14-oktyabr — 8 nafar afgʻon politsiyachisi va 4 nafar Tolibon jangarisi oʻldirildi, yana toʻqqiz nafari qoʻlga olindi. Kechasi Tolibon va afgʻon politsiyasi oʻrtasidagi jangda 3 nafar afgʻon politsiyasi va kamida bir Tolibon jangarisi halok boʻldi. Qandahordagi jangda ikki kanadalik askar halok boʻldi, Panjvayi jangida ikki nafari yaralandi.
• 2006-yil 15-oktyabr — Koalitsiya kuchlari 3 nafar Tolibon jangchisini qoʻlga oldi va 4 nafarini oʻldirdi, bombani zararsizlantirdi.
• 2006-yil 16-oktyabr — Tolibonning 2 nafar xudkush hujumchisi hujumi oqibatida 4 nafar tinch aholi halok boʻldi. Oʻsha kuni yana 3 nafar isyonchi yoʻq qilindi.
• 2006-yil 17-oktyabr — NATO kuchlari havo hujumida 24 nafar Tolibon jangarisini, jumladan, oʻrta darajadagi qoʻmondonni yoʻq qildi. Yana 24 jangari ham oʻldirildi, yana 8 nafari boshqa hodisada qoʻlga olindi.
• 2006-yil 18-oktyabr — ISAF va Afgʻon kuchlari pistirmada 32 nafar Tolibon hujumchilarini yoʻq qildi.
• 2006-yil 19-oktyabr — Ikkita Tolibon xudkush hujumi kuzatildi, biri Lashkargohda, ikkinchisi Xostda. Birinchisida 2 bola, ikkinchisida esa afgʻon politsiyachisi oʻldirildi. Paktika viloyatining Gayan tumanidagi qarorgohga NATO havo hujumi natijasida 5 nafar Tolibon jangarisi halok boʻldi.[4]. ANA kuchlari Pokiston chegarasi yaqinida D30 gaubitsalarini oʻqqa tutdi. Bu hodisa ANA tarixidagi birinchi bilvosita dala artilleriya otishmasi boʻldi.
• 2006-yil 20-oktyabr — Tolibonning xudkush hujumi oqibatida bir afgʻon askari halok boʻldi. ISAF kuchlari bir Tolibon jangchisini oʻldirib, 4 nafarini qoʻlga oldi.
• 2006-yil 22-oktyabr — ISAF patruliga pistirma uyushtirgan 15 jangari oʻldirildi; ANA Pokiston chegarasi yaqinida birinchi marta dala artilleriyasiga qarshi otishma oʻtkazdi, natijada 10 nafar isyonchi halok boʻldi..
• 2006-yil 23-oktyabr — Kobulga portlovchi moddalar bilan kirmoqchi boʻlgan 15 nafar Tolibon jangarisi qoʻlga olindi.
• 2006-yil 25-oktyabr — NATOning Qandahor yaqinida toʻplangan 3 ta alohida guruhga bergan zarbalari natijasida 48 nafar Tolibon jangarisi yoʻq qilindi..
• 2006-yil 28-oktyabr — Oruzgan viloyatining Tarin Kout shimolidagi harbiy patrulga hujumi oqibatida 70 ga yaqin Tolibon jangarilari halok boʻldi. Jangda bir nafar ISAF askari halok boʻldi.
• 2006-yil 30-oktyabr — Zobul viloyatining Daychopan tumanida Tolibon jangarilari va Charli kompaniyasi 1-bataloni 4-piyoda polki oʻrtasida olti soat davom etgan jangda 55 nafar Tolibon jangarisi halok boʻldi, 20 nafari yaralandi, bir NATO askari halok boʻldi. Afgʻoniston sharqida Tolibon jangarilari karvonga hujum qilishi oqibatida NATOning uch askari yaralandi.
• 2006-yil 31-oktyabr — Yoʻl chetiga oʻrnatilgan bomba portlashi 3 nafar NATO askarini, bir xudkush hujumchi esa afgʻon politsiyachini oʻldirganidan keyingi toʻqnashuvda 12 nafar Tolibon jangarisi va bir NATO askari halok boʻldi. Shuningdek, Gʻazni viloyatida xudkush portlashi oqibatida NATOning ikki askari yaralangan.
• 2006-yil 1-noyabr — Xost viloyatida 3 nafar isyonchi halok boʻldi, bir nafari AQSh va afgʻon qoʻshinlari tomonidan asirga olindi. Qandahorda xudkush hujumchi ikki NATO askarini yaraladi.
• 2006-yil 3-noyabr — Tolibon jangarilarining pistirmasida 6 nafar afgʻon politsiyasi halok boʻldi.
• 2006-yil 4-noyabr — NATO havo hujumi natijasida 7 nafar Tolibon hujumchilari oʻldirildi.
• 2006-yil 6-noyabr — Koalitsiya kuchlari tomonidan kamida ikki isyonchi oʻldirildi, yana olti nafar, jumladan, Al-Qoida aʼzosi ham hibsga olindi. Bir NATO va ikki afgʻon askari halok boʻldi.
• 2006-yil 8-noyabr — Ikki alohida jangda 28 jangari oʻldirildi. 3 nafar afgʻon politsiyasi pistirmada oʻldirildi, uch jangari esa koalitsiya qoʻshinlari tomonidan asirga olindi.
• 2006-yil 9-noyabr — Toʻqnashuvlar davom etdi. Yana 6 nafar Tolibon jangarisi halok boʻldi.
• 2006-yil 10-noyabr — NATO kuchlari 12 nafar Tolibon jangarisini yoʻq qildi.
• 2006-yil 11-noyabr — NATO kuchlari Afgʻoniston sharqidagi Bermal tumanida joylashgan qarorgohni bombardimon qildi. Natijada, kamida 20 nafar Tolibon jangarisi oʻldirildi.
• 2006-yil 12-noyabr — NATO kuchlari 6 nafar Tolibon jangchisini, jumladan bir arab va bir pokistonlikni qoʻlga oldi.
• 2006-yil 16-noyabr — Britaniya qoʻshinlari tomonidan tasodifan 2 nafar tinch aholi otib qoʻyilib, halok boʻldi. 6 nafar jangari boshqa joylarda halok boʻldi.
• 2006-yil 23-noyabr — Patrulga minomyot hujumi natijasida bir NATO askari halok boʻldi, bir nafari yaralandi.
• 2006-yil 5-noyabr — Afgʻon askarlari tomonidan 55 nafar isyonchi oʻldirildi, bir askar halok boʻldi.
• 2006-yil 27-noyabr — Qandahor viloyatida xudkush terrorchining portlashi oqibatida 2 nafar NATO askari halok boʻldi.
• 2006-yil 28-noyabr — Hirot va Qandahor viloyatlarida 2 nafar xudkush hujumchi bir politsiyachini oʻldirgan, yana bir politsiyachi va bir NATO askarini yaralagan. Kobul yaqinida yoʻl chetiga oʻrnatilgan bomba portlashi oqibatida ikki NATO askari halok boʻldi, biri yaralandi.
• 2006-yil 29-noyabr — Qandahor viloyatidagi afgʻon reydida 6 nafar jangari yoʻq qilindi.
• 2006-yil 1-dekabr — Tolibon harakatining 16 nafar jangarisi oʻldirildi, toʻqqiz nafari qoʻlga olindi. Qoʻlga olinganlardan ikkitasi yuqori darajali qoʻmondonlar edi.
• 2006-yil 3-dekabr — Qandahorda xudkush hujumchi uch nafar NATO askarini yaraladi, uch nafar tinch aholi vakili halok boʻldi. Besh nafar tinch aholining oʻlimiga sabab boʻlgan hujumlar uchun askarlar javobgar boʻldi.
• 2006-yil 4-dekabr — NATO bilan toʻqnashuvlarda kamida 7 nafar Tolibon jangarisi halok boʻldi.
• 2006-yil 5-dekabr — Toʻrt nafar isyonchi otib oʻldirildi. Qandahorda xudkush terrorchining hujumi oqibatida ikki nafar NATO askari yaralandi. Britaniyaning Tolibon nazorati ostidagi vodiyga hujumi oqibatida bir askar halok boʻldi, yana biri yaralandi. Hujum qaytarildi. Britaniya kuchlari oʻz maqsadlariga erisha olmadi.
• 2006-yil 6-dekabr — Tolibonning besh nafar aʼzosi halok boʻlgan Afgʻoniston janubidagi toʻqnashuvlarda Tolibon besh nafar tinch aholini otib oʻldirdi.
• 2006-yil 11-dekabr — NATO havo hujumlarida toʻqqiz nafar isyonchi halok boʻldi, afgʻon askarlari esa yana uch kishini oʻldirdi.
• 2006-yil 19-dekabr — Hilmand viloyatining choʻl hududidagi avtomobilni nishonga olgan NATO havo hujumida Mulla Axtar Muhammad Usmoniy va yana ikki kishi halok boʻldi.
• 2007-yil 11-yanvar — NATO kuchlari bilan olib borilgan janglarda 150 nafargacha Tolibon jangarilari halok boʻldi.
• 2007-yil 13-yanvar — NATO operatsiyasida 30 nafar Tolibon jangarisi va bir Britaniya askari halok boʻldi.
• 2007-yil 15-yanvar — Harbiy operatsiya rasman tugagan deb eʼlon qilindi.