Vikipediya

Uroʻzgon viloyati

Uruzgon (pashtucha : اروزګان ; ارزگان ), shuningdek, Urozgon yoki Oruzgan deb yoziladi , Afg'onistonning o'ttiz to'rtta viloyatidan biridir . Uruzgon mamlakat markazida joylashgan. Aholisi 436 079 kishi[1] boʻlib, viloyat asosan qabila jamiyati hisoblanadi. Tarinkot viloyatining poytaxti bo'lib xizmat qiladi.

Uruzgan

اروزگان
Province
Skyline of Uruzgan
32°48′0″N 66°0′0″E / 32.80000°N 66.00000°E / 32.80000; 66.00000 G OKoordinatalari: 32°48′0″N 66°0′0″E / 32.80000°N 66.00000°E / 32.80000; 66.00000 G O
Aholisi
 (2020)
 436 079
[[File:|290px|Uruzgan xaritada]]
Uruzgan
Uruzgan

2004-yilda yangi Daykundi viloyati shimoldagi hududdan o'yib olindi. Uruzgon Qandahor,Daykundi, G'azni, Zobul va Hilmand viloyatlari bilan chegaradosh .

Geografiya tahrir

Uruzgon viloyati Afgʻonistonning janubida joylashgan boʻlib, janubda Zobul va Qandahor,janubi-gʻarbda Hilmand, shimolda Daykundi va sharqda Gʻazni bilan chegaradosh. Uruzgon 12,640 square kilometre (1,264,000 ha).Viloyatning katta qismi togʻli yoki yarim togʻli, qolgan qismi esa tekisliklardan iborat[2]

Tarix tahrir

Arablar Uruzgʻonga birinchi boʻlib 7-asrda islom dinini olib kirgach, keyin IX asrda bu yerni zabt etgan Safforiylar [1] . Mintaqa qadimgi Araxosiyaning bir qismi bo'lgan va Ahamenidler qo'liga tushishidan oldin Midiya tomonidan boshqarilgan. Miloddan avvalgi 330 yilda Iskandar Zulqarnayn bu hududni egallab oldi, lekin hukmronlik qilishni Salavkiylarga qoldirdi. Keyinchalik Ashoka ostidagi Mauryalar tomonidan erishilgan va boshqarilgan. 7-asrga kelib, arablar ilk bor kelganlarida, 9-asrda Safforiylar tomonidan islom nomi bilan zabt etilishidan oldin zunbillar nazorati ostida edi. U 13-asrda moʻgʻullar istilosidan oldin Gʻaznaviylar,soʻngra Gʻuriylar qoʻliga oʻtgan. Bu hududni Ilxonlikdagi Arg'un xoni, keyinchalik temuriylar, Mug'ullar va Saffaviylar boshqargan.

1709-yilda Qandahorda Xotaklar sulolasi hokimiyat tepasiga koʻtarilib, Safaviylar ustidan gʻalaba qozondi.Keyin u butun Afg'onistonning janubini o'z nazoratiga oldi,Durroniy pushtunlarning aksariyati o'sha paytda Hirot hududida joylashgan edii.1747-yilda Nodirshohning qo'mondonlaridan biri Ahmadshoh Durroniy afg'onlarga rahbar bo'ldi va Uruzgon viloyati birinchilardan bo'lib uning yangi Durroniy imperiyasining bir qismi bo'lib,u hozirgi Afg'oniston davlatiga aylandi. .

1980-yillarda Sovet Ittifoqining Afg'onistondagi urushi paytida Uruzgan Sovet Ittifoqi tarafdori kuchlar va mujohidlar o'rtasidagi janglarga guvoh bo'lgan. Mahalliy mujohidlarning eng ko'zga ko'ringan rahbarlaridan biri Jan Muhammad Xon edi.1994-yil oxirida Uruzgon Tolibon tomonidan bosib olingan. Ular 2001-yil oxirida AQSh boshchiligidagi kuchlar tomonidan ag'darilgan. Hamid Karzay va uning izdoshlari 2001-yilning oktabr-noyabr oylari orasida hududni nazorat qilish uchun Uruzganga kelgan.

Yaqin tarixi tahrir

 
Afgʻoniston Milliy Xavfsizlik Kuchlari 2008-yil dekabr oyida Chutu koʻprigi yaqinida koʻprikning tantanali ochilish marosimida turibdi.

2002-yil iyun oyida Uruzgondagi to'y ziyofati AQSh harbiy-havo kuchlari tomonidan noto'g'ri bombardimon qilindi,natijada 30 nafar tinch aholi halok bo'ldi[3] Tolibon qulashi ortidan - 2002-yil yanvaridan 2006-yil martigacha - viloyatni Afg'oniston prezidenti Karzayning ittifoqchisi va o'sha Popalzay pushtun qabilasidan bo'lgan Jan Muhammad Xon boshqargan.2006-yil mart oyida Karzay Afg'oniston hukumati bilan murosa qilgan sobiq Tolibon rasmiysi Mavlaviy Abdul Hakim Munibni Jan Muhammad Xon o'rniga tayinladi.

2006-yilning yozida Uruzgondagi isyonchilar NATO- Afgʻon harbiylarining “Togʻga bosish” operatsiyasi nishoniga olingan edi. 2007-yilning sentabrida Prezident Karzay borgan sari samarasiz bo'lib borayotgan Munibni lavozimidan chetlatdi.

2006-yil avgust oyida NATO boshchiligidagi Xalqaro xavfsizlik kuchlari (ISAF) AQSh boshchiligidagi koalitsiyadan Uruzgan uchun vakolatlarni qabul qildi,chunki Niderlandiya Uruzgan ishchi guruhi sifatida AQShdan Viloyatni qayta tiklash guruhiga (PRT) qo'mondonlikni oldi. Gollandiya qo'mondonligi ostida avstraliyalik element ham mavjud.

 
2009-yil dekabr oyida Avstraliyaning Maxsus Operatsiyalar Task Guruhi (SOTG) askarlari.

Xavfsizlik xavotirlari va Tolibon isyonlari tufayli Uruzgonda faqat bitta xalqaro yordam agentligi doimiy vakolatiga ega.NATOning ISAF guruhi Tarinkotda PRTni boshqaradi. Hududdagi 1400 golland va 1090 avstraliyalik askar Gollandiyaning " inkspot siyosati " ostida faqat Uruzgandagi eng yirik aholi punktlarini (Deh Ravud, Chora va Tarinkot shaharlari) himoya qildi. Biroq, kuchning mas'uliyat hududi butun viloyatni o'z ichiga olgan. 2010-yil avgust oyida Gollandiya parlamentidagi siyosiy kelishmovchilikdan so'ng 1950 nafar Gollandiya qo'shinlari o'z kuchlarini Uruzgan viloyatidan olib chiqib ketishdi va missiyani davom ettirish uchun PRTni AQSh va Avstraliyaga qoldirdi.

 
Tarinkotdagi logistika tekshiruvi vaqtida afg'onlarning o'tishini kuzatayotgan AQSh armiyasi askari.

Birlashgan Millatlar Tashkilotining Giyohvand moddalar va jinoyatchilik boʻyicha boshqarmasi maʼlumotlariga koʻra,2006 va 2007-yillarda Uruzgondagi koʻknori ekinlari rekord darajaga yetgan,chunki Afgʻoniston maʼmuriyati yoki Gollandiya kuchlari tomonidan uni yoʻq qilish boʻyicha jiddiy harakatlar amalga oshirilmagan.

2007-yil 15-iyundan 19-iyungacha Gollandiya, Amerika, Avstraliya va Afg'on askarlari Chora shahrini Tolibon jangarilarining hujumidan himoya qilishdi .Gollandiya, Avstraliya[4] va AQSh matbuotidagi[5][6][7] xabarlarda bu jang Tolibonning yilning eng yirik hujumlaridan biri boʻlgan. Janglar natijasida bir golland askari, 1 avstraliyalik askar, 1 amerikalik askar,16 nafar afgʻon politsiyachisi, noma’lum sonli tinch aholi va koʻp sonli Tolibon halok boʻldi.

2008-yil sentabrida Uruzgandagi pashtun Barakzay qabilasining rahbari va Popalzay rahbari Jan Muhammad Xonning azaliy raqibi Roʻzi Xon Chora tumanidagi otishma paytida halok boʻlgan

Gʻizob tumani 2010-yil aprel oyi oxirida ISAF kuchlari tomonidan vaqtinchalik Tolibondan tozalangan va shahar aholisi qoʻzgʻolonidan yordam bergani aytilgan[8][9].

2010-yil fevral oyida Xod yaqinida,Lockheed AC-130, Bell OH-58 Kiowa vertolyotlari va General Atomics MQ-1 Predator dronlarining birgalikdagi kuchlari tomonidan uch avtomashinali karvondagi oʻndan ortiq tinch aholi halok boʻldi,ular ularni Tolibon deb notoʻgʻri tanidilar. Havo kuchlari bir necha km uzoqlikda jang qilayotgan quruqlikdagi qo'shinlarni himoya qilishga uringan[10][11].

Transport tahrir

2014-yil may oyidan boshlab viloyatga Tarinkot aeroporti xizmat ko'rsatgan, u muntazam ravishda Kobulga to'g'ridan-to'g'ri yo'lovchi qatnovini amalga oshirgan.

Sog'liqni saqlash tahrir

Toza ichimlik suviga ega xonadonlar ulushi 2005-yildagi 8 foizdan 2011-yilda 27 foizgacha oshdi[12] Malakali tugʻruqxona xodimlari ishtirok etgan tugʻilish ulushi 2005y-ildagi 6 foizdan 2011-yilda 14 foizgacha koʻtarildi[12]

Ta'lim tahrir

Umumiy savodxonlik darajasi (6+ yosh) 2005-yildagi 5 foizdan 2011-yilda 17 foizgacha oshdi[12]Umumiy sof qabul darajasi (6–13 yosh) 2005-yildagi 1 foizdan 2011-yilda 49 foizgacha oshdi[12]

Demografiya tahrir

 
Uruzgon viloyati tumanlari

2020-yil holatiga ko'ra, viloyatning umumiy aholisi taxminan 436,079 kishini tashkil qiladi[1]. Viloyatda taxminan 45 000 ta xonadon bor, ularning har birida oʻrtacha olti kishidan iborat. Uruzgonning oʻtroq aholisining katta qismi etnik pushtunlar va etnik hazoralarga tegishli.[13] Kuchi ko'chmanchilarining kichik aholisi ham bor, ularning soni fasllarga qarab o'zgaradi[13].

Aholi soni Qishloqlarni qayta tiklash va rivojlantirish vazirligi, Afgʻoniston Markaziy Statistika boshqarmasi va 2009-yildagi aloqalar boʻlimi tadqiqotidan olingan.[14]

Uroʻzgonliklar konservativ yoki “qoloq” degan nomga ega[15].

Tumanlar tahrir

Uruzg'an viloyati tumanlari
Tuman Poytaxt. Aholi[16] Hudud[17] Izohlar
Shahidi Hassas 86,100
Chora 98 750
Deh Ravud Deh Ravud 99 718
Xas Uruzgan 96 888
Tarinkot Tarinkot 110 476

Yana qarang tahrir

  • Afg'oniston viloyatlari

Manbalar tahrir

  1. ↑ 1,0 1,1 „Estimated Population of Afghanistan 2020-21“. Islamic Republic of Afghanistan, National Statistics and Information Authority. 2020-yil 3-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 6-iyun.
  2. ↑ „iMMAP_Uruzgan_Admin_/Lands_A0_20110125“. Uruzgan Province January 2011. 2016-yil 5-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2016-yil 5-yanvar.
  3. ↑ „'Scores killed' in US Afghan raid“. BBC News (2002-yil 1-iyul). Qaraldi: 2018-yil 19-iyul.
  4. ↑ „Aussie troops backed Dutch against Taliban“. news.com.au (2007-yil 23-iyun). 2007-yil 26-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 25-mart.
  5. ↑ „Over 100 die in southern Afghan battle“. USA Today (2007-yil 18-iyun). Qaraldi: 2018-yil 19-iyul.
  6. ↑ „Dutch military chief says Taliban executed civilians during fighting with NATO forces“. International Herald Tribune (2007-yil 22-iyun). 2007-yil 27-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2008-yil 25-mart.
  7. ↑ „Over 100 Militants, Civilians and Police Killed In Massive Afghan Battle“. Fox News. Associated Press (2007-yil 18-iyun). Qaraldi: 2018-yil 19-iyul.
  8. ↑ „Aussies help reclaim Afghan town“. SMH. AAP (2010-yil 29-aprel). Qaraldi: 2018-yil 19-iyul.
  9. ↑ „From gunfire to governance in Gizab“. ADF (2010-yil 29-aprel). Qaraldi: 2018-yil 19-iyul.
  10. ↑ David S. Cloud. „Anatomy of an Afghan war tragedy“. Los Angeles Times (2011-yil 10-aprel). Qaraldi: 2018-yil 19-iyul.
  11. ↑ Karin Brulliard. „Drone operators blamed in airstrike that killed Afghan civilians in February“. The Washington Post (2010-yil 30-may). Qaraldi: 2018-yil 19-iyul.
  12. ↑ 12,0 12,1 12,2 12,3 „Archive, Civil Military Fusion Centre“. 2014-yil 31-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2014-yil 30-may.
  13. ↑ 13,0 13,1 „Uruzgan Province“. Program for Conflict and Culture Studies. Naval Postgraduate School (NPS). 2013-yil 29-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2013-yil 25-oktyabr.
  14. ↑ The Liaison Office, Three Years Later: A Sociopolitical Study of Uruzgun Province from 2006 to 2009
  15. ↑ „Archived copy“. 2022-yil 19-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 12-noyabr.
  16. ↑ „Urozgan Province“. United Nations. Afghanistan's Ministry of Rural Rehabilitation and Development (2006–2007). 2013-yil 14-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 18-iyul.
  17. ↑ Afghanistan Geographic & Thematic Layers Retrieved 2018-07-19.
  • ↑ ↑

Andoza:Geographic location

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Uroʻzgon_viloyati&oldid=3973638" dan olindi