Vikipediya

Turkmaniston fanlar akademiyasi


Turkmaniston Fanlar akademiyasi (turkmancha: Turkmenistanyň Ylymlar akademiyasy)—Turkmanistonda 1951-yilda tashkil etilgan davlat organi boʻlib, Turkmaniston ilmiy-texnik siyosatini amalga oshirish uchun masʼuldir.[1] Akademiya prezident Saparmurod Niyozov davrida yopilgan va uning vorisi Gurbanguli Berdimuhamedov tomonidan qayta ochilgan.

Tuzilishi

tahrir

Akademiyada uchta kafedra mavjud:[2]

  • Gumanitar va iqtisodiy fanlar
  • Fizika-matematika, kimyo, geologiya va muhandislik fanlari
  • Tibbiyot, biologiya va qishloq xoʻjaligi fanlari

Bu ish beshta institutda tashkil etilgan:
1. Magtimguli nomidagi Til, adabiyot va qoʻlyozmalar milliy instituti
2. Tarix va arxeologiya instituti
3. Seysmologiya va atmosfera fizikasi instituti
4. Kimyo instituti
5. Texnologiya markazi[3]

Akademiya oltita ustuvor yoʻnalishda ilmiy izlanishlar olib boradi:
1. Nanotexnologiya, kimyoviy texnologiya, yangi materiallarni tadqiq etish va energetika
2. Biotexnologiya, molekulyar biologiya, qishloq xoʻjaligi, ekologiya va genetika
3. Axborot va telekommunikatsiya tizimlari, kompyuter texnologiyalari
4. Zamonaviy tibbiyot va dori ishlab chiqarish texnologiyalari
5. Innovatsion iqtisodiyot
6. Gumanitar fanlar[3]

Nashrlar

tahrir

The academy publishes four journals, Turkmanistonda fan va texnologiya (Wayback Machine saytida 2023-06-07 sanasida arxivlangan) (Turkmanistonda fan va texnologiya), Choʻllarni rivojlantirish muammolari (Wayback Machine saytida 2023-06-06 sanasida arxivlangan) (Choʻllarni rivojlantirish muammolari), [1] (Meros), and Yoshlar uchun fan va texnologiya (Wayback Machine saytida 2023-06-06 sanasida arxivlangan) (Yoshlar uchun fan va texnologiya).[4]

Tarixi

tahrir

Akademiyaning avlodi 1922-yilda tashkil etilgan Turkman ilmiy komissiyasiga borib taqaladi. Keyinchalik u Maorif Xalq Komissarligi qoshidagi Davlat Ilmiy Kengashiga, soʻngra 1932-yil may oyida Turkman Ilmiy tadqiqot institutiga aylanadi. 1936-yil mart oyida Turkmaniston SSR Markaziy Ijroiya Qoʻmitasi va Xalq Komissarlari Sovetining qarori bilan u tarix va til va adabiyot institutiga qisqartirildi. 1941-yilda SSSR Fanlar akademiyasi Turkmaniston boʻlimi tashkil etildi. 1945-yilga kelib tadqiqotchilar tarkibiga oʻttiz besh turkman kirdi. Hozirgi akademiya 1951-yil 29-iyunda SSSR Oliy Kengashi Prezidiumining farmoni bilan tashkil etilgan.[5][6] 1986-yilga kelib akademiyada 15 ta ilmiy muassasa mavjud edi. 1998-yilning yozida akademiya Turkmaniston prezidentining bevosita nazoratiga oʻtdi. U 10 yildan ortiq vaqt davomida yopilgan va prezident Niyozovning vorisi Gurbanguli Berdimuhamedov tomonidan qayta ochilgan.

2009-yil tiklanish

tahrir

2009-yilda akademiya qayta tiklanishi bilan Turkmanistonda ilm-fan va tadqiqot tuzilmasi oʻzgardi, bu Prezident Berdimuhamedov tashabbusi bilan boshlangan islohotlarni aks ettiradi. Akademiyaning yangi tuzilmasi bilan ilmiy tadqiqotlar markazlashtirilgan. Prezidentning 2009-yil 12-iyundagi 10458-sonli „Turkmaniston Fanlar akademiyasi toʻgʻrisida“gi qaroriga asosan akademiya qayta tiklandi. Qarorga koʻra, fan sohasiga xizmat qiluvchi 11 ta institut va uchta tashkilot: kutubxona, bosmaxona va „Ylim“ nashriyot-matbaa ijodiy uyi koʻchirildi. Prezident Berdimuhammedovning 2019-yil yanvaridagi farmoni bilan hukumat Turkmaniston Fanlar akademiyasini davlat tomonidan moliyalashtirishni bosqichma-bosqich toʻxtatib, uni uch yil ichida butkul toʻxtatadi.[7][8]

Rahbarlar

tahrir

SSSR Fanlar akademiyasining Turkmaniston boʻlimi

tahrir

Turkmaniston SSR Fanlar akademiyasi

tahrir

Turkmaniston Fanlar akademiyasi

tahrir
  • Agajan Babayev (1989–93)
  • Agamamed Hojamuhammedov (1993–98)
  • Gurbanmurod Mezilov]] (2010–16)[10]
  • Meret Ashyrbayev (2016–18)
  • Sapardurdy Toylyyev (2018–22)[11]
  • Allaberdy Asyrov (2022–)[12][13]

Yana qarang

tahrir

Manbalar

tahrir
  1. ↑ Bolshaya sovetskaya ensiklopediya : [v 30 t.] / gl. red. A. M. Proxorov. – 3-e izd. – M. : Sovetskaya ensiklopediya, 1969—1978. (рос.)
  2. ↑ „Research Structure“. 2018-yil 11-iyulda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2018-yil 14-iyul.
  3. ↑ 3,0 3,1 „АКАДЕМИЯ НАУК ТУРКМЕНИСТАНА“. Qaraldi: 2023-yil 16-yanvar.
  4. ↑ „Периодические научные издания“. 2023-yil 7-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2023-yil 16-yanvar.
  5. ↑ Туркменская Советская Социалистическая Республика, Ashgabat: Туркменская советская энциклопедия, 1984, 370-bet
  6. ↑ „Наука – основа прогресса государства“ (ru). «Туркменистан: Золотой век» (2021-yil 11-iyun).
  7. ↑ „Turkmenistan to cut state funding for science“ (2019-yil 30-yanvar). 2019-yil 31-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 18-avgust.
  8. ↑ „Денег нет: конец туркменской науки?“ (ru). gazeta.ru (2019-yil 11-fevral).
  9. ↑ Nikitin V. P. Noviy sentr nauchnoy misli. Otkritie Akademii Nauk Turkmenskoy SSR // Vestnik AN SSSR, 1951, № 9, str. 39
  10. ↑ „Избран президент Академии Наук Туркменистана“. 2010-yil 24-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2011-yil 23-yanvar.
  11. ↑ „МЕЗИЛОВ Гурбанмурад | TsentrAziya“. centrasia.org. Qaraldi: 2020-yil 21-dekabr.
  12. ↑ „Хроника“ (ru). Parahat.Info (2022-yil 30-sentyabr).
  13. ↑ „А.Аширов избран новым президентом Академии наук Туркменистана“ (ru). «Туркменистан: Золотой век» (2022-yil 29-sentyabr).

Andoza:Osiyo Fanlar Akademiyalari

Turkumlar:Turkmanistonda ta'lim | Turkmanistonda fan va texnologiya | Milliy fanlar akademiyalari | 1951-yilda tashkil etilgan ilmiy tashkilotlar | 1951-yil Sovet Ittifoqidagi muassasalar 

"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Turkmaniston_fanlar_akademiyasi&oldid=5288445" dan olindi