Uchta tumanlik

Uchta tumanlik (M 20, NGC 6514, Uch qisimdan iborat tumanlik, inglizcha: Trifid Nebula) — Sagittarius yulduz turkumidagi uch qisimdan iborat diffuz tumanligi. Tumanlikning nomi Uilyam Gershel tomonidan taklif qilingan va „uch bargga boʻlingan“degan maʼnoni anglatadi.

1764-yil 5-iyunda Charlz Messye tomonidan kashf etildi. Ungacha aniq masofa nomaʼlum, turli hisob-kitoblarga koʻra, 2dan 9 ming yorugʻlik yiligacha boʻlishi mumkin^[1]. Kenglik 50 yorugʻlik yili. Bir vaqtning oʻzida uchta asosiy turdagi tumanliklar — emissiya (pushti rang), aks ettiruvchi (koʻk) va yutvchi (qora rang) bilan ifodalanadi. Uchta tumanni oʻrab turgan changning quyuq tolalari sovuq gigant yulduzlarning atmosferalaridan shakllangan.

Tumanlikning tabiati

Tumanlik — molekulyar CO bulutida yulduz shakllanishining yosh hududidir. KAslida kuzatilgan tumanlik HD 164492A spektral sinf O7 yulduzi atrofida hosil boʻlgan ionlashtirilgan vodorod H II maydonini ifodalaydi, bu mintaqaning vodorod yulduzining ionlashtirilgan ultrabinafsha nurlanishining floresansiyasi va tumanlikning Janubiy qismining pushti nurlanishiga olib keladi. Ushbu tumanlikning radiusi ~ 2pk va yoshi 3—4⋅10⁵ yil (qaramlikni baholash hajmi-hududlarning yoshi H II). Ionlashtirilgan vodorodning spektri chang bilan aks ettirilgan Markaziy yulduzning qattiq spektrini oʻz ichiga oladi: Janubiy-gʻarbiy yoʻnalishda chang kontsentratsiyasi oʻsib boradi — bu yerda ionlashtiruvchi old qism-HII maydonining chegarasi molekulyar bulut tomonidan massiv (1300 quyosh massasidan koʻproq) yopiladi^[2]. Ushbu bulutning infraqizil diapazonidagi kuzatishlar quyosh (TC3) gacha boʻlgan massalar bilan protozar tipdagi kondensatsiya (TC4, TC90 va TC3) mavjudligini koʻrsatdi^[2].

Tumanlikning Shimoliy qismi koʻzgu tumanlikdir, yaʼni uning koʻk nurlanishi chang tarkibidagi yulduzlarga nisbatan tashqi nurlanishning tarqalishi bilan bogʻliq, „yorugʻlik“ yulduz manbalari hozircha oʻrnatilmagan.

Kuzatishlar

Bu oʻrta va katta diafragma teleskopida (150 mm dan) havaskor kuzatuvlar uchun yozgi Janubiy osmonning eng qiziqarli tumanlaridan biridir. Agar „Lagunaning“ shimolida joylashgan durbinlarda, u faqat noaniq dogʻ sifatida koʻrinsa, unda oysiz osmonda katta havaskor teleskopda yaxshiroq koʻrinadi.

Birinchi oʻlib, tumanlikning yorqin qismining markazida bir juft yulduzlar eʼtiborni oʻziga tortadi. Keyinchalik tumanlikning qorongʻu yorugʻlik bilan ikkiga boʻlingani koʻrinib turadi. Keyin asosiy boʻshliqning ustidagi qorongʻu chiziq paydo boʻladi, qorongʻu chiziq T-shaklida boʻlib, shunda tumanlikning nomi qayerdan kelib chiqqanligi aniq boʻladi. Ehtiyotkorlik bilan oʻrganib chiqilsa va kuzatuv joyi omadli boʻlsa, aslida qorongʻu chiziqlar tumanlikning tanasini toʻrt qismga boʻlishi va asosiy tumanlikning shimoli-sharqida yana bir — xiraroq chiziq borligi bilinib turadi.

„Uch qismli“ „dipskay“-filtr (UHC, OIII), bu tumanlikning tasviriga katta kontrastni beradi va uning hajmini kattalashtiradi.

Messiye katalogidagi osmon qoʻshnilari

M 21 — (bir oz shimolga) kichik ochiq klaster;
M 8 — (bir oz janubga) katta Lagoon tumanligi, u yorqinroq, ammo kamroq kontrastli naqshga ega;
M 28 va M 22 sharqda joylashgan ikkita sharsimon klaster;
M 24 — (shimolga) Somon yoʻlining bir qismi;
M 6 va M 7 — (janubiy gʻarbda) Chayonlardagi bir juft boy ochiq klasterlar.

"Messiye Marafoni" dagi kuzatishlar ketma-ketligi

….M 25 = M 8 = M 20 = M 21 = M 7…

Madaniyatda

Trifid nomi ostida tumanlik Sergey Suxinovning E. asarlari asosida yozilgan „Llorn ordeni ritsar“ (2001) romanida qayd etilgan. Hamilton. Unda chang oqimi bilan yashiringan Kamalak yulduzi mavjud boʻlib, uning nuri odamlarga oʻlmaslikni beradi. Ushbu yulduzning qurbongohi ikkinchi, uchinchi va toʻrtinchi odamlarning super irqlarining tugʻilgan joyidir.
Tumanlik surati King Crimson (1971) albomining Islands muqovasida ishlatilgan.

Yana qarang

Yulduz uyushmalari

Manbalar

↑ „Jeff Hester, Paul Scowen, Karl Stapelfeldt, John Krist. HST WFPC2 Observations of EGGs and YSO Jets in the Trifid Nebula, Summer 1999 meeting of the American Astronomical Society in Chicago, Illinois.“ (deadlink). 2006-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 21-fevral. (Wayback Machine saytida 2006-02-05 sanasida arxivlangan)
↑ ^2,0 ^2,1 „Bertrand Lefloch, José Cernicharo. Pre-Orion Cores in the Trifid Nebula, The Astrophysical Journal, 545:340-352, 2000 December 10.“ (oʻlik havola — tarix ).^{[sayt ishlamaydi]}

Havolalar

„Тройная туманность в каталоге Мессье на страницах SEDS“ (en) (deadlink). 2005-yil 10-mayda asl nusxadan arxivlangan.
Столбы и струи в Трёхраздельной туманности (фото телескопа им. Хаббла)
Astronomy Picture of the Day. The Trifid Nebula is Stars and Dust (англ.) (28 июля 2010). Дата обращения: 16 февраля 2014.

[1] „Jeff Hester, Paul Scowen, Karl Stapelfeldt, John Krist. HST WFPC2 Observations of EGGs and YSO Jets in the Trifid Nebula, Summer 1999 meeting of the American Astronomical Society in Chicago, Illinois.“ (deadlink). 2006-yil 5-fevralda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2006-yil 21-fevral. (Wayback Machine saytida 2006-02-05 sanasida arxivlangan)

[Age1-2] 2,0 ^2,1 „Bertrand Lefloch, José Cernicharo. Pre-Orion Cores in the Trifid Nebula, The Astrophysical Journal, 545:340-352, 2000 December 10.“ (oʻlik havola — tarix ).^{[sayt ishlamaydi]}

[1]

[2]