Valeologiya

Valeologiya (lotincha: valeo – „sogʻlom boʻlish“) -muqobil tibbiyot va pedagogika yoʻnalishidagi fan. Uning asosiy vazifasi inson salomatligini (ijtimoiy-iqtisodiy, tibbiy, ekologik va boshqa jihatlarni) har tomonlama oʻrgananishdir.

R. M. Baevskiy valeologiyani tibbiy kibernetika gʻoyalariga asoslangan moslashish nazariyasining rivojlanishi deb hisoblagan. Xususan, u kiritgan pre-nozologik tashxislash valeologiyaning bir qismi ekanligini taʼkidlagan.

E. N. Vayner nazariy tadqiqotlarida valeologiyaning maqsadi „sogʻlikni saqlash, modellashtirish va sogʻlom turmush tarziga erishish qonuniyatlarini oʻrganish“ ekanligini taʼkidlagan. U valeologiyaning amaliy ahamiyati, maqsadlarini „salomatlikni saqlash va mustahkamlash uchun chora-tadbirlar ishlab chiqish va shart-sharoitlarni aniqlashda“ koʻrgan.

Ilmiy yoʻnalishlarda bu atama insonning jismoniy, axloqiy va maʼnaviy sogʻligʻiga integral yondashuvga daʼvo qiladigan „sogʻliqning umumiy nazariyasi“ni ham anglatadi..

Baʼzi tibbiyot mutaxassislari valeologiyani „ muqobil va marginal paramedikal retrograd harakat“ deb tasniflaydilar .

Tarixiy eslatmalar

1980-yilda SSSRda aholini umumiy tibbiy koʻrikdan oʻtkazish eʼlon qilindi. Uning maqsadi barcha kasal odamlarni, ayniqsa kasallikning dastlabki shakllari bilan kasallanganlarni aniqlash va ularga profilaktik davoni taʼminlash edi. Biroq, bu vazifani amalga oshirishning iloji yoʻqligi uni amalga oshirishning dastlabki bosqichlaridayoq aniqlangan edi. Chunki tibbiy koʻrik paytida aholining kamida 80-90 foizi kasal boʻlib chiqdi – bu davlat tomonidan aholini davolash uchun katta xarajatlarni talab qildi. Topilgan muammo salomatlik tushunchasini jiddiy qayta koʻrib chiqish zarurligini tushunishga sabab boʻldi.

Rossiya Federatsiyasi Taʼlim vazirligining Pedagogik taʼlimning oʻquv-uslubiy birlashmasi tomonidan tasdiqlangan universitetlar uchun darslikda „valeologiya“ atamasi 1980-yilda sovet olimi, tibbiyot fanlari doktori Isroil Brexman tomonidan kiritilganligi aytiladi. Bu mavzu boʻyicha kitoblari XX asrning ikkinchi yarmida nashr etilgan.

1996-yildan boshlab „Rossiya profilaktika tibbiyot instituti“ har yili „Profilaktik tibbiyot va valeologiya“ milliy kongresslarini oʻtkaza boshladi. ^{[manba kerak][manba kerak]}

1996-yildan 2018-yil oʻrtalariga qadar Janubiy Federal Universiteti negizida „Valeologiya“ ilmiy-amaliy jurnali nashr etildi. U 2004-2017 yillarda Oliy attestatsiya komissiyasi jurnallari roʻyxatiga kiritilgan. Jurnal yaratilgan paytdan boshlab valeologiyaning fanlar tizimi va sogʻliqni saqlash tizimidagi oʻrni muhokama qilinadigan maydonga aylandi.

Rossiya Sogʻliqni saqlash vazirligi „shifokor-valeolog“ lavozimini tasdiqladi. Rossiya, Belarus va Ukraina taʼlim vazirliklari universitetlar va maktablarda „valeologiya“ akademik fanini joriy qildilar. Bir qator xatolar (oʻqitishning yagona konsepsiyasining yoʻqligi, malakali valeologiya oʻqituvchilari va boshqalar) pedagogik valeologiyaning rivojlanishini sekinlashtirdi.

1990-yillarning oxiri va 2000-yillarning boshlarida valeologiyaning mashhurligi oshdi. Bu valeologiya boʻyicha monografiyalar, darsliklar va boshqa adabiyotlar paydo boʻlishi bilan bogʻliq.

Oʻsha yillarda katta hajmdagi adabiyot paydo boʻldi. </link></link> Valeologiya boʻyicha oʻquv materiallarini oʻz ichiga olgan va ilmiy maqomga ega boʻlmagan tushunchalardan foydalanish: " meditatsiya ", " in va yan ", ezoterizm[[Файл:Hildegard von Bingen Liber Divinorum Operum.jpg|thumb|Miniatyura „Vselenskiy chelovek“ (Universal Man) iz „Liber Divinorum Operum“ Xildegardi Bingenskoy, 1165]] amaliyotlari, muqobil tibbiyot va psixokultlar. Shu jumladan Yangi asr harakatining turli maktablari tomonidan toʻplangan materiallar, Porfiriy taʼlimoti. Ivanov, Kabbalizm va Germetizm. Bu holatlar rus akademik fanining rasmiy vakillari va Rus Pravoslav Cherkovining keskin tanqidiga sabab boʻldi.

Natijada 2001-yilda Rossiya Taʼlim Vazirligi „Valeologiya“ fani va mutaxassisligini, Rossiya taʼlim muassasalarining asosiy oʻquv rejasidan va oliy kasbiy taʼlim yoʻnalishlari va mutaxassisliklari roʻyxatidan chiqarib tashladi. Hozirgi vaqtda Rossiyada „Valeologiya“ fanini oʻqitish alohida taʼlim muassasalarining vazifasi hisoblanadi.^{[manba kerak]}

Valeologiyaning faol tarafdorlaridan biri, akademik V. P. Kaznacheev edi. Garchi uning baʼzi ilmiy farazlari rasmiy Rossiya akademik fani tomonidan tanqid qilingan boʻlsada.

2008-yildan Ukraina maktablarida valeologiya fani oʻqitilishi davom etilgan.