Variatsion statistika

Variatsion statistika — matematik statistikaning amaliy tarmogi; statistik tuplam (majmua)larda belgilarning taqsimlanishini oʻrganadi. Statistik toʻplam biron bir jihatdan uxshash juda koʻp obʼektlar yoki yalpi hodisalardan tashkil topadi. V.s. barcha biologik obʼektlarga xos boʻlgan oʻzgaruvchanlik koʻp uchraydigan biologiya, genetika va qishloq xoʻjaligi ekinlari seleksiyasida keng qoʻllanadi. V.s. matematik statistikaning nazariy xulosalariga asoslanadi va asosan kuzatilayotgan obʼektdagi miqdoriy belgilarning oʻzgarishini oʻrganishda qoʻllanadi. Bir guruhga mansub belgilarning u yoki bu darajada variatsiyalanishm tashqi muhit omillarining ayrim kuzatish obʼektlariga turlicha taʼsiri hamda ularning oʻziga xos xususiyatlariga bogʻliq. Belgilarning turli sharoitda oʻzgarishini oʻrganib, mazkur belgining qanchalik tashqi omillar taʼsiriga uchraganligini aniqlash mumkin. Ayniqsa miqdoriy belgilar juda oʻzgaruvchan. Seleksion-genetik materialni miqdoriy belgilar boʻyicha baholashda zaruriy ulchash, hisoblash, tarozida tortish, biokimyoviy tahlil ishlari amalga oshiriladi. Natijada hali tartibga kelmagan, „xom“ maʼlumot toʻplanadi. Toʻgʻri maʼlumot olish va real mavjud boʻlgan qonuniyatlarni topish uchun toʻplangan faktik maʼlumotlar V.s. usullari bilan ishlanadi. Bu usullarda sifat va miqdor oʻzgaruvchanlikning asosiy koʻrsatkichlari: oʻrtacha arifmetik (x), dispersiya (st2), oʻzgaruvchanlik koeffitsiyenti (v,%) va oʻrtacha arifmetik xato (Sx) kabilar aniqlanadi. Dispersion analiz eng mukammal usul boʻlib, populyatsiyaning umumiy yoki fenotipik oʻzgaruvchanligini asosiy omil yoki asosiy omillar hamda muhit sharoiti taʼsiri bilan bogʻliq komponentlarga ajratish imkonini beradi. Bundan tashqari tadqiqotlarda belgilarning irsiylanishi va populyatsiyaning tanlashga koʻrsatadigan reaksiyasini baholashda genetik-statistik usullar ham qoʻllanadi. Shuningdek, organizm belgi va xususiyatlarining korrelyativ bogʻlanish (qarang Korrelyatsiya) yoʻnalishi hamda kuchini, belgining muhit sharoitiga bogʻliq holda korrelyatsion oʻzgaruvchanligini aniqlashga imkon beruvchi korrelyatsion, regression va kovariatsion tahlillardan ham foydalaniladi.

Natalya Simongulyan. Tolibjon Turgʻunov.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil