Vertikal drenaj

Vertikal drenaj - qishloq xoʻjaligi yerlarini drenaj qilish turi; sugʻoriladigan yerlarning optimal meliorativ rejimini taʼminlash maqsadida yer osti suvlarinn soʻrib olishi uchun nasoslar bilan jihozlangan burgʻi quduqlari sistemasi. Oʻrta Osiyodagi sugoriladigan dehqonchilik mintaqalarida V.d. tuproqning shoʻrlanishi va zax bosishiga qarshi qoʻllanilddi. V. d.ning shoʻrsizlantirish samarasi shoʻr yuvish, vegetatsion suyurish, tuproq-grunt aeratsiyasi va tuproq qoplami zonasidan erigan tuzlarni yer osti suvlarining chuqurroq gorizontlariga tushirish yoki ularni sugʻoriladigan hudud chegarasidan tashqariga chiqarib yuborish yoʻli bilan amalga oshiriladi.

V. d. gorizontal drenaj kam samara beradigan, tuproq qatlami suvni sust oʻtkazadigan, yer osti suvlarining bosimi katta boʻlgan qatlamlarda quriladi. V. d. birinchi marta 20-asr boshida AQShda qoʻllanilib, "kaliforniya drenaji" nomini oldi. Hoz. davrda V. d. sugʻorma dehqonchilik rivojlangan Jan,-Sharqiy Osiyo mamlakatlarida keng tarqalgan. OʻzRda birinchi marta melioratsiyaning bu usuli 1928—30-yillarda Mirzachoʻlda sinab koʻrildi, 1960-yildan boshlab shu joydagi xoʻjaliklarda koʻplab qurildi. Keyinchalik V. d. Oʻzbekistonda Markaziy Fargʻona, Qarshi, Surxon-Sherobod va Jizzax choʻllari-ni oʻzlashtirishda, Turkmanistan, Tojikiston, Qirgʻiziston, Ozarbayjonda keng qoʻllandi. Quduqning chuqurligi hududning litologik tuzilishiga qarab 30 dan 100 m gacha, diametri 1000 mm gacha, suv sarfi maydonning gidrogeologik sharoitiga bogʻliq boʻlib, 15 l/s dan 200 l/s gacha boʻlishi mumkin.

Adabiyotlar

• OʻzME. Birinchi jild. Toshkent, 2000-yil