Vikipediya

Xadicha Sulton (Murod V ning qizi)

Murod V ning qizi

Xadicha Sulton (usmonli turkcha: خدیجه سلطان; turkcha: Hatice Sultan; 1870-yil 5-aprel — 1938-yil 12-mart) — Usmonli malikasi, Sulton Murod V va uning uchinchi xotini Shayan Xotunning toʻngʻich qizi.

Xadicha Sulton
Tavalludi 1870-yil 5-aprel
Usmonli imperiyasi, Istanbul
Vafoti 13-mart 1938-yil(1938-03-13)
(67 yoshda)
Bayrut, Buyuk Livan
Fuqaroligi Usmonli imperiyasi
Turmush oʻrtogʻi Ali G'olib posho, Ali Vasif posho, Rauf Bey
Bolalari Usman, Xayri, Selma
Otasi Murod V
Onasi Shayan Hanimafandi

Yoshligi

tahrir

Xadicha Sulton 1870-yil 5-aprelda otasining Kurbagʻalideredagi villasida tugʻilgan. Uning otasi Murod V Abdulmajid I va Shevkefza Sultonning oʻgʻli va onasi esa Shayan Xotun edi.[1][2] U otasining ikkinchi farzandi va katta qizi, shu bilan birga onasining yagona farzandi edi. Murod taxtga oʻtirgunicha villada yashirin holda tarbiyalangan.

Murod 1876-yil 30-mayda taxtga oʻtirgach, amakisi Abdulaziz[3] taxtdan tushgandan soʻng, uning oilasi Dolmabahche saroyiga joylashdi. Uch oy hukmronlik qilgandan so‘ng, 1876-yil 30-avgustda[4] ruhiy beqarorlik tufayli taxtdan chetlatildi va Chirogʻon saroyida uy qamogʻiga tashlangan. Xadicha va uning onasi Murodning ortidan qamoqxonaga borishadi.

Qamoqdagi hayoti

tahrir
 
Chiragan saroyi, Xadicha va uning oilasi 1904-yilda Murod vafotigacha yigirma sakkiz yil Sulton Abdulhamid tomonidan qamalgan.

Oilasi qamoqdaligida Xadicha Sulton atigi olti yoshda edi. Oʻn yoshga toʻlganida, u allaqachon baxtli va quvnoq qizga aylanib ulgurgan edi. U ertaklarni yaxshi koʻrar va hatto ularni tinglab, hikoyalarning oxirini ham toʻgʻrilab qoʻyardi, bu uning yorqin tasavvurga ega ekanligini va yoshiga nisbatan ancha rivojlanganligini isbotlaydi.

U oʻsib ulgʻaygan sari uning his-tuygʻulari tezda kuchayib bordi. U oʻqishni oʻrganishi bilanoq romanlarga qiziqishga kirishdi. U yashirincha otasining kitoblari orasidan romanlarni tanlar, goh-goh kun-u tun o‘qib o‘tirardi. Ushbu romanlarning aksariyati fransuz mualliflarining asarlari edi, chunki uning oʻgay onasi Gevherriz Honim va uning otasi fransuz tilini oʻrgatgan edilar.

Filizten Honimning soʻzlariga koʻra, Xadicha Sulton tabiatan haddan tashqari romantik edi. U shunchalik goʻzal ediki, uni „malikalarning yulduzi“ deb atash mumkin edi. U sezgir, otashin va joʻshqin ayol edi, deb taʼriflaydi Filizten Honim.

Birinchi nikohi

tahrir

Yillar oʻtib, Haticha balogʻatga yetib ulgʻaygach, u boʻlajak turmush oʻrtogʻini orzu qila boshlaydi. Nihoyat, uning shikoyatlari onasi va katta xalfalar tufayli otasining eʼtiboriga tushdi. Murod oʻz shikoyatlarini Abdulhamid II ga yubordi. Amakisi esa oʻzi va singlisi uchun kuyov topishni oʻz burchi deb bilardi, lekin bir shart bilan bunga ruxsat berdi, ular saroyni tark etgandan keyin qaytib kelmasliklari kerak edi.

Shu bilan malikalardan nima qilmoqchi ekanliklari soʻraldi. Ikkalasi ham Chirogʻon saroyini tark etib, turmush qurishni afzal koʻrdilar. Abdulhamid ikki malikani Yulduz saroyiga olib keltirdi va tarbiyalattirdi. O‘rtako‘ydagi villalardan birini to‘liq taʼmirlashni, yana bir yangi villani qurishni buyurdi. U ularni toʻliq jihozladi, soʻng ularni suratga olishni buyurdi va fotosuratlarni Murodga yubordi.

1898-yil oktyabr oyida[5] u va uning singlisi Fehime Sulton Shlezvig-Golshteynlik nemis imperatori Avgusta Viktoriya va uning eri Germaniya imperatori Vilgelm II bilan Istanbulga tashrif buyurganida bilan uchrashdilar. Oʻsha paytda ikkalasi ham Yulduz saroyida yashar edilar. Abdulhamid oʻz qizlarini imperator bilan tanishtirsa, lekin ularni oʻz davralariga qoʻshmasa, ular juda xafa boʻlishlarini tushunib, ularni ham marosimda ishtirok etishlarini istadi.

Abdulhamid Xadichani Abdulmajid I ning qizi malika Naile Sulton, shu bilan birga Abdulazizning qizi Esma Sultonning eri Kabasakal Cherkes Mehmed Poshoga turmushga berishga qaror qildi. Biroq, nikoh amalga oshmadi.[6]

Nihoyat, 1901-yilda Abdulhamid roziligi bilan otasining xizmatkorlaridan biriga Ali Vasif Poshoga turmushga chiqdi. Unga toʻy uchun tayyorgarliklarga singlisi Fehime Sulton va Sulton Abdulazizning qizi Emine Sulton yordam berishdi. Nikoh 1901-yil 1-sentyabrda Yulduz saroyida boʻlib oʻtgan. Er-xotinga Oʻrtakoʻydagi saroylardan biri qarorgoh qilib berildi. Er-xotinning farzandlari yoʻq edi.[7]

Nohush voqea va ajralish

tahrir

Sulton Abdulhamid II ning qizi Naime Sulton bilan qoʻshni villalarda yashashgan. Xadicha Sulton Naime Sultonning eri Mehmed Kamoleddin Posho bilan uch oydan ishqiy munosabatda bo‘lgan. Filizten Honimning soʻzlariga koʻra, ular turmush qurishlari uchun Naime Sultonni oʻldirishga qaror qilishgan. Bu voqea 1904-yil boshida sodir boʻlgan.[1] Biroq, bir qancha manbalarda bu uning otasini Chirogʻon saroyida qamoqqa tashlagan Abdulhamiddan oʻch olish maqsadida tuzgan rejasi boʻlganini ham aytishadi. Axir u oʻttiz yoshga toʻlgunga qadar turmushga chiqa olmagan, keyin esa uni hech qachon sevmagan kishiga turmushga bergan ham edi. Shunday qilib, qasos olishning eng zoʻr yoʻli Sultonning sevimli qizining nikohini buzish edi.[8]

Natijada yuzaga kelgan janjal Abdulhamidni gʻazablantirdi. Avvaliga Naime Sultonni eridan ajrashtirdi. Keyin Kamoliddin Poshoni barcha harbiy sharaflaridan mahrum qilib, Bursaga surgun qildi. Xatichening otasi Murod esa qandli diabetga chalingan boʻlib, bu voqeani eshitgach, koʻp oʻtmay olamdan oʻtdi.[9]

Ichki surgunda Kamoleddin Poshoni qoʻriqlash yuklatilgan Bursa hokimi Semih Mumtaz Naimani zaharlash rejasi haqida hech narsa aytmaydi, aksincha, Xadicha Sulton va Kamoleddin Posho oʻrtasidagi munosabat ishq-muhabbatdan iborat boʻlganini daʼvo qiladi. Uning soʻzlariga koʻra, Kamoliddin Poshoning bogʻ devoriga otilgan sevgi maktublarini Xadicha Sulton olib, sulton tanlagan bechora eri uchun qasos olish maqsadida ataylab Abdulhamidga oshkor qilgan.

G‘arb matbuotida faqat Sultonning kuyovi Xadicha Sulton bilan yashirin yozishmalari natijasida hibsga olinib, surgunga jo‘natilgani haqida ham gapirilgan.

Xadicha va uning eri koʻp oʻtmay ajrashishdi. Kamoliddin Posho ichki surgunga jo‘natilgan bo‘lsa-da, Abdulhamid keyinchalik uni kechirib, yana Yulduz saroyiga chaqiradi.

Ikkinchi nikohi

tahrir
 
Istanbulda Xadicha Sulton

Xadicha Sulton Ali Vasif Posho bilan ajrashgach, 1909-yil 11-mayda Xayri Beyning oʻgʻli Rauf Xayri Beyga (1871 — 1936) turmushga chiqadi.[10][11] Ikkisining 1911-yil 31-yanvarda go‘dakligida vafot etgan Sultonzoda Usmon Bey,[12] 1912-yil 12-iyunda tug‘ilgan Sultonzoda Xayri Bey[13] va 1914-yil 13-aprelda tug‘ilgan Selma Hanimsulton[14] farzandlari bor edi.[15] Ikkisi 1918-yilda ajrashishdi.

Xayriya

tahrir

1912-yilda Istanbul va uning atrofidagi jamoalarda tibbiy yordam koʻrsatish uchun 1877-yilda tashkil etilgan „Usmonli Hilol-i Ahmer jamiyati“ vaqf tarkibida „Hilol-i Ahmer ayollar markazi“ tashkil etildi.[16] 1915-yil may oyida, Gelibolu yurishi paytida, bu tashkilot aʼzosi sifatida, Xadicha Qodirga kasalxonasiga tashrif buyurib, askarlar oʻrtasida roʻmollar va sigaretlar tarqattirdi hamda kasalxonaga choy va shakar sovgʻa qildi.[17]

Surgundagi hayoti va oʻlimi

tahrir
 
Xadicha Sulton surgunda

1924-yil mart oyida imperator oilasining surgunida Xadicha Sulton va uning ikki farzandi Livanning Bayrut shahriga joylashdi. Muhojirlikda uchovi sobiq eri Rauf bey yuborgan nafaqa evaziga kun kechirishgan. Biroq, uni kontrabandaga aralashtirib, ishdan boʻshatib, qamoqqa tashlashganda, ular yana pulsiz qolishdi.[18]

 
Damashqdagi Sulaymoniya takyasining qabristonida joylashgan Xadicha Sultonning qabri

1932-yilda Fransiyada yashovchi Usmonlilar oilasining ikki malikasi, malika Durrushehvar Sulton va Nilüfer Hanimsulton uchun qoʻsh oʻyin oʻtkazildi. Oʻsha paytda dunyodagi eng boy odam hisoblangan Haydarobodlik Nizom ikki oʻgʻli uchun ularning qoʻlini soʻragan edi. Fransiyaning janubida oʻtkazilgan kichik toʻydan soʻng, ikki kelin Hindistonga yashashga ketishdi.[19] Qiyin sharoitda Xadicha qizini turmushga berishga majbur boʻla boshladi, qanchalik tez boʻlsa, shuncha yaxshi edi. Ammo qashshoq turk qirolligi uchun munosib turmush oʻrtoqlarni topish juda qiyin boʻlib qoldi. Tahminan besh yil oʻtgach, Hindistonda Selma uchun er topildi. Selma 1937-yilda Kotvaralik Raja Sayid Sajid Husayn Aliga turmushga chiqish uchun Hindistonga safar qildi.[20]

Xadicha oʻshanda kuyovi Raja tomonidan yuborilgan nafaqada yashar edi. Keyinchalik u insultni boshdan kechirdi va oxir-oqibat[21] 1938-yil 12-martda oltmish yetti yoshida vafot etdi. U Suriyaning Damashq shahridagi Sulaymoniya takyasining qabristonida dafn etilgan.

Faxriy unvonlari

tahrir

 

  • Usmon xonadoni ordeni[22]
  • 1-darajali xayriya ordeni[23]

Farzandlari

tahrir
Ism Tugʻilish Oʻlim Izohlar
Rauf Hayri Bey (1909-yilda uylangan — 1918-yilda ajrashgan; 1871-1936-yil)
Sultonzoda Usmon Bey[24] 1910-yil 1911-yil 31-yanvar Go‘dakligida vafot etgan va Yahyo afandi qabristonidagi Shahzoda Ahmad Kamoleddin qabriga dafn etilgan.
Sultonzoda Xayri Bey[25] 1912-yil 19-iyun[26] tahminan 1951-yil Bayrutda, Livanda surgunda turmush qurmagan holda vafot etgan.
Selma Hanimsulton[27] 1914-yil 13-aprel[28] 1941-yil 13-yanvar 1937-yilda Kotvaralik Raja (1910-1991) Sayid Sajid Husain Zaydiga turmushga chiqdi va Kenize Murad (1940-yil 15-iyun, Parijda tug‘ilgan) ismli farzandi bor edi; Parijda (Fransiya) surgunda vafot etgan va Bobigni qabristoniga dafn etilgan.

Adabiyot va ommaviy madaniyatda

tahrir
  • 2012-yilda suratga olingan „Sulton ayollari“ filmida Xadicha Sulton turk aktrisasi Melike Günal Kurtulmush tomonidan tasvirlangan.[29]
  • 2017-yilgi "Payitaht: Abdülhamid" serialida Xadicha Sulton turk aktrisasi Gözde Kaya tomonidan tasvirlangan.[30]
  • Xadicha Sulton — Ayshe Osmanogʻluning „Boʻgʻozdagi tillalangan qafas“ (2020) tarixiy romani qahramoni ham hisoblanadi.[31]

Shajarasi

tahrir
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
8. Mahmud II
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
4. Abdulmajid I
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
9. Bezmialem Sulton
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
2. Murod V
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5. Shevkefza Xotun
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
1. Xadicha Sulton
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
3. Shayan Xotun
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

Manbalar

tahrir
  1. ↑ 1,0 1,1 Sakaoğlu 2008.
  2. ↑ Uluçay 2011.
  3. ↑ Roudometof, Victor. Nationalism, Globalization, and Orthodoxy: The Social Origins of Ethnic Conflict in the Balkans. Greenwood Publishing Group, 2001 — 86–87-bet. ISBN 978-0-313-31949-5. 
  4. ↑ Williams, Augustus Warner. Bleeding Armedia: Its History and Horrors Under the Curse of Islam. Publishers union, 1896 — 214-bet. 
  5. ↑ Hidden, Alexander W.. The Ottoman Dynasty: A History of the Sultans of Turkey from the Earliest Authentic Record to the Present Time, with Notes on the Manners and Customs of the People. N. W. Hidden, 1912 — 417-bet. 
  6. ↑ Örik, Nahid Sırrı. Bilinmeyen yaşamlarıyla saraylılar. Türkiye İş Bankası, 2002 — 40-bet. ISBN 978-9-754-58383-0. 
  7. ↑ Ekinci. „Acılarla Ödenen Kefâret: Hadice Sultan'ın Hikâyesi“ (tr). ekrembugraekinci.com (2017-yil 4-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar.
  8. ↑ Bağce 2008.
  9. ↑ Tezcan, Hülya. 19. Yy Sonuna Ait Bir Terzi Defteri. Sadberk Hanım Müzesi, 1992 — 41-bet. ISBN 978-9-759-54573-4. 
  10. ↑ Ekinci. „Acılarla Ödenen Kefâret: Hadice Sultan'ın Hikâyesi“ (tr). ekrembugraekinci.com (2017-yil 4-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar.
  11. ↑ Necdet Sakaoğlu. Famous Ottoman women. Avea, 2007 — 277-bet. 
  12. ↑ Şehsuvaroğlu, Haluk Y.. Asırlar boyunca İstanbul: Eserleri, Olayları, Kültürü. Yenigün Haber Ajansı, 2005 — 148-bet. 
  13. ↑ Reşad, Ekrem. Musavver nevsâl-i Osmanî, 1911 — 70-bet. 
  14. ↑ Adra, Jamil. Genealogy of the Imperial Ottoman Family 2005, 2005 — 21-bet. 
  15. ↑ Ekinci. „Padişah Torunu Bir Savaş Muhabiri: Kenîze Murad'ın Hikâyesi“ (tr). ekrembugraekinci.com (2018-yil 12-fevral). Qaraldi: 2021-yil 30-yanvar.
  16. ↑ Hacker, Barton. A Companion to Women's Military History. BRILL, 17 August 2012 — 199-bet. ISBN 978-9-004-21217-6. 
  17. ↑ Os, Nicolina Anna Norberta Maria van. Feminism, Philanthropy and Patriotism: Female Associational Life in the Ottoman Empire. Leiden University Institute for Area Studies (LIAS), Faculty of Humanities, Leiden University, 31 October 2013 — 449–450-bet. 
  18. ↑ Necdet Sakaoğlu. Famous Ottoman women. Avea, 2007 — 277-bet. 
  19. ↑ Khan. „Ottoman Princesses In India (1). Part One: The sad case of Princess…“. Medium (2020-yil 26-iyun). Qaraldi: 2021-yil 11-yanvar.
  20. ↑ Ekinci. „Padişah Torunu Bir Savaş Muhabiri: Kenîze Murad'ın Hikâyesi“ (tr). ekrembugraekinci.com (2018-yil 12-fevral). Qaraldi: 2021-yil 30-yanvar.
  21. ↑ Necdet Sakaoğlu. Famous Ottoman women. Avea, 2007 — 277-bet. 
  22. ↑ Yılmaz Öztuna. Başlangıcından zamanımıza kadar büyük Türkiye tarihi: Türkiye'nin siyasî, medenî, kültür, teşkilât ve san'at tarihi. Ötüken Yayınevi, 1978 — 165-bet. 
  23. ↑ Salnâme-i Devlet-i Âliyye-i Osmanîyye, 1333-1334 Sene-i Maliye, 68. Sene. Hilal Matbaası, 1918 — 72–73-bet. 
  24. ↑ Şehsuvaroğlu, Haluk Y.. Asırlar boyunca İstanbul: Eserleri, Olayları, Kültürü. Yenigün Haber Ajansı, 2005 — 148-bet. 
  25. ↑ Ekinci. „Acılarla Ödenen Kefâret: Hadice Sultan'ın Hikâyesi“ (tr). ekrembugraekinci.com (2017-yil 4-dekabr). Qaraldi: 2021-yil 10-yanvar.
  26. ↑ Reşad, Ekrem. Musavver nevsâl-i Osmanî, 1911 — 70-bet. 
  27. ↑ Ekinci. „Padişah Torunu Bir Savaş Muhabiri: Kenîze Murad'ın Hikâyesi“ (tr). ekrembugraekinci.com (2018-yil 12-fevral). Qaraldi: 2021-yil 30-yanvar.
  28. ↑ Adra, Jamil. Genealogy of the Imperial Ottoman Family 2005, 2005 — 21-bet. 
  29. ↑ Cast of the 2012 movie "The Sultan's Women", qaraldi: 2019-04-05
  30. ↑ Payitaht: Abdülhamid (TV Series 2017– ), qaraldi: 2019-01-13
  31. ↑ Her Imperial Highness Princess Hadice Sultan, 2019-12-20, qaraldi: 2020-11-05

Kitobiy manbalar

tahrir
  • Bağce, Betül Kübra. II. Abdulhamid kızı Naime Sultan'in Hayati (tr). Marmara University Institute of Social Sciences, 2008. 
  • Brookes, Douglas Scott. The Concubine, the Princess, and the Teacher: Voices from the Ottoman Harem. University of Texas Press, 2010. ISBN 978-0-292-78335-5. 
  • Sakaoğlu, Necdet. Bu mülkün kadın sultanları: Vâlide sultanlar, hâtunlar, hasekiler, kadınefendiler, sultanefendiler. Oğlak Yayıncılık, 2008. ISBN 978-9-753-29623-6. 
  • Uluçay, Mustafa Çağatay. Padişahların kadınları ve kızları. Ankara: Ötüken, 2011. ISBN 978-9-754-37840-5. 
"https://uz.wikipedia.org/w/index.php?title=Xadicha_Sulton_(Murod_V_ning_qizi)&oldid=5296046" dan olindi