Yaponiya-AQSh xavfsizlik shartnomasi

Yaponiya-AQSh xavfsizlik shartnomasi yoki AQSh-Yaponiya xavfsizlik shartnomasi (inglizcha: Security Treaty Between the United States and Japan, yaponcha: 日本国とアメリカ合衆国との間の安全保障条約, Nipponkoku to Americagasshu: koku to no aida no anzen shlang: jo: yaku) — 19-sentabrda, Amerika Qoʻshma Shtatlari va Yaponiyaning San-Francisko vakili tomonidan imzolangan shartnoma. Besh banddan iborat boʻlgan shartnoma, aslida amerika-yapon harbiy-siyosiy ittifoqi toʻgʻrisidagi kelishuvga aylandi, ammo Yaponiyani, Amerika Qoʻshma Shtatlariga oʻz harbiy qarorgohlarini va har qanday qurolli kuchlarini mamlakat hududida joylashtirishga ruxsat berishga majbur qildi.

Xavfsizlik shartnomasi, San-Fransisko tinchlik shartnomasi bilan bir kunda imzolangan. Amerika tomonidan AQSh Davlat kotibi Din Acheson, uning yordamchisi Jon Foster Dalles va senatorlar, Yaponiya tomonidan esa Yaponiya Bosh vaziri Shigeru Yoshida^[1] tomonidan imzolandi. 1952-yil 20-martda shartnoma Senat tomonidan ratifikatsiya qilindi va 15-aprelda AQSh prezidenti Garri Trumen tomonidan imzolandi va 1952-yil 28-aprelda rasman kuchga kirdi.

Shartnomaning mazmuni

Xavfsizlik shartnomasi imzolangan kuni Yaponiya va uni imzolagan ittifoqchi davlatlar oʻrtasidagi urush holatiga chek qoʻygan, San-Fransisko Tinchlik shartnomasi ham tuzilganligi sababli, Yaponiya oʻz hududini tashqi tajovuzdan himoya qilish boʻyicha barcha majburiyatlarni amerikaliklarga qoldirib, oʻz qurolli kuchlarini tark etishga vaʼda berdi, lekin shu bilan birga jahon hamjamiyatiga oʻzining toʻliq aʼzosi sifatida qaytib keldi va oʻzini bosqinchi kontingentning mavjudligidan rasman ozod qildi.

Shartnoma besh moddadan iborat edi: birinchi moddaga koʻra, Yaponiya Uzoq Sharqda tinchlikni saqlash va Yaponiyaning milliy xavfsizligini kafolatlash uchun Yaponiya hududida har qanday qurolli kuchlarni (armiya, dengiz floti va havo kuchlari) joylashtirish huquqini tan oldi. Amerikaliklar, bu kuchlarni Uzoq Sharqda yaponiyaliklar bilan oldindan maslahatlashmasdan, oʻz xohishlariga koʻra ishlatish huquqini oldilar. Ikkinchi moddaga koʻra, AQShning oldindan ruxsatisiz uchinchi davlatlarning har qanday harbiy qarorgohlarini Yaponiya hududida joylashtirish taqiqlangan; amerikaliklarning oʻzlari, uchinchi moddaga koʻra, Yaponiya hukumati bilan Yaponiya arxipelagida, qayerda va qancha qoʻshin joylashganligi haqida muzokaralar olib borishgan^[2].

Shartnomani baholash

Shartnomaning IV moddasiga koʻra, AQSh va Yaponiya hukumatlari fikricha, Yaponiyada xavfsizlik va tinchlikni boshqa yoʻl bilan taʼminlash mumkin boʻlganda, u tugatilishi mumkin^[2]. De-yure, shartnoma 1960-yilda tugadi, ammo Qoʻshma Shtatlar va Yaponiya oʻrtasidagi de-fakto ittifoq oʻzaro hamkorlik va xavfsizlik kafolatlari toʻgʻrisidagi shartnoma bilan rasmiylashtirildi, uning shartlari 1951-yilgi shartnomaga nisbatan yumshatilgan.

San-Fransisko tinchlik konferentsiyasida 48 ta davlat ishtirok etdi, ammo SSSR shartnomani imzolashdan bosh tortdi va Xitoy bu konferentsiyada vakillik qilmadi. Sovet rasmiy manbalariga koʻra, Yaponiya-Amerika xavfsizlik shartnomasi 1945-yildagi Yalta va Potsdam konferentsiyalari qarorlariga zid edi va de-fakto Yaponiyaga, agar kerak boʻlsa, oʻz qurolli kuchlarini tiklash imkoniyati bilan harbiy blokka qoʻshilish imkonini berdi, shuningdek, Yaponiya agressiyasidan jabr koʻrgan mamlakatlarning daʼvolari, eʼtibordan chetda qoldi.

Yana qarang

Manbalar

↑ „Database of Japanese Politics and International Relations // Security Treaty Between Japan and the United States of America“. 2017-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyun.
↑ ^2,0 ^2,1 Diplomaticheskiy slovar. V 3-x tomax. Izd. 2-e. Tom 1 — M.: Gospolitizdat, 1960, str. 63

Adabiyotlar

Diplomatiya tarixi. T. 5. Kitob. 1. / Ed. A. A. Gromyko va boshqalar — 2-nashr, Qayta koʻrib chiqilgan. va qoʻshimcha — M.: Politizdat, 1974., 319-bet
Xyuz, Kristofer V. Yaponiyaning xavfsizlik kun tartibi: harbiy, iqtisodiy va ekologik oʻlchovlar. Lynne Rienner Publishers, 2004. ISBN 1-58826-260-X

Havolalar

Shartnoma matni Yel universiteti veb-saytida(Inglizcha) )

[1] „Database of Japanese Politics and International Relations // Security Treaty Between Japan and the United States of America“. 2017-yil 2-oktyabrda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2022-yil 6-iyun.

[ДипСловарь2-2] 2,0 ^2,1 Diplomaticheskiy slovar. V 3-x tomax. Izd. 2-e. Tom 1 — M.: Gospolitizdat, 1960, str. 63

[1]

[2]