Yaponiya imperiyasi (yaponcha: 大日本帝国 Dai Nippon Teikoku?)[3] — 1868-yilda Meiji qayta qurishidan 1947-yildagi zamonaviy Yaponiyaning konstitutsiyasi kuchga kirgunga qadar oʻz mustamlakalari, mandatlari va boshqa hududlarini oʻz ichiga olgan tarixiy davlat edi.

Yaponiya imperiyasi
大日本帝国 (yaponcha)
Dai Nippon Teikoku


1868[1] — 1947



Bayroq Gerb
Shiori
1868-1912
五箇条の御誓文
Gokajō no Goseimon
(Nizom qasamyodi)
1926-1947
八紘一宇
Hakkō ichiu
(Bir tom ostidagi dunyo yoki dunyoning barcha sakkiz burchagi)
Madhiya
君が代
Kimigayo
(Uning ulugʻvor imperatorlik davri)
noicon

1942-yilda Yaponiya imperiyasi oʻzining eng yuqori choʻqqisida:
  Hududi (1870–1895)
  Oʻzlashtirgan (1895–1930)
  Oʻzlashtirgan (1930–1942)
Poytaxti Kyoto (1868-1869)
Tokio shahri (1869-1943)
Tokio (1943-1947)
Til(lar)i Yapon tili
Dini De jure: yoʻq
De facto:Sintoizm
Pul birligi Yapon iyenasi, Koreya iyenasi, Tayvan iyenasi
Maydoni 1,984,000 km2 (1938-yil)
Aholisi 77,700,000 (1920-yil)
105,200,000 (1940-yil)
Boshqaruv shakli Mutloq monarxiya Daijō-kan hukmronligi ostida[2]
(1868-1885)
Konstitutsiyaviy monarxiya
1885-1931
Harbiy diktatura konstitutsiyaviy monarxiya hukmronligi ostida
(1931-1940)
Shōwa bir partiyaviy konstitutsion monarxiya mustabid diktaturasi(1940-1945)
Yaponiyaning bosib olinishi
(1945-1947)
Imperator
 - 1868-1912 Imperator Meiji
 - 1912-1926 Imperator Taishō
 - 1926-1947 Shōwa
Bosh vazir
 - 1885-1888(ilk) Itō Hirobumi
 - 1946-1947(soʻnggi) Shigeru Yoshida
Tarix
 - 3-yanvar 1868-yil Meiji qayta qurishi
 - 11-fevral 1889-yil Meiji konstitutsiyasi
 - 15-iyul 1894-yil Birinchi Xitoy-Yaponiya urushi
 - 3-avgust 1914-yil Rus-yapon urushi
 - 18-sentabr 1931-yil Mukden voqeasi
 - 7-iyul 1937-yil Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushi
 - 7-dekabr 1941-yil Ikkinchi jahon urushi
 - 2-sentabr 1945-yil Yaponiyaning taslim boʻlishi
 - 3-may 1947-yil Konstitutsiya qayta tiklanishi

Fukoku Kyōhei (富国強兵, „Mamlakatni boyitib, Qurolli Kuchlarini mustahkamlang“) va Shokusan Kōgyō (殖 産 興業 „Sanoatni rivojlantirish“) shiori ostida Yaponiyaning jadal industrializatsiya va militarizatsiyasi uning buyuk kuch sifatida paydo boʻlishiga va mamlakatning paydo boʻlishiga olib keldi. Yaponiya Birinchi Xitoy-Yaponiya urushi, Rus-yapon urushi va Birinchi jahon urushidan keyingi buyuk mustamlaka imperiyasiga aylandi. 1920-yillardagi iqtisodiy va siyosiy notinchliklar militarizm, millatchilik va totalitarizmning kuchayishiga olib keldi, natijada Yaponiya Berlin-Rim oʻqiga aʼzo boʻldi va Ikkinchi jahon urushida Osiyo-Tinch okeanining katta qismini bosib oldi[4] .

Dastlab Yaponiya qurolli kuchlari Ikkinchi Xitoy-Yaponiya urushi (1937-1945) va Tinch okeani urushi davrida katta harbiy yutuqlarga erishdilar. Biroq, koʻplab ittifoqchilar gʻalabalari va Sovet Ittifoqining 1945-yil 9-avgustda Yaponiyaga qarshi urush eʼlon qilganidan va keyinchalik Manchuriya va boshqa hududlarga bostirib kirgandan keyin ahvol ancha ogʻirlashdi. Xirosima va Nagasakida atom portlashlaridan soʻng, imperiya ittifoqchilarga 1945-yil 15-avgustda taslim boʻldi. Ittifoqchilar istilosi davri tugadi. 1947-yilda AQSH ishtirokida yangi Konstitutsiya qabul qilindi va rasmiy ravishda Yaponiya imperiyasi tugadi. Istilo va qayta qurish 1952-yilgacha davom etdi va natijada Yaponiya deb nomlanuvchi hozirgi konstitutsiyaviy monarxiya davlati shakllandi.

Manbalar

tahrir
  1. One can date the "restoration" of imperial rule from the edict of 3-yanvar 1868-yil. Jansen, p.334.
  2. Hunter 1984, ss. 31–32.
  3. Shillony, Ben-Ami. Ben-Ami Shillony - Collected Writings. Routledge, 2013 — 83-bet. ISBN 978-1134252305. 
  4. Townsend, Susan „Japan's Quest for Empire 1931–1945“. BBC (17-iyul 2018-yil).