Yosh Usmon dostoni

“Yosh Usmon dostoni” 17-asrda Qayiqchi Kul Mustafo tomonidan yozilgan va turk xalq adabiyotining eng muhim epik asarlaridan biri hisoblangan hissiy dovdirashdir. Asarda urush yillarida Usmon ismli yangichi yigitning jasorati va o‘limi haqida hikoya qilinadi.

Asarning hikoyasi va uning turk adabiyoti nuqtai nazaridan ahamiyati

Yosh Usmon Dajlaga tushib vafot etganida, davr sultoni; IV. Murat ham juda xafa, degan gap bor .

Ma’lumki, urushlardan keyin Usmonlilar an’anasida, ayniqsa , yangisariy shoirlar g’alaba haqida she’rlar kuylaganlar.“Yosh Usmon” dostoni ham shu tarzda aytilgan turk xalq adabiyotining mahsulidir.Bu doston ; Bag'dod yurishidan keyin yozilgan; Yana o'sha urushdan keyin Demirjio'g'li kabi davrning muhim xalq shoirlari turli dostonlarni kuyladilar^[1].Darhaqiqat, rasmiylar tomonidan turk xalq adabiyotining eng muhim shoirlaridan biri sifatida e’tirof etilgan Karacao‘g‘lan “Yosh Usmon” dostoni^[2]. yozgan bo‘lsa-da, bu dostonlarning hech biri Qul Mustafo dostoni kabi mashhurlikka erisha olmadi.Karacao'g'lanning she'riyati faqat 1970-yilda kashf etilgan^[2]. Yosh Usmon dostoni; Yozilgan paytdan boshlab jamiyat tomonidan qabul qilingan va xalq hikoyasi sifatida kiyingan^[3].Bu doston xalq qo'shig'iga aylantirilgani ham ma'lum ^[4].“Yosh Usmon” dostoni shoirni xalq ommasiga tanitdi^[5].

Bag'dod yurishi 1639-yilgacha davom etadi;Bu she'r shu yillarda kuylangan,degan xulosaga keladi^[2].Bu ish; Bayburtlu Zihniyning “Hart dostoni”, Roziyning “Shayx Shomil dostoni” kabi asarlar bilan birga; Oshiq xalq adabiyotining eng muhim epik asarlaridan biridir^[6].Qolaversa, asar turk adabiyoti tadqiqoti nuqtai nazaridan ham muhim o‘rin tutadi.Fuat Koprülüning “Kayikchi Kul Mustafo va Gench Usmon Hikoyasi” asari xalq ertaklarining shakllanish bosqichlarini kuzatish va ma’no berish strategiyasi qo‘llaniladigan namunaviy asarlardan biri sifatida tanilgan^[7].

Yosh Usmon dostoni, Bag‘dod qamalida vzvod komandirining hujumi bilan; Usmon degan yigit katta qahramonlik ko‘rsatdi; Unda u qal'adan otilgan o'qdan jarohat olib Dajlaga tushib, o'sha yerda vafot etgani haqida hikoya qilinadi^[8].Usmon IV sultonning o'limiga qadar.Mish-mishlarga ko‘ra, butun qo‘shin, jumladan, Murod ham norozi bo‘lgan^[8].Darhaqiqat, Yosh Usmon vafot etganida Sulton Murot: “Koshki Bag‘doddek qasrni zabt etmaganimda, Yosh Usmonim o‘lmasa edi”, degan edi.Uning aytganlari ustunlik qiladi^[9].Bundan tashqari, voqea sodir boʻlgan davr sultoni IV. Murotdan oldin ikki hukmronlik qilgan katta akasi II. Usmon, shuningdek, Yosh Usmon sifatida ham tanilgan; Yangichilar qo‘zg‘oloni paytida o‘ldirilgani haqida fakt bor^[10].Bu yuqorida aytib o'tilgan voqea haqiqati; havola bo'yicha II.Bu Usmonning o'ldirilishi bilan bog'liq bo'lishi ehtimolini oshiradi.Aksaroylik Yosh Usmon haqida she’r yozgan boshqa shoirlar; garchi bu imkoniyatni kamaytiradi; Ba'zi manbalarda Kayıkchining otasi Küçük Murat Reis II bilan Jazoirda .Ma'lumki, Usmon o'ldirilgan va bu Kayikchiga sezilarli darajada ta'sir qilgan^[11].

Yana qarang

Qayiqchi Kul Mustafo
Yosh Usmon xalq qo'shig'i
Hissiy murabbiylik
Yugurish

Manba

↑ Banarlı, Nihat Sami. Devlet ve Devlet Terbiyesi, s.178, Kubbealtı Yayınları, İstanbul:2007
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 Başgöz, İlhan. (1992). Karacaoğlan, s.72, Pan Yayıncılık.
↑ Boratav, Pertev Naili. (1988). Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği, s.110
↑ Köksal, Hasan. (1985). Milli Destanlarımız ve Türk Halk Edebiyatı, s.205, Üçdal Yayıncılık.
↑ Kocatürk, V. Mahir. (1964). Türk Edebiyatı Tarihi, s.420, Edebiyat Yayınevi.
↑ T.C. Kültür Bakanlığı. (1981). Millî Kültür, s.16, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara.
↑ Alptekin, Ali Berat. (1997). Halk Hikayelerinin Motif Yapısı, s.66, Akçağ Yayınları.
↑ ^8,0 ^8,1 Necatigil, Behçet. (190). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Varlık Yayınevi.
↑ „Yiğitlere Serdar Olan Aksaray’lı Genç Osman“. Aksaray Valiliği. 25 şubat 2014da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 ağustos 2011.
↑ „Özal’dan önce kabri açılacak yedi padişah var“. Hürriyet Gazetesi Arşivi. 18 mayıs 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 ağustos 2011.
↑ Kabaklı, Ahmet. (1985). Türk Edebiyatı: 2. Cilt, TEV.

[banarli-1] Banarlı, Nihat Sami. Devlet ve Devlet Terbiyesi, s.178, Kubbealtı Yayınları, İstanbul:2007

[karacaoglan-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 Başgöz, İlhan. (1992). Karacaoğlan, s.72, Pan Yayıncılık.

[3] Boratav, Pertev Naili. (1988). Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği, s.110

[4] Köksal, Hasan. (1985). Milli Destanlarımız ve Türk Halk Edebiyatı, s.205, Üçdal Yayıncılık.

[5] Kocatürk, V. Mahir. (1964). Türk Edebiyatı Tarihi, s.420, Edebiyat Yayınevi.

[6] T.C. Kültür Bakanlığı. (1981). Millî Kültür, s.16, Kültür Bakanlığı Yayınları: Ankara.

[7] Alptekin, Ali Berat. (1997). Halk Hikayelerinin Motif Yapısı, s.66, Akçağ Yayınları.

[olay-8] 8,0 ^8,1 Necatigil, Behçet. (190). Edebiyatımızda İsimler Sözlüğü, Varlık Yayınevi.

[9] „Yiğitlere Serdar Olan Aksaray’lı Genç Osman“. Aksaray Valiliği. 25 şubat 2014da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 ağustos 2011.

[10] „Özal’dan önce kabri açılacak yedi padişah var“. Hürriyet Gazetesi Arşivi. 18 mayıs 2015da asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 24 ağustos 2011.

[olum3-11] Kabaklı, Ahmet. (1985). Türk Edebiyatı: 2. Cilt, TEV.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]