Z Jiraf turdagi Yulduz

Z Jiraf turdagi Yulduz ― prototipi nomi bilan atalgan mitti yangi yulduzlarning uchta kichik sinfidan biridir.

UGZ turudagi yulduzlar UGSS turudagi yulduzlarga qaraganda tez-tez yonib turadi va ularning amplitudasi odatda biroz kamroq^[1]. Mittilarga xos boʻlgan nova chaqnashlariga qoʻshimcha ravishda (1-3 kun davomida 2-6^m ga oʻsadi), baʼzida maxsus turdagi chaqnashlar paydo boʻladi. Ular odatdagidek xuddi shunday boshlanadi, lekin pasayishi minimal darajaga yetmaydi, yulduz maksimal darajadan taxminan 1 ^m past darajada yorqinlikda toʻxtaydi va bu toʻxtash (standstill) bir necha kundan ming kungacha davom etadi^[1]. Toʻxtash vaqtida chaqnash davrining qolgan qismiga qaraganda koʻproq energiya ajralib chiqadi^[2]. Toʻxtash birlamchi atrofidagi ikkilamchidan toʻplanish diskiga massa uzatish tezligi oddiy portlashlarni keltirib chiqarish uchun juda tez boʻlganda paydo boʻladi^[1]^[2]. Toʻxtash har doim minimal darajaga yakuniy pasayish bilan tugaydi, shundan soʻng yana chaqnash keladi — normal yoki pasayishda toʻxtash bilan^[1].

Prototip

Jirafaning Z qobigʻining tasviri, GALEX, NASA tomonidan olingan

Z Jiraffe yulduz tifasini prototipi Yerdan taxminan 530 yorugʻlik yili uzoqlikda joylashgan va kashf etilgan birinchi mitti nova hisoblanadi. Tizim bir — birini 7 ^soat 21 ^m ichida aylanib yuruvchi G mitti va oq mittidan iborat; oʻrtacha har 20 kunda portlashlar keltirib chiqaradi^[2].

Nazariya va kuzatishlar

Nazariyaga koʻra, barcha mitti novalarning oq mittilari oxir-oqibat klassik novalarning xarakterli portlashini hosil qilish uchun yetarli massaga ega boʻlishi kerak. Biroq, Z Jiraf toʻgʻridan-toʻgʻri bundan mustasno, bunday portlashni keltirib chiqaradigan mitti novalar topilmadi. GALEX UV teleskopi tomonidan olib borilgan kuzatuvlar Z Jiraf atrofidagi qobiqni klassik novalar atrofida har qachongidan 10 baravar kattaroq ekanligini koʻrsatdi. Hisob-kitoblarga koʻra, uning massasi klassik novalarga toʻgʻri keladi va mitti novalar tomonidan toʻxtash vaqtida faraziy ravishda chiqarilgan massaga toʻgʻri kelmaydi. Bu bizga klassik nova tizimida boʻlgani kabi mitti nova tizimida ham xuddi shunday jarayonlar sodir boʻladi degan xulosaga kelishimizga imkon beradi.

Z Jirafa turiga oʻxshash yulduzlarga misollar

Koʻrinadigan kattaligi 12,0^[3] gacha boʻlgan Z Jiraf tipidagi yulduzlarga misollar:

Ism	Maks. porlash	Min. porlash	Davr (kun)	Spektral sinf
Z Jiraf	10	14.5	22	DAep(UG)
TT Aries	10.2	14.5		pec(UG)
RX Andromedae	10.3	14	14	pec(UG)
SY Saraton	10.6	14	27	pec(UG)+G
Z Apodis	10.7	12.7	19
AH Gerkules	10.9	14.7	19.8	pec(UG)
AB Dragon	11	15.3	13.4	pec(UG)
CN Orion	11	16.2	16.85	pec(UG)
EM Cygnus	11.9	14.4		pec(UG)
TZ Perseus	12	15.6	17	pec(UG)

Yana qarang

Havolalar

„Explosions -- Large and Small“. Анимация, показывающая эволюцию тесных двойных систем типа Z Жирафа. НАСА. 2012-yil 11-mayda asl nusxadan arxivlangan.^(ingl.)

Manbalar

↑ ^1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Н.Н.САМУСЬ. „ВЗРЫВНЫЕ И НОВОПОДОБНЫЕ ПЕРЕМЕННЫЕ ЗВЕЗДЫ“ (ru). ПЕРЕМЕННЫЕ ЗВЕЗДЫ. ГАИШ МГУ.
↑ ^2,0 ^2,1 ^2,2 „Z Camelopardalis star“. David Darling Encyclopedia. 2012-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan.^(ingl.)
↑ „Variables of Z Camelopardalis type“ (en). SIT - The Star Information Tool (2000). Qaraldi: 2019-yil 6-sentyabr.

[Samus-1] 1,0 ^1,1 ^1,2 ^1,3 Н.Н.САМУСЬ. „ВЗРЫВНЫЕ И НОВОПОДОБНЫЕ ПЕРЕМЕННЫЕ ЗВЕЗДЫ“ (ru). ПЕРЕМЕННЫЕ ЗВЕЗДЫ. ГАИШ МГУ.

[DD-2] 2,0 ^2,1 ^2,2 „Z Camelopardalis star“. David Darling Encyclopedia. 2012-yil 6-iyulda asl nusxadan arxivlangan.^(ingl.)

[alcyone-3] „Variables of Z Camelopardalis type“ (en). SIT - The Star Information Tool (2000). Qaraldi: 2019-yil 6-sentyabr.

[1]

[2]

[3]