Abdulloh ar-Radiy
Abu Ali al-Husayn ibn Ahmad ibn Abdulloh ibn Muhammad ibn Ismoil (arabcha: ابو علي الحسين بن أحمد ٱبْن عَبْد ٱللَّٰه ٱبْن مُحَمَّد ٱبْن إسْماعِيل, taxminan 825-881-yillar), shuningdek, al-Zakiy (yaʼni „pok“), al-Radiy (yaʼni „mamnun“) va al-Muqtada al-Hodiy (yaʼni „namuna olish va yoʻl koʻrsatish lozim boʻlgan“) nomlari bilan ham tanilgan, islom paygʻambari Muhammadning avlodi va ismoiliy imomlarning oʻninchisi edi. U otasi Muhammad at-Taqiy (vafoti 840-yil)dan keyin imomlikka kelgan. 881-yilda vafot etishidan oldin, u oʻgʻli va vorisi, oʻsha paytda taxminan 8 yoshda boʻlgan Abdulloh al-Mahdiyga gʻamxoʻrlik qilish vazifasini oʻzining tugʻishgan akasi, Abul-Shalagʻlogʻ nomi bilan ham tanilgan Said al-Xayrga ishonib topshirgan.
Tarixdagi ahamiyati
tahrir765-yilda Jaʼfar as-Sodiqning vafot etishi bilan, Ismoil (775-yilda vafot etgan) va Muhammad (813-yilda vafot etgan) davrida Abbosiylar tomonidan ismoiliy imomlar va ularning tarafdorlariga nisbatan amalga oshirilgan taʼqiblarning shiddati sezilarli darajada kuchaydi[1][2]. Ismoiliy imomlar yashirinishga majbur boʻlganligi sababli, ilk yillar „davr al-satr“ (yashirinish davri) bilan boshlandi[lower-alpha 1] va 765-yildan 909-yilgacha davom etdi. Ushbu davrdagi imomlar „al-aimma al-masturin“ (soʻzma-soʻz tarjimasi: „yashirin imomlar“) nomi bilan mashhur boʻlganlar[1][4][5]. Abbosiylarning taʼqibidan saqlash maqsadida Imomning shaxsi sir tutilgan[6] va jamoa Muhammad ibn Ismoil rahbarligida oʻz faoliyatini davom ettirgan. Keyingi anʼanalarga koʻra, bu imomlar sakkizinchi imom Abdulloh, toʻqqizinchi imom Ahmad va oʻninchi imom al-Husayn boʻlgan ekan[7][8]. Keyingi ismoiliy tarixchilar orasida, „Istitār al-Imām“ asarining muallifi Ahmad ibn Ibrohim al-Naysaburiy, Fotimiy imomi va xalifa al-Aziz Billoh (hukmronlik davri 975–995) davrida yozilgan kitobida, uchta „yashirin“ imomning nomlarini tilga olgan birinchi tarixchi boʻlsa kerak. U oʻz asarida uchta „yashirin“ imomning nomlarini keltirib oʻtgan ilk tarixchi sifatida eʼtirof etiladi[8].
Fotimiylar davrining zamonaviy tarixchisi Shaynoul Jiva bu hodisa haqida shunday yozgan: „Davr al-satr paytida ismoiliy taʼlimoti Yamandan Ifriqiyagacha (hozirgi Tunis va sharqiy Jazoir hududlari) yoyilgan boʻlib, uning eng koʻzga koʻringan izdoshlari Shimoliy Afrikaning Kutama qabilasiga mansub berberlar edi[9]“.
Izohlar
tahrirManbalar
tahrir- ↑ 1,0 1,1 1,2 Tajddin 1997, s. 177.
- ↑ Daftary 2007, ss. 90, 95–96.
- ↑ Nasr 1966, s. 159.
- ↑ Makarem 1969.
- ↑ Daftary 2007, s. 712.
- ↑ Daftary 1998, s. 3.
- ↑ Daftary 2007, ss. 100, 507.
- ↑ 8,0 8,1 Tajddin 1997, s. 205.
- ↑ Jiwa 2018, s. 79.
Havolalar
tahrir- Daftary, Farhad. The Ismāʿı̄lı̄s: Their History and Doctrines, Second, Cambridge: Cambridge University Press, 2007. ISBN 978-0-521-61636-2.
- Tajddin, Mumtaz Ali. Ismailis Through History. Karachi: Islamic book publisher, 1997.
- Tajddin, Mumtaz Ali. Brief history of the Shia Ismaili Imams, Karachi, 2009.
- Ivanow, Vladimir. Ismaili Tradition Concerning the Rise of the Fatimids. Islamic Research Association, 1942. ISBN 978-0-598-52924-4.
- Hollister, John Norman. The Shi'a of India. Luzac, 1953. ISBN 978-8170691068.
- Makarem, Sami Nasib. The Hidden Imams of the Ismailis. al-Abhath, 1969.
- Jiwa, Shainool. The Fatimids. 1. The Rise of a Muslim Empire. London and New York: I.B. Tauris, 2018. ISBN 978-1-78453-935-1.
- Daftary, Farhad. A short history of the Ismailis. Edinburgh University Press, 1998. ISBN 978-0-7486-0687-0.
- Nasr, Seyyed Hossein. Ideals and Realities of Islam. Praeger, 1966.