Abdussalom ibn Abdur­rahim

Abdussalom ibn Abdur­rahim (arabcha: عبد السلام بن عبد الرحيم, 1825 — 1840, Ufa) — Volga (Idil) bo‘yi va Ural musulmonlari muftiyatining ikkinchi muftiysi.

Abdussalom ibn Abdur­rahim
Shaxsiy maʼlumotlar
Tavalludi	1825-yil
Vafoti	1840-yil Ufa
Dini	Islom
Tanilgan sohasi	muftiy

Taʼlimi

Volga (Idil) bo‘yi va Ural musulmonlari muftiyati rus imperatrisasi Yekaterina II buyrug‘i bilan 1789-yilda tashkil topgan va Bosh idorasi Ufa shahrida joylashgan. Abdussalom ibn Abdur­rahim avval Bugulmada tahsil oladi, so‘ng o‘z navbatida buxorolik ulamolarning shogirdlari bo‘lgan ikki shayx — Ibrohim ibn Hojash (vafoti: 1820-yil) va Abdurrahmon Muhammad Sharifxon Kirmoniylardan (vafoti: 1242/1826-27-yil) taʼlim oladi. Abdussalom ibn Abdurrahim muftiy lavozimiga tayinlanishiga qadar qozoq va turkman xalqlari orasida Islom dinining mustahkamlanishi masalasiga jiddiy yondashgan. Uning Rossiya imperiyasining rasmiy hokimiyatiga murojaatlari asosida qozoqlarning O‘rta o‘rda cho‘llari hamda Mangqishloq turk­manlarining ko‘chmanchi lagerlarida masjidlar qurilgan.

Faoliyati

Abdussalom ibn Abdur­rahim muftiy bo‘lganidan so‘ng, o‘zining asosiy vazifasi sifatida Povoljye musulmonlari orasida ularning diniy o‘rni va sof aqidasini saqlab qolish masalasini ko‘radi. U Povoljye va butun Markaziy Osiyo musulmonlari tomonidan tushgan xayriya mablag‘ evaziga Ufa shahrida jome masjid qurdiradi. Masjid qurilishida Buxoro ustalari ham ishtirok etganlar. Muftiy shaxsan o‘zi Orenburg gubernatori bilan birga Buxoro va Urganchdan kelgan karvonlarni kutib olgan. Mazkur karvonlarda ushbu shaharlar olimlarining kitoblari sovg‘a tariqasida yuborilgan.

Tib ilmi

Abdussalom ibn Abdur­rahim Povoljye viloyatining birinchi muftiysi sifatida Rossiya imperiya­si musulmonlari orasida nafaqat diniy, balki dunyoviy ilmlar bo‘yicha ham taʼlimni joriy qilish haqida qayg‘uradi va buni musulmon jamiyati rivoji uchun juda muhim ish deb hisoblaydi. Uning o‘zi tabobatga juda qiziqqan va madrasa taʼlim tizimiga farmokologiya va anʼanaviy shifokorlik kurslari ham kiritilishini talab qilgan. U tabobatga Islom huquqshunosligi (fiqh) nuqtai nazaridan baho berib, Payg‘ambarning „ilm at-tibb“ga bo‘lgan alohida qiziqishlariga hadislardan dalil sifatida namunalar keltirgan. Abdussalom ibn Abdur­rahim „ilm at-tibb“ni „farzi kifoya“ (bir qism musulmonlar bajarsa, qolganlar zimmasidan soqit bo‘ladigan ishlar) sirasiga kiritgan. Uning Ibn Sino „Qānӯn“iga yozilgan bir qator sharhlarni tatar tiliga tarjima qilgani ham maʼlumdir.

Qarashlari

Abdussalom ibn Abdur­rahim asosan zamondoshi Rizouddin ibn Faxruddinning qaydlarida zikr qilingan bir necha asarlar muallifidir. Abdussalom ibn Abdur­rahim ilk musulmon mutakallimlaridan biri sifatida musulmonlar Yevropa uslubidagi taʼlim muassasalari (universitet, texnika bilim yurtlari)da o‘qish­lari mumkin va zarur ekanini isbotlagan. Bundan tashqari, u o‘z asarlarida musulmonning kasb va harakatda bo‘lishi uni qashshoqlikdan saqlashi hamda kelajakdagi ishlari uchun sarmoya to‘plashida yordam berishini isbotlagan holda, musulmonlar uchun kasb egallash muhimligini asos­lab bergan. Umuman olganda, faol tadbirkorlikka intilish musulmonlarni gunoh ishlarga bo‘lgan rag‘batdan saqlaydi. Abdussalom ibn Abdur­rahim faqirlik qayg‘urish uchun sabab bo‘lolmasligi, (og‘ir ahvoldan qutulish uchun) o‘z-o‘zini halok qilish esa Islomda eng katta gunoh ekanini aytgan.

Ijodi

Shuningdek, uning Akmaluddin Mu­hammad ibn Mahmud al-Barbatiy (vafoti: 786/1384-yil)ning „Al-Ināya“ asari hoshiyasida yozilgan sharhi ham mashhur bo‘lib, o‘z navbatida, mazkur hoshiya Bur­honuddin al-Marg‘inoniy (vafoti: 593/ 1197-yil)ning „Al-Hidāya“ asariga sharh hisoblanadi.

Vafoti

Abdussalom ibn Abdur­rahim Ufa shahrida vafot etgan, qabri Orenburgda.

Adabiyotlar

1. Shihobuddin al-Marjoniy. Mustafād al-axbār fӣ ahvāl Qazān va Bulg‘ār. II, 302;
2. Fəxretdin R. Əser. II, 56-57; VII, 340-44, 360, 368-71, 375-403;
3. Danil Azamatov. The muftis of the Orenburg Spiritual Assembly in the 18th and 19th Centuries: The Straggle Power in Russiaʼs Muslim Institution. — In: Muslim Culture in Russia and Central Asia. II, 355-384;
4. Mixael Kemper. Sufii i ucheniye v Tatarstane i Bashkortostane (1789-1889). Islamskiy diskurs pod russkim gospodstvom. — Kazan: 2008. 88-89, 110-130.