Adilya Kotovskaya
Adilya Ravgatovna Kotovskaya (1927-yil 22-oktyabr, Samarqand – 2020-yil 29-mart, Moskva[1]) – sovet va rus shifokori, fiziolog.
| Kotovskaya Adilya | |
|---|---|
| Tavalludi |
22-noyabr 1927-yil Samarqand |
| Vafoti |
29-mart 2020-yil Moskva |
| Fuqaroligi | SSSR va Rossiya |
| Sohasi | Fiziologiya |
Tibbiyot fanlari doktori, professor, Biotibbiyot muammolari instituti fiziologiyasi laboratoriya mudiri. Xalqaro astronavtika akademiyasining faol aʼzosi[2]. V. I. Parin nomidagi Rossiya Tibbiyot fanlari akademiyasining mukofoti bilan taqdirlangan.
Biografiyasi tahrir
Korolenko Noginska nomidagi 2-maktabni 1945-yilda bitirgan[3][4].
I. M. Sechenov nomidagi 1-Moskva tibbiyot institutini tamomlagan, soʻngra normal fiziologiya kafedrasi aspiranturasida (1955-yilda) nomzodlik dissertatsiyasini himoya qilgan.
Shundan soʻng Adilya Harbiy-havo kuchlarining Aviatsiya tibbiyoti tadqiqot va sinov institutiga (NIIIIAM) ishga kirgan[5].
Sovet kosmik dasturi tahrir
Aspiranturani tugatgach, Adilya Ravgatovna tajribali fiziologga muhtoj boʻlgan Vladimir Ivanovich Yazdovskiy va Oleg Georgiyevich Gazenko bilan uchrashgan. Oʻsha paytda Aviatsiya tibbiyoti institutida maxsus kafedra tashkil etilgan edi. Kotovskayaning hayvonlar (itlar) fiziologiyasi bilan bogʻliq boʻlgan dissertatsiyasining mavzusi birinchi itlarni kosmik parvozga tayyorlash uchun juda maʼqul kelgan. Olti oy oʻtgach, Adilya Kotovskaya institutning oʻta maxfiy sakkizinchi boʻlimida ishlay boshlagan.
Katta ilmiy xodim boʻlgan Adilya Kotovskaya institut rahbariyati tomonidan Koinot tadqiqotlari boʻyicha idoralararo ilmiy-texnikaviy kengashga tavsiya etilgan[6].
Insonning koinotga birinchi parvozi oldidan hayvonlar bilan geofizik raketalarda biologik tajribalarning keng dasturi amalga oshirilgan. Adilya Kotovskaya Laika itini kosmik parvozga tayyorlashda faol ishtirok etgan.
Pavel Mixaylovich Suvorov bilan birgalikda Adilya Kotovskaya ikkita muhim tadqiqot mavzusini amalga oshirishda ishtirok etgan: kosmik parvoz uchun odamni tanlash va odamni birinchi kosmik parvozga tayyorlash. Ushbu mavzular doirasida nomzodlarni tanlashning sxemalari, rejimlari, mezonlari va boshqa muhim masalalarini qurish tamoyillari ishlab chiqilgan. Adilya Ravgatovna kosmonavtlarning birinchi otryadini tanlash va parvozlarga tayyorlashda bevosita ishtirok etgan. Adilya Ravgatovna kosmonavtlikka nomzod va keyinchalik kosmosdagi birinchi odam Yuriy Alekseevich Gagarinning kosmosga chiqishga chidamliligini tekshirgan[6] Adilya Ravgatovna insonning koinotga birinchi parvozi arafasida birinchi oltita kosmonavtning kuzatuvlarini, shu jumladan 11-aprel kuni parvozdan oldin tibbiy koʻrikni oʻtkazgan tibbiy guruh aʼzolaridan biri edi.
Insonning birinchi kosmik parvozini tayyorlashdagi yutuqlari uchun Adilya Kotovskaya Mehnat Qizil Bayroq ordeni bilan taqdirlangan[7].
Keyingi hayoti tahrir
1971-yilda „Kosmik parvozlarga nisbatan odamning yukga chidamliligi“ nomli doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan.
1973-yildan Biotibbiyot muammolari institutida ishlagan. IBMP huzuridagi D 002.111.01 dissertatsiya kengashi aʼzosi[8]. U 2011-yilgi Kosmik forumning tashkiliy va dasturiy qoʻmitalari aʼzosi boʻlgan[9].
Xalqaro Gravitatsion Fiziologiya Jamiyati (ISGP) aʼzosi.
A. R. Kotovskaya rahbarligida olimlar sakkizta doktorlik va nomzodlik dissertatsiyalarini himoya qilishgan.
Journal of Aerospace and Environmental Medicine[10] tahririyati aʼzosi.
U Moskvada vafot etgan, Moskvadagi Vagankovskiy qabristoniga dafn qilingan.
Manbalar tahrir
- ↑ „Ушла из жизни врач Адиля Котовская“. 2020-yil 6-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2020-yil 30-mart.
- ↑ „Архивированная копия“. 2020-yil 28-aprelda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.
- ↑ „Ю. Ивлиев / Наши выдающиеся земляки. Ада Равгатовна Котовская“. 2019-yil 2-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.
- ↑ „Ногинск посетила Адиля Равгатовна Котовская, готовившая Юрия Гагарина к полёту в космос“. 2019-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.
- ↑ „й 70-КЕРХЧ ч.ю.цЮЦЮПХМЮ“. 2021-yil 9-martda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.
- ↑ 6,0 6,1 „Ада Котовская: «Конечно, Юра волновался, но он умел сдерживать эмоции…»“. roscosmos.ru. 2021-yil 22-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2021-yil 8-iyun.
- ↑ Perviy pilotiruemiy polet. Rossiyskaya kosmonavtika v arxivnix dokumentax. V 2-x knigax. Pod redaksiey V. A. Davidova. Kniga 2. Federalnoe kosmicheskoe agentstvo
- ↑ „яохянй ВКЕМНБ ДХЯЯЕПРЮЖХНММНЦН ЯНБЕРЮ д 002.111.01 ОПХ цмж пт — хлао пюм“. 2018-yil 29-mayda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.
- ↑ „Космический форум 2011, посвященный 50-летию полёта в космос Ю. А. Гагарина“. 2016-yil 1-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.
- ↑ „Фспмюк «Юбхюйнялхвеяйюъ Х Щйнкнцхвеяйюъ Ледхжхмю»“. 2018-yil 8-iyunda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2019-yil 2-yanvar.