Afotik hudud
Afotik zona („a“ dan (qadimgi yunoncha: α qadimgi yunoncha: α) — -emas, -siz inkor qoʻshimchalari, „fotos“ (φωτός) — yorugʻlik) — suv havzasining quyosh nuri muqlaqo tushmaydigan va fotosintezning deyarli yoʻqligi bilan tavsiflanuvchi chuqur qatlami. Quyosh nurlarining taʼsir qilish darajasi va fotosintez mavjudligi yoki yoʻqligiga koʻra ajratilgan suv omborlarining uchta ekologik hududidan biri (evfotik zona va disfotik hudud bilan birga qatorda). Koʻpincha ushbu hududni „tungi zona“ deb ham atashadi. U ochiq okeanda, baʼzida kontinental suvlarda, misol uchun Baykal koʻlida uchrashi mumkin.
Afotik zona — ochiq okeanning 1000–11000 m chuqurlik oraligʻida (disfotik zona tagida) joylashgan eng katta hududi. U pelagial- batipelagial, abyssopelagial va gadopelagial chuqur suv zonalari va okean tubining chuqur zonalari (bentallar) — batial, psevdobatial, talassobatial, abissal, psevdoabissal va ultragabissal zonalarni qamrab oladi. Mazkur hudud evfotik va disfotik hududlar bilan taqqoslaganda biologik xilma-xillik va biomassa jihatidan oʻta qashshoqdir. Bu yerda asosan yirtqichlar va detritofaglar — pelagialning ustki qatlamlaridan tushib turadigan gidrobiontlarning yarim parchalangan qoldiqlaridan iborat „oʻlimtik yomgʻiri“ deb ataluvchi detrit hisobiga hayot kechirishadi. Dengizning qora kashandalar bilan bogʻliq boʻlgan chuqur ekologik zonasi — „hayot vodiylari“ bundan mustasno boʻlib, bu yerda evfotik zonadagi fotosintezdan farqli oʻlaroq, birlamchi mahsulotlar tufayli oziq-ovqat zanjiri mavjud boʻladi. Ular gidrotermal manbalar — gidrotermlardan oʻzlashtiradigan sulfidli minerallar -hemoautotrof bakteriyalarning hemosintezi asosida ishlab chiqariladi.
2005-yilda Meksika qirgʻoqlari yaqinidagi chuqur suvli gidrotermal guruhlarning birida ilk bor quyosh nuri ishtirokisiz ham boshqa gidrotermal organizmlardan taraluvchi zaif nurni oʻzlashtirib, fotosintez qilish qobiliyatiga ega boʻlgan maxsus fotosintetik yashil oltingugurt bakteriyasi (GSB1 deb nomlangan) kashf etilgan[1][2].
Afotik zonaning ixtiosenini pelagik va suv osti, suv tubi — suv osti baliqlari, jumladan, batipelagik, batibentik, talassobatibentik, abyssobentik va gadobentik baliqlar guruhlari tashkil etadi[3].
Manbalar tahrir
- ↑ Beatty J.T., Overmann J., Lince M.T., Manske A.K., Lang A.S., Blankenship R.E., Van Dover C.L., Martinson T.A., Plumley F.G. An obligately photosynthetic bacterial anaerobe from a deep-sea hydrothermal vent(ingl.) // Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America : journal. — 2005. — Andoza:Бсокр, Andoza:Бсокр. — Andoza:Бсокр. — PMID 15967984.
- ↑ „Неожиданное открытие биологов: фотосинтез в природе возможен без Солнца“ (deadlink). membrana (2005-yil 21-iyun). 2012-yil 3-yanvarda asl nusxadan arxivlangan. Qaraldi: 2012-yil 7-iyun.
- ↑ Parin N. V. Ribi otkritogo okeana. M.: Nauka. 1988. 272 s.
Adabiyotlar tahrir
- Okean biologiyasi. T. 1. Okeanning biologik tuzilishi. M.: Fan. 1977. 398 b.
- Okean biologiyasi. V. 2. Okeanning biologik mahsuldorligi. M.: Fan. 1977. 399 b.
- Konstantinov A.S. Umumiy gidrobiologiya. Oliy maktablar uchun darslik. 4-nashr. M.: Oliy maktab. 1986. 472 b.