Afrosiyob
Afrosiyob qal’asi — Oʻzbekistondagi madaniy meros obyekti, tarixiy-arxeologiya yodgorligi. Obyekt miloddan avvalgi VII—XIII asrlarga tegishli. Samarqand viloyatining Samarqand shahrida joylashgan. Mazkur manzilgoh Samarqand shahar atrofida „Imom Vose“ MFY „Kircha“ MFY, Shohi-Zinda koʻchasilari hamda Siyob va obi-Mashxad ariqlari oralarida (Toshkent koʻchasi) oʻrnashgan. Koʻchmas mulkka boʻlgan huquqqa koʻra ushbu majmua davlat mulki hisoblanadi. Bu „Samarqand“ davlat muzey-qoʻriqxonasi operativ boshqaruv huquqi asosida tasdiqlangan. Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining qarori bilan 2019-yil 4-oktabrda Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatiga kiritilgan hamda davlat muhofazasiga olingan[1][2].
Afrosiyob | |
---|---|
Qadimiy vayrona | |
| |
39°40′16.77″N 66°59′15.75″E / 39.6713250°N 66.9877083°E G OKoordinatalari: 39°40′16.77″N 66°59′15.75″E / 39.6713250°N 66.9877083°E G O | |
Mamlakat | Oʻzbekiston |
Viloyat | Samarqand |
Shahar | Samarqand |
Rasmiy til(lar)i | oʻzbek |
|
Tarixi Tahrirlash
Nomining kelib chiqishi Tahrirlash
Etnograf olim V. L. Vyatkin asarlarida qayd etilishicha, Afrosiyob nomi 17asrdan boshlab yozma manbalarda tilga olina boshlangan. Bu davrgacha esa uni „Hisori koʻhna“, „Qal’ai koʻhna“ („Eski qal’a“) nomlari bilan atashgan. Bugungi kunda xalq orasida ham, ilmiy qoʻlyozmalarda ham Afrosiyob nomi bilan ataladigan boʻlgan.
Yana bir etnograf tadqiqotchi V. A. Livshis yodgorlik nomini Parshab (sugʻdcha Parshvab) yaʼni „Siyob usti“ soʻzidan kelib chiqqanligi haqidagi fikrlarini bayon etadi. Biroq, respublika hududida Afrosiyob nomi bilan bogʻliq boshqa koʻplab geografik nomlar ham mavjud. Jumladan, Toshkent shahridagi Mingoʻrik tarixiy yodgorligining boshqa nomi „Afrosiyob oshxonasi“ boʻlsa, „Shohnishintepa“ hududi „Afrosiyob taxti“ deb nomlanadi. Shu bilan birgalikda, Qashqadaryo viloyati Kitob shahridagi yodgorlik nomi ham Afrosiyob nomi bilan aloqador.
Joylashuvi Tahrirlash
Afrosiyob 12-asrda amalga oshirilgan moʻgʻullar hujumidan soʻng ana shunday haroba holatga kelib qolgan. U oʻsha davrlarda Samarqand shahrining markazi boʻlgan. Ammo hududning afsonalarda tilga olingan Turon shohi nomi bilan atalgan tepalik yaqinidan oqib oʻtubchi Siyob arigʻi bilan hech qanday bogʻliqlik joyi mavjud emas.
Darvozalari Tahrirlash
Samarqandning moʻgʻullar hujumi davrigacha asosiy markazi boʻlmish Afrosiyob oʻsha vaqtda mustahkam qal’a devorlari bilan oʻrab olingan edi. Ibn al-Faqih oʻz asarlarida qal’a haqida yozar ekan, uning Kesh, Xitoy, Usrushon va Ohanin singari nomlar bilan ataluvchi darvozalari haqida alohida toʻxtalib oʻtadi. Har qanday geografik hududlarda boʻlgani singari, mazkur maskanda ham darvozalar nomlari keyinchalik oʻzgarib ketadi. Afrosiyob darvozalari xususida maʼlumot qoldirgan al-Istaxriy (10-asr) Kesh nomli darvozani Katta, Ohanin darvozasini Navbahor, Usturshona darvozasini esa Buxoro nomlari bilan tilga olgan.
Mazkur darvozalarning biri hozirgi Xizr masjidi oʻrnida joylashgan boʻlib, bu darvoza oʻz davrida Kesh keyinchalik esa Katta darvoza nomi bilan mashxur boʻlgan. Arab tarixchisi Istarxiyning yozishicha, bu darvoza toza temirdan yasalgan boʻlib, unda xalqqa nomaʼlum tilda yozilgan yozuvlar mavjud boʻlgan. Yerlik aholi mazkur yozuvlarni imyariy (arab qabilalaridan biri) yozuvi deb hisoblashgan. Tarixchi Bloshe esa bu yozuvlarni oʻrxun bitiklari boʻlishi mumkinligi haqida aytib oʻtadi. Istarxiy Samarqandga kelgan vaqtida bu yerda qoʻzgʻalon koʻtariladi. Qoʻzgʻalonchilar tomonidan mazkur temir darvoza buzib tashlanadi. Keyinchalik esa uni shahar hokimi Abul Muzaffar qayta tiklaydi, ammo avvalgi darvozada mavjud boʻlgan bitiklar yangi darvozaga yozilmaydi[3].
Manbalar Tahrirlash
- ↑ „Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatini tasdiqlash toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 4-oktabrdagi 846-sonli qarori“. Lex.uz. Qaraldi: 21-iyul 2022-yil.
- ↑ „Moddiy madaniy merosning koʻchmas mulk obyektlari milliy roʻyxatini tasdiqlash toʻgʻrisida Oʻzbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 2019-yil 4-oktabrdagi 846-sonli qarori“. Backend.madaniymeros.uz. Qaraldi: 21-iyul 2022-yil.
- ↑ N.B.Begaliyev; A.M.Turobov. Samarqand toponimiyasi, 2015 — 156 bet.